Roubos sacrílegos

Nestes tempos que corren, nin para crentes nin para curiosos, nin para amantes da arte nin para turistas entusiastas están abertas as igrexas, a non ser nesa hora escasa en que hai algún oficio, cando todo forasteiro é vixiado de preto pola veciñanza e está mal visto andar a sacar fotos mentres toda a parroquia está coas mans levantadas. As igrexas pasan a maioría do tempo pechadas porque non hai quen as atenda, e nesa desatención fan o seu botín os ladrón de arte sacro e os caixeiros que limpan a boeta ou o peto das ánimas.

Seguro que foi por medo a que eu fose algún deses rateiros do sacro, polo que en certa ocasión, ó entrar nunha igrexa co meu macuto de explorador, o caderno de campo e a cámara fotográfica, veu detrás de min unha señora preguntándome insistentemente e con cara de poucos amigos polo que levaba na bolsa, mentres eu ficaba embelesado cara a unha santa agarrada a unha cruz máis grande ca ela. Facía moi ben a mulleriña, porque á fin, o que hai dentro dunha igrexa é dos fregueses, algo que non entende de moi boa gana unha boa parte da curia.

Hai moito desalmado e chama a atención ver a un tipo retratando santos, obrigando ós mal pensados a sospeitar que as fotos son para ver o que ten valor e logo roubalo. Ladróns de igrexa sempre os houbo, de dentro e de fóra dela, xa fose vestidos de garduños, de sotana ou de xeneral de todos os exércitos, xa fose furtando ás agochas unha imaxe ou ordenándolle ó párroco que lle levase para o seu uso particular o brazo de santa Tareixa ou as imaxes de Isaac e Abraham. Tal vez un dos casos máis curiosos, que uns teñen por roubo e outros por devota custodia, foi o exercido polo Beato Xoán Xacobe Fernández, natural de Carballeda de Avía, quen sendo lego no convento de Herbón durante a desamortización de Mendizabal, cando lle deron o despido porque o convento pechaba, e temendo non sei que, arramplou coas cousas de máis valor e agochounas sen dicirlle nada a ninguén para volver á casa vestido de paisano, a sachar a terra coma calquera veciño. Algúns anos máis tarde, como non perdera a vocación, antes de pedir unha praza de cociñeiro entre os misioneiros de Terra Santa, onde morreu durante unhas revoltas, devolveu os obxectos arramplados coma quen presenta un certificado de boa conduta.

Pero se de arrampladores de bens eclesiásticos se trata, aí está ese cura de Ribadeo, que coa desculpa de levar as pezas a restaurar fixo desaparecer cruces, imaxes, vasos sagrados e todo o que tivese un mínimo de valor nas igrexas que rexentou, mentres presumía de luxos que pouco teñen que ver coa caridade cristiá nin con ningunha outra. E aínda se defende acusando ó bispado por despreocupado e ós sancristáns que lle tocaron por ser uns miñaxoias. Este si que non ten a desculpa do Beato de Herbón, pois aquí non hai ningún Mendizabal ameazando con retirarlle o patrimonio improdutivo á Igrexa nin obrigando a facer inventario de valores para cobrar logo o IBI ou o que cadre.

Pero se de arramplar cos bens de todos queredes falar, preguntádelle ós veciños de Palmeira polo famoso Viril que se fixo coa xoias doadas polos fregueses tras a Guerra e da noite para a mañá desapareceu e foi substituído por unha mala réplica.
(Este artigo foi publicado na sección de Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia)

A ALQUERÍA DA CONDESA

Por Pepe de Rocaforte

O recordo de “trisca”, “cordero” e “grama”, que ocupaban o meu comentario da semana pasada, tróuxome á memoria outras para min complicadas palabras coas que me enfrentaba perplexo nos libros de lectura da escola por non ter nin a menor idea do seu significado, nin este me ser explicado polo profesor ou profesora correspondente. Por exemplo acórdome de “quídam”, “botana”, “noria”, “acequia”, “alberca”, “alquería”... das que, exceptuando quídam, botana e alquería, todas, curiosamente, teñen que ver coa auga. Pero esa pode ser outra historia.

Agora mesmo, por eses xogos das asociacións de ideas, venme á memoria outro recordo, este da miña adolescencia: ía un día nos anos sesenta do século pasado de Valencia a Alicante facendo auto-stop. A eso das oito da tarde deixoume un coche á entrada da Alquería da Condesa, unha pequena vila a uns corenta quilómetros ó sur de Gandía. Como por unha parte a hora xa non era a máis axeitada para seguir facendo dedo e pola outra a palabra “alquería” gardaba aínda unha parte do significado máxico que lle dera na infancia, decidín buscar un sitio ó xeito para montar a tenda e quedar a durmir alí (por aqueles tempos non había moita abundancia de parques de campismo no país).

Nestas, cando non vía outra alternativa que a de poñer o petate nos campos de laranxeiras que se estendían a un lado e outro da estrada, encontreime cun par de mozos máis ou menos do meu tempo, ós que lle preguntei se non habería por alí preto outro lugar un pouco mellor para armar a tenda. Dixéronme que non había nada ó caso e a seguido metéronse en conversa, porque lle sorprendía moito o de me ver viaxando así á boa de Deus.

Xa caía a noite cando nos separamos, eles para a súa casa e eu para o medio das laranxeiras, onde por certo non había ningún lugar ó xeito para acampar. Xa estaba por me meter no saco de durmir e pasar así a noite, cando oín unhas voces que me chamaban: “Ei, galego, ¿por onde andas?”. Púxenme en garda: a ver se aqueles tíos volvían con malas intencións contra min.

 Agarrei unha pedra, por se acaso, e volvín á estrada, a ver o que querían aqueles túzaros. E aquí vén o mellor. Dixéronme que foran á casa e lle contaran ós pais como me encontraran e estiveran falando comigo. Os pais dixéronlle que eu non podía quedar entre as laranxeiras porque de noite abrían as acequias para regar e íame poñer coma un pito, así que o mellor sería que me volvesen buscar e me convidasen a durmir na súa casa.

Seguinos á casa, fixéronme cear con eles e dispuxeron un cuarto para durmir eu só. Á mañá seguinte, despois de almorzar, un dos mozos levoume nun vespino ata a estrada Valencia-Alicante, onde sería máis doado de atopar un coche que me collese. E así acabou a historia. Para dicir logo eso de “pensa mal e acertarás”.

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (11)

                                                                           O Curmán de Undochán

Víctor Soliño (Baiona, 1897):

 poeta da alma popular rioplatense

Lembrades o caso da Cántiga de Curros? Que comenza “No xardín unha noite sentada/ó refrexo do branco luar…”? E que nalgún momento (saberáo alguén?) foi trocado en “Unha noite na eira do trigo”? Desde logo, dá para toda unha análise sociolóxica, digo eu. Porque con esa lixeira alteración sustraíuse o ambiente urbano e tal vez de cariz burguesoide, en beneficio doutra realidade rural esta e ben máis popular… tamén máis críbel, por seren os máis abaixados os que máis emigraban, nonsí?

Pois, e tornamos ao tema tangueiro, unha deslocación similar deuse co tango Garufa. Esta peza ten música de José Antonio Collazo e letra de Roberto Fontaina e Víctor Soliño, aludindo o título a un mozo que anda de esmorga (garufa) ata o punto de facerse el mesmo merecente de cargar co sustantivo… personalizado. Agora vaiamos por partes.

Collazo e seu irmán Ramón (a) El Loro -cuxo nome leva o monumental teatro de verán montevideano- eran fillos de galego e basca… como o era Soliño, sendo el propio baionés de nacencia. Canto a Fontaina, era fillo dunha italo-uruguaia e dun outro galego Fontaíña de Cotobade. (Soliño, que apelido tan evocador histórico-literario como el é, sendo como foi o da desditada María Soliña –Soliño, dado que as mulleres levaban o apelido feminizado-, canguesa do século XVII, que Celso Emilio poetizou e, dantes,  Barreiro de W documentara tan eloxiosamente).

Ora, a letra de Garufa refírese a dous lugares da capital: o barrio La Mondiola e a céntrica e, no tempo, golfa rua San José. Cando foi levado a Buenos Aires sustituìron o segundo topónimo montevideano polo porteño Parque Japonés… mais conservándose aquel primeiro, que tamén lles resultaría extraño aos arxentinos da capital. Sonvos esas mudanzas que acotío fan os intérpretes, mesmo, por veces, por olvido da letra orixinal, cambiando “tu vieja” por “tu mama”, como acontece noutro tramo do tango que comentamos.

 

Soliño foi un dos tres baioneses que fixeron historia no Montevideo do século pasado. Os dous restantes, Gandós e Barreiro, ben merecen un lostregazo informativo.

O que foi un verdadeiro lóstrego socio-cultural foivos José María Rodríguez Barreiro (1871), como Castelao, coñecido polo segundo apelido (o primeiro descobríramolo nós): nos poucos anos que aquí morou (poisque voltou á Terra, onde morréu), fundou (1917) Casa de Galicia, a institución nosa, despóis do Centro Gallego (de 1879) máis importante do Uruguai, materializada na mutualista co seu sanatorio ainda florecente hoxe en día. E tamén tivo tempo de crear obras de teatro.

Leoncio Gandós (1851), en troques, era capitalista, dono do Gran Hotel Colón, sito na Ciudad Vieja -chamado posteriormente e ata a actualidade (ver estampilla) Palacio Gandós, desde hai anos sede do Banco Interamericano de Desarrollo (BID)-, e mesmo benfeitor da igrexa-colexiata da sua fermosa vila. (Gandós, como Pailós –un destacado pintor daquí de berce cormelán- constitúen un exemplo máis de cambio de acento en apelidos que serían orixinalmente Gandos e Pailos, desfeita habitual por estes lares).

Frase extemporánea: Uruguai, o único país de América que carece de aboríxenes… Si, mais cada volta cénsanse máis e máis mestizos de guaranís…