xoves, 23 de febreiro de 2017

A IMPORTANCIA DO PUNTO DE VISTA




Por Pepe de Rocaforte

     No relato “Punto de vista” Lucia Berlin propón imaxinar “Tristeza”, un conto de Chéjov no que un vello explica, en primeira persoa, que o seu fillo acaba de morrer. A historia do vello faríanos sentir incómodos, mesmo aburridos, di Lucia Berlin, como se senten no conto os oíntes do relato, de non ser porque a voz imparcial de Chéjov, contando a historia en terceira persoa,  reviste de dignidade a aquel home.
     A partir de aquí a autora proponnos a posibilidade de presentar así a muller sobre quen está escribindo: “Son unha muller de cincuenta e tantos anos, solteira. Traballo na consulta dun médico. Volvo a casa en autobús. Os sábados vou á lavandería e logo fago a compra”...
     “En cambio” –prosegue contando- “a miña historia ábrese con: «Cada sábado, despois da lavandería e o supermercado, Henrietta compraba o Chonicle do domingo»”, e supón que o lector continuará a lectura, interesado en “todos e cada un dos detalles compulsivos, obsesivos e aburridos da vida desta muller só por estar escrita en terceira persoa”. 

 
    Continúa o relato coa descripción desa vida monótona e sen interese de Henrietta ata chegar a este parágrafo final: “Oe un coche que se achega a modo ata os teléfonos. Dentro soa jazz a todo volume. Henrietta apaga a luz e levanta a persiana ó lado da cama, a penas unha regandixa. A fiestra está embazada. Na radio do coche soa Lester Young. O home que fala por teléfono suxeita o auricular co queixo. Pasa un pano pola fronte. Apoiome na repisa fría da xanela e obsérvoo. Escoito o suave saxo de «Polka Dots an Moonbeams». Escribo unha palabra no vidro embazado. ¿Que? ¿O meu nome? ¿O dun home? ¿Henrietta? ¿Amor? Sexa cal sexa, bórroa antes de que ninguén a vexa.”
     Aquí acaba o texto de Lucia Berlin. Con ese cambio, sen outra explicación, da terceira á primeira persoa nas escasas catro ou cinco últimas frases do relato. Así, desa maneira tan sinxela,  prodúcese o cambio que lle da outro sentido á historia. 
     Que maneira tan simple, tan sinxela, de tocarche as fibras máis sensibles. Non acabas de ler un texto aburrido sobre o desenvolvemento da vida vulgar dunha muller solitaria, senón que esa persoa ábrese a ti para dicirche que se está desgarrando, que se está destruíndo, e ten que escribir para non acabar de se afundir na desesperación. E consígueo só con este cambio inesperado do punto de vista.
     Este relato forma parte do libro “Manual para señoras da limpeza”, unha ampla escolma da obra narrativa de Lucia Berlin.

xoves, 16 de febreiro de 2017

CLUBES DE LECTURA



Por Pepe de Rocaforte
     Nunca participei nun Taller ou nun Club de Lectura. Non teño, polo tanto, unha idea clara de como funcionan, nin de con que idea participan nel os seus compoñentes.
    
Imaxino que cando unha persoa entra a formar parte dun deses grupos debe ser porque sente, en primeiro lugar, afección á lectura (e dispón de tempo libre para conversar sobre ela). Supóñolle tamén curiosidade intelectual, interese por compartir os gustos propios e por coñecer os gustos e as opinións dos demais. E, especialmente, unha disposición mental aberta a cantas novas suxerencias sobre lecturas e interpretación das mesmas se lle poidan propoñer.
     Hai tres meses comentei aquí  o que me contara un amigo sobre un pequeno incidente sucedido nun taller de lectura no cal el participaba, cando outro membro do grupo se levantou nunha reunión e marchou ó anunciar o coordinador a intención de lle botar unha ollada a un libro escrito en galego.
     Ben sabemos das resistencias frente ó noso idioma por parte dalgunha xente que considera indigno e falto de interese todo canto á cultura galega se refire. Pero esa é outra historia que hoxe non vou traer a conto. Agora, este sábado pasado, lin no xornal un artigo escrito polo coordinador, ou director (ou o que sexa, porque, xa digo, non estou moito ó tanto), dun Taller de Lectura, no cal refire, con absoluta delicadeza, a polémica xurdida no grupo cando propuxo a lectura dun determinado libro.
     Algúns dos participantes no taller  tiñan “certos reparos” con aquela novela. “Non querían ler outra historia máis sobre o espanto da guerra, sobre ese destino tráxico ó que ciclicamente o ser humano parece abocado” e produciuse entón un debate entre os partidarios de ler libros como o proposto e os que consideraban que compría centrarse en temas de lectura “máis amables”.
     Debo confesar que me sentín perplexo, aínda que tal vez debería mirar con maior indulxencia esas persoas que buscan na lectura unicamente un pasatempo edulcorado sen maior transcendencia, porque ¿vale de moito o caso contrario? ¿Para que lemos libros? ¿Estamos convencidos de sermos mellores persoas por ter unha maior formación cultural?
     Son preguntas que me teño feito máis dunha vez e respecto ás calles teño a cada paso maiores dúbidas. Sobre todo á vista de como anda o mundo entre a xente á que se lle supón un grado superior de cultura.

