UN PORTUGUÉS EN GALICIA (e VII)

 

Por Pepe de Rocaforte

O nove de xuño sae Silveira da Mota de Ourense e diríxese en tren a Ribadavia, nun anárquico vagón no que leva por compañeiros dous “Lovelaces de aldea”, unha señora pouco agraciada, con dúas fillas de similar atractivo, e dúas tiples de zarzuela. Compaña esta última que debeu ocupar de tal modo a súa atención que chegou a destino nun tempo que xulgou curtísimo, sen ter feito caso da paisaxe en todo o traxecto. Acción imperdoable, aínda contando co das tiples; porque aquela é, ou era, unha das paisaxes máis fermosas da Galicia interior, asociada á cal gardo algúns bos recordos da miña adolescencia, antes de Unión-Fenosa lle poñer ó río Miño unha muxidora de quilovatios en Castrelo, e antes tamén de o emperador Franqueira ter contaminado as pituitarias dos viaxeiros coa peste incontrolada dos cheiros de prea das súas granxas.

Encontrouse o portugués en Ribadavia cun labirinto de ruelas, terreiros, calellas e canellóns, «todo en punto tan pequeno, que semella unha cidade en miniatura». Unha especie de “Portugal dos Pequenitos”, poderíase dicir, se daquela o doutor Salazar xa tivese argallado a súa construción conimbricense.

De calquera xeito, a capital do Ribeiro non lle chistou moito ó viaxeiro, a pesar da boa ensinanza que sacou da resposta dunha vella que pedía esmola cunha filla de oito ou nove anos. Silveira interesouse por se a rapariga ía á escola, ó que contestou a vella que “sabía por experiencia que para a xente miserable o ler é fonte de amarguras, suxire desexos que nunca poden realizarse e ofrece tentacións ás que é custoso resistir”. Filosófico aserto que, sen dúbida, tivo colaboración do escritor na súa redacción, aínda que supoño que as palabras da vella, quizais non tan floridamente expresadas, querían vir dicindo o mesmo.

En canto ós viños, asevera Silveira da Mota que “teñen boa fama en canto ó sabor, á transparencia, ó aroma e ás calidades estomacais, non faltando quen os prefira ó xenuíno Burdeus”. De calquera modo, e para non faltar á verdade, explica a seguido que, aínda que pouco competente en cuestións enolóxicas, pode xurar que a beberaxe que lle serviron na “insigne pousada” onde pasou a última noite da viaxe, estaba lonxe de merecer calquera especie de loanza.

Só un día botou en Ribadavia o portugués e ó seguinte colleu camiño de Tui, a onde chegou ás once da noite. Alí, logo de cear, deu unha volta pola cidade a se proporcionar o “agradable sobresalto” dun paseo nocturno por unha vila descoñecida.

«A contemplación de vetustos monumentos proporciona útil ensino, pero infunde tristeza e desánimo». Tal foi a conclusión a que chegou o viaxeiro logo de, o día da marcha, visitar a catedral, o pazo episcopal, o convento de San Domingos e algúns outros edificios da antiga cidade. E resolveu daquela seguir camiño pola “aristocrática rúa de Corredera, excelente alameda” onde estaba a fonda en que se hospedara.

Por alí saíu da cidade pola banda do nordeste para descubrir un panorama feiticeiro, como nunca «a fantasía ou a realidade patentizaran outro» ós seus ollos, entre xardíns con lirios, rosas, madreselvas e mirtos, sobreiras, castiñeiros, pinos e nogueiras dispersas polos campos, á beira do miño que se deslizaba sereno entre olmedas e salgueirais. E para facer o momento máis marabilloso, a carón seu pasaron unhas mulleres do pobo cantando en coro un romance dunha melodía «que sería aproveitada con entusiasmo por Beethoven ou Bellini, se calquera destes grandes artistas volvese ó mundo e a puidese oír».

Aquela “estraña trova”, que despois lle foi repetida non sabemos por quen, cantaba a historia dunha fermosa rapariga que lle dá o seu amor a un señor feudal, con que fuxe lonxe da casa paterna, perdida a virtude e a liberdade, e despois dunha longa marcha na que desfalece, a pé detrás do cabalo do seu señor, acaba por parir un fillo del, e daquela o cabaleiro consinte en tomala por esposa.

O día 11 de xuño amenceu sereno e puro. Os sons dos sinos despertaron do benéfico sono ó viaxeiro, que se ergueu para visitar o Seminario, a Misericordia, a ermida de San Telmo, o Hospital, a igrexa de San Francisco, o Asilo dos vellos e o Hospