sábado, 2 de decembro de 2023

Aurelio Aguirre


En certa ocasión Aurelio Aguirre e outros compañeiros amantes da poesía, decidiron constituír unha “Compañía de declamación”, que os levaría a facer varios recitais poéticos por lugares como Padrón e algunhas vilas do Salnés, e foi precisamente cando embarcaron nun pailebote en Vilagarcía para ofrecer o seu recital en Cambados, que, chegando a esta vila, levantouse temporal e a punto estiveron de naufragar, se non fose por un dos seus compañeiros que lle botou unha man ó patrón. Aínda non era esta a súa hora.

Aguirre amosou dende ben novo interese pola poesía e pola política, foi miliciano no levantamento militar de 1854 (21 anos) e participou no famoso Banquete de Conxo, o dous de marzo de 1856, onde recitou algúns versos que foron mal interpretados pola curia santiaguesa e polas clases acomodadas, que se xa non viron ben que uns estudantes lles servisen a un grupo de obreiros e artesáns, menos aínda lle perdoarían que nun dos versos fixese fincapé en que Xesús era humano, fillo dun carpinteiro.

Non está claro se Rosalía de Castro e Aurelio Aguirre chegaron a mocear, como din os murmuradores da prensa rosa doutros tempos. Si se sabe que se coñecían e estimaban, pois entre eles agasállanse algún que outro poema, tal o soneto titulado Improvisación, de 1857, adicado a Rosalía e onde dá por feito que, nela, máis que a fermosura é de valorar cando “al templo del saber sus pasos guía”.

Aurelio tamén coñecía a Murguía, a quen en 1855 lle dedica un poema titulado ¡Ánimo! tratando de confortalo ante algún fracaso vital, nun momento de clara rebeldía xuvenil.

Quen posibilitou a amizade entre Murguía e Aurelio foi o irmán do primeiro, Nicolás, e desa amizade quedou constancia en Los precursores, o libro dos amigos que o Patriarca deu ó prelo vinte e sete anos despois de falecido Aurelio, onde entre as palabras dunha amábel lembranza, del e da familia, no que ben vale para consideralo unha primeira biografía, defíneo como un inconformista que, sen saír nunca da súa cidade natal, pensaba coñecer o mundo e ter sufrido todos os desgustos e desenganos da vida.

O que si parece seguro é que, por aqueles anos, Murguía e Rosalía non se coñecían, ou, ó menos, el nunca se fixara nela, ata que o amigo lle fala dunha moza moi prometedora como poeta. Como queira que sexa, esas palabras facilitaron a futura aproximación do historiador á poetisa.

Algunhas voces máis próximas a eses murmurios propios da prensa amarela de que falabamos, apuntan se a súa prematura morte, afogado na Coruña, foi premeditada despois de saber do compromiso entre Rosalía e Murguía, pero o certo é que un ano antes, en carta ó seu amigo, Aurelio confésalle o seu amor por unha tal F... Taboada: “con quien estoy en relaciones amorosas desde que la vi (sic)”. E a menos de catro meses de que os seus amigos casen, Aurelio morre afogado sen que quede claro se foi un accidente ou un suicidio, nin se foi na praia de Santo Amaro ou na do Orzán, esta de augas bravas e a outra de augas máis tranquilas. E de ser suicido, ¿cal foi o motivo? Ese será sempre o misterio da prematura desaparición dun dos grandes poetas galegos do século XIX.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).


venres, 24 de novembro de 2023

FRENTE Á FRONTE

 Por Pepe de Rocaforte


Un amigo con quen habitualmente coincido pouco en opinións lingüísticas e gramaticais, mostrábase o outro día en desacordo coa miña utilización, nun texto recente, de “parladoiro”, en lugar de “palestra”. Creo que tan válida pode ser unha palabra como a outra, aínda que ningunha das dúas me agrade particularmente; pero con “palestra” teño o handicap de relacionala sempre coa lingua castelá, sección deportiva (saltan los equipos a la palestra) e por tal motivo escapo dela.

 Pero hai outras palabras nas que a miña discrepancia chega case a intolerancia. Por exemplo a omnipresente e cacofónica “grazas”, que ningún galego-falante utilizou nunca, até que os expertos lingüistas a impuxeron aínda non hai moitos anos e quedou como signo de que quen a utiliza non foi galego falante nativo.

            A este respecto vénme á memoria Xabier Puente Docampo, que en paz descanse, con quen un día falaba da miña aversión a utilización de grazas, e Xabier dicíame co seu humor retranqueiro: «Tranquilo, Pepe, abonda con que fagas coma min: di graciñas e xa está solucionado». Por certo: ¿fixouse vostede en que quen utiliza a palabra grazas é incapaz de situar correctamente os pronomes persoais? ¡Cho digo eu!

            Outra que me trae a mal traer: a palabra “fronte”. Os nosos consumados gramáticos, como dicía desta xente un autor español do século XVII, admiten a utilización de “fronte”, pero non a de “frente”. ¿Por que? Paréceme que o “frente” e a “fronte” teñen algunhas diferencias entre si. Boto man do dicionario portugués: “FRONTE”: testa, rosto, frontaría. E “FRENTE”: parte anterior, dianteira, vanguarda, fachada. En fin, ¿por que non utilizamos as dúas? ¿Que problema hai?

            E xa en plan tiquis-mikis, tal vez por ser nativo dunha bisbarra na que en certas palabras o feminino e o masculino son iguais, por exemplo mazán.  Dándolle a cada un o seu teriamos: feminino mazá, masculino mazán. E tan contentos.

            Con todo esto don Miguel de Unamuno, botando man da retranca vasca, di: «Os portugueses hoxe escriben mythologia, con y grego e th e é case seguro que deixarían de escribir así para facelo coma nós se a nosa Academia decretase que nós o fagamos coma eles».

  E para rematar cun festival de citas traerei a un autor español do século XVII de quen agora mesmo non lembro o nome, quen conta que lle dixo a un “consumado gramático” coñecido seu (frase na cal talvez me incluiría a min): «¿Que fará vostede con toda a súa gramática se non ten nada que dicir que lle interese ó público? O gramático pedante e fachendoso, para quen non hai no mundo cousa que vala dous maravedís excepto as súas gramatiquerías, foi sempre odiado polos escritores».

O padre Isla cóntanos a ortografía que aprendeu frei Gerundio na escola de Villaornate: había alí tres libriños cuxos autores “seguían rumbos diferentes e aínda opostos, querendo un que se escribise segundo a etimoloxía ou derivación das voces, outro defendendo que se había de escribir como se pronunciaba, e outro que se debía “seguir o costume”. Cada un alegaba razóns, exemplos, autoridades, citando academias, dicionarios, lexicóns ex omni lingua, tribu, populo et natione; e cada cal defendía o seu partido co maior empeño, coma se deste punto dependese a conservación ou o trastornamento e ruína universal de todo o orbe literario, convindo todos tres en que a ortografía era a verdadeira clavis scientiarum, o fundamento de todo o bo saber, a porta principal do templo de Minerva, e que se algún entraba nel sen ser bo ortografista, entraba pola porta falsa, non habendo no mundo cousa máis lamentable que o que se chamasen escritores os que non sabían escribir.

Con todo, pola miña parte nunca vai chegar o sangue ó río. Espero