sábado, 11 de febreiro de 2017

Cartas de amor


       Para o san Valentín, a festividade dese santo que oficiaba na clandestinidade matrimonios sen valor legal, esgotaranse as rosas, as caixas de bombóns, as cadeiras nos restaurantes e un motón de argalladas propias do consumismo, pero poucos van lembrar que, se habemos de ser fieis á tradición, moito antes de inventarse o catorce de febreiro para facer caixa nos grandes almacéns, o amor máis sincero de todos os tempos argallouse, madurou e afianzouse con cartas de amor cheas de promesas, ofrecementos e esperanzas. E de cartas, en terra de ausentes, sabemos un pouco.
      Abundan, en torno a estas datas, os consellos sobre que facer para quedar ben coa persoa amada, para sorprender ó amor da nosa vida, e entón cabe preguntarse, se é o amor da nosa vida ¿como é que non o sabe e temos que engatusalo?. Isto do amor a data marcada dáme a sensación de que vén sendo como unha propina requisitoria, algo para gratificar un traballo extra, un certificado de asistencia que só xustifica a asistencia pero nunca o aproveitamento nin a dedicación, e polo tanto, aínda que a miña amante me tache de cutre, xa lle digo agora que non é cuestión de regalar, senón de compartir algo máis ca unha caixa de bombóns, unhas pantuflas ou unha cea á luz das velas. Debería bastar unha simple frase que lembre a permanencia do afecto. Pero as cartas de amor están en desuso.
      Si, xa sabemos aquilo de Pessoa, que as cartas de amor son ridículas, pero estaremos de acordo en que só o son para quen non está involucrado. E ademais, iso que chamamos ridículo só é un cambio na maneira de enfocar o sentimento amoroso, éo para quen non sente ese afecto ou cando o amor é algo simplemente hormonal, sen calor. Así que, para quen nunca o fixo, aínda está a tempo de escribir un par de liñas. E para escribilas non é preciso sobre nin selo. Unha carta de amor resúmese nunha pequena folla deslizada por debaixo do pupitre, nunha tarxeta postal enviada desde a rúa do lado, unha nota avisando ou lembrando que esta noite imos ó cine. Tampouco é necesario buscar a inspiración en ningún poeta, porque unha carta de amor non necesita floreos, senón tan só transmitir o que se sente sen borróns nin borrador previo, nin rectificacións nin adornos cargados de metáforas con rosas vermellas e corazóns partidos. Todo iso só é unha chafallada.
       En fin, que sendo tan doado deixar a manifestación do noso amor, colga como poutada atada ó pescozo ese medo ó ridículo, ese pudor que sentimos a espirnos e amosarnos sensibles, un acañamento que se acrecenta, sobre todo, a tempo pasado, porque non se le igual unha carta escrita ós quince anos cando temos corenta ou sesenta, porque poucas cousas hai tan irrisorias como o sentimento depurado polo paso dos anos e entendido fóra de época, fóra do seu momento. Tantas cartas rachamos tras oír a inesperada sentencia dun amigo íntimo ou ó relelas un par de anos despois. E que mal costume ese de xulgar a paixón allea, ou o pasado con ollos de hoxe, cando é sabido que as tales cartas nunca se perciben como absurdas, cómicas ou extravagantes cando se escriben nin cando a persoa que as recibe está namorada, por iso non está de máis a advertencia de que, se a persoa amada ri, toma a broma, fai chistes ou resume unha carta de amor con frases do tipo “que poeta” ou “que inspirado”, esa persoa non é digna de recibir a tal carta.
      Estoutro día, nun cemiterio de Ourense lin un epitafio que era toda unha declaración de amor: ¡Quen puidera espertarche!, meu amigo.

xoves, 9 de febreiro de 2017

OS ESTORNIÑOS



Por Pepe de Rocaforte
  
   No relato titulado “Volver ó fogar” Lucia Berlin empeza contando como todas as tardes, unha media hora antes de escurecer, os corvos acoden desde todos os puntos do pobo a unha árbore enfrente da súa casa despois de varrer o ceu voando en círculos.
     Este texto fíxome lembrar os nosos bandos de estorniños nas súas evolucións, veloces puntos negros en formacións compactas que tan pronto se esvaecen ó lonxe como reaparecen en reviravoltas inesperadas cando o ceu empeza a adquirir a cor das súas plumas nestas tardes pinchadas pola friaxe invernal.
     Nun primeiro momento pensei que “corvos” sería unha tradución errónea. Logo supuxen que a escritora norteamericana tal vez non sabería ben a que especie pertencían aquelas aves que se pousaban na árbore diante da súa casa. Ou ben podíase tratar dunha caste de corvos diferentes dos de aquí.
     En fin, sexa como sexa, fíxome lembrar de cando empecei a me fixar nas evolucións aéreas dos estorniños, hai anos xa, en Tarragona, véndoos chegar por milleiros nas tardes de outono sobre o mar, cara ó Balcón do Mediterráneo, para írense asentar nos plátanos da Rambla, entre a follaxe dourada que empezaba a caír, no medio dun escándalo de rechouchíos e acrobacias de Príncipes Cantacuzenos en voos sen motor.

     Xa á noitiña compría camiñar con coidado polos paseos para non ser vítima dos seus excrementos corrosivos que enchían de porcallada os coches aparcados debaixo, e para espantalos a policía municipal disparaba ó aire cartuchos sen balotes que os facían erguer de novo o voo nun algareo alporizado, máis breve desta volta, sobre as vías do tren e o anfiteatro romano, para regresar pouco despois o mesmo punto de onde os fixeran fuxir.
     De tanto admirar as súas acrobacias pensei en escribir un relato sobre eles, pero non se me ocorría cousa ningunha ó xeito e deixeino. Despois comprobaría que houbo máis escritores que, de maneira máis ou menos marxinal, se ocuparon do tema, desde Garcilaso, na súa Égloga Segunda: ...entonces siempre, como sabes, anda / de estorninos volando a cada parte / de acá y de allá la espesa y negra banda... ata algún escritor galego, Manolo Rivas, paréceme, aínda que agora mesmo non estou moi seguro. Así que ¿para que insistir no tema?