xoves, 30 de maio de 2019

TRIESTE


Por Pepe de Rocaforte
Nun dos textos recollidos no volume “Escritos sobre Joyce”, Italo Svevo comenta que en Italia sempre se oe citar a Joyce xunto a Proust, pero o labor de separalos, di, é moi doado. Para empezar refire a anécdota da primeira e única vez que se encontraron os dous, en París. Seica coincidiron na rúa e foron presentados polos seus acompañantes. Proseguiron o paseo xuntos e de súpeto Proust preguntoulle: “¿Coñece vostede a princesa X?” “Non”, respondeulle Joyce. E Proust: “¿Coñece a princesa Y?”. “Non”, volveu responder Joyce, “nin me importa o máis mínimo”. Separáronse e non se volveron ver nunca máis.
Despois desta significativa posta en situación sinala Svevo que a frase de Proust crea a base de perfección. Nunca ten suficiente e narra, narra, aguilloado polo desexo de recuperar aquel tempo que xa non é. Dá a impresión, dinos o escritor triestino, de que o seu relato non necesita un plan previo porque os feitos que conta xa levan en si a súa propia ordenación. Joyce, en cambio, é todo o contrario. Prepara coidadosamente o plan, a aventura para a cal elixe as personaxes. Extrae da realidade aquelo que previamente escolleu e con eso fai algo tan completo que pode substituír a realidade enteira.
Pero non era desto do que ía escribir hoxe, senón do lugar onde, dixo Joyce, “se o río de Dublín non fose tragado polo mar, desembocaría no Gran Canal de Trieste”, fío tendido por el para relacionar ambas cidades. Non coñezo Trieste. Paseille pola beira hai uns anos, pero o que vin desde a autovía foi como non ver nada. Así e todo, dun modo un tanto irracional, establecín daquela unha relación entre Trieste e A Coruña, tal vez por algo que me rebulía na cabeza desde a lectura de “A conciencia de Zeno”, a novela de Hector Schmitz, quen quixo remarcar co pseudónimo de Italo Svevo (Suevo) a súa italianidade compatible coa cultura mitteleuropea tan importante na súa cidade natal.

Coincidindo coa idea de cidades “no extremo” (nordeste en Trieste, noroeste na Coruña) que para min poñía en relación a urbe italiana coa galega, leo en Claudio Magris que, cando el era neno, Trieste non só era unha localidade de fronteira, senón que parecía ela mesma unha fronteira. E, explica, a fronteira é barreira ou ponte, o mesmo pode estimular o diálogo coma o rechazo. Segundo el en Trieste producíase un sentimento de incertidume, de falta de pertenza e estrañeza, o sentimento contraditorio de ser o centro e ó mesmo tempo a periferia.
En Trieste, escribe este autor noutro lugar, a fronteira era entón infranqueable, o paso estaba cortado polo Telón de Aceiro, e a península de Istria, italiana antes da Segunda Guerra Mundial, era non só allea, senón a barreira detrás da cal estaba o descoñecido e o temible, o valo que che impedía seguir adiante, como, digo eu, na Coruña o Atlántico che marca a barreira onde, noutro tempo, remataba o mundo.

luns, 27 de maio de 2019

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (20)



O Curmán de Undochán

 “Los últimos charrúas”. Fraca lembranza
en El Prado montevideano.
      É de crer que este paisiño, pequecho para as enormes Américas, mediano para as Europas, ten, entre outras, duas características que moito influíron na sua idiosincrasia. Para abreviar: ven sendo, ao meu xuízo, o menos americano e ao tempo o menos hispano deste torturado continente. Razoemos.

“Os últimos charrúas” déronse por extintos en 1832, recén nada a República  -de xeito que, neste caso concreto, non se lle pode reclamar a este último Borbón que pida perdón-, nun combate desigual, sendo estes catro do monumento sobrevivintes vendidos a un feirante francés –que os levou a París, so pretexto de os utilizar para un estudo antropolóxico, onde foron morrendo aos poucos… despóis de pasaren por un ominoso período circense (está a lenda urbana de que o Mitterrand era descendente seu).


Eis o pecado orixinal do Uruguai, aínda hoxe esgrimido polos indixenistas, moitos deles procedentes xeneticamente dos aboríxenes –mais non só dos charrúas- e aí vou para aclarar, unha vez máis, que cos estudos xenéticos actuáis van medrando os americano-descendentes… se ben indios puros non os hai, a diferencia do que acontece no resto de países da rexión –Cuba e o resto dos caribenses serían outra excepción. Isto polo que toca ao enunciado concepto de país menos americano das Américas.

Ora, por que, ao tempo, o menos español? Primeiro, por (falta de) antiguidade: o que foi conquista temperá nas áreas da América do Caribe e do Pacífico (século XVI), por estas latitudes sulinas (Arxentina, Uruguai), que non oferecían o atractivo dos cobizados ouro e prata, o que chegou foi unha serodia colonización. (Fago salvedade do acontecido cos nativos arxentino-chilenos, esquilmados na famosa guerra del desierto, da segunda mitade do XIX, que está moi fresca na mente e na acción dos actuáis aboríxenes).

    
 O Templo Inglés montevideano (Holy Trinity Church),
 símbolo da antiga presenza imperial británica nesta terra
 (coa torre de Correos ao fondo)
Cinguíndonos ao país que nos ocupa, primeiro se introducíu o gando desde o Paraguai (século XVII), para logo írense instalando tímidamente viliñas como Santo Domingo Soriano (1624) e Colonia do Sacramento (1680, fundación dos invasores lusos), ambas no sul do territorio… ata que o gobernador de Buenos Aires (segundamente fundada aínda en 1580), se víu obrigado polo primeiro Borbón a fundar Montevideo (1726-1730). (Paréceme estarlle dando excesivo protagonismo aos dous Borbóns!).

Se repararmos en que, a pouco da semi frustrada invasión inglesa -1807, como a francesa en Galiza, 6 meses de 1809, apenas durando sete meses- se expulsou (1814) ao dominador español… temos que esa dominación efectiva durou apenas escasos 90 anos… e se a isto engadimos as posteriores intensas camadas de canarios, bascos e, sobre todo, galegos… -algúns dos pobos menos típicamente españois da España-, invadindo pacíficamente esta República –seguidos polo melting pot de europeos (britanos, galos, ítalos, gregos, croatas, xudeus…) e asiáticos ocidentais (armenios, libaneses, árabes…)-, aí temos a demostración da segunda parte da miña ousada hipótese: país menos español das Américas.

Vocabulario extemporáneo: Cruceiros chamámoslle aos “cruise ships” turísticos. O estelar Cruzeiro do Sul devéu en símbolo do Brasil, mesmo dando antano nome á sua moeda… En tanto cruceiros galegos hai media ducia en Montevideo, entre os cales dous históricos (ourensáns oriundos de comezos do XIX).
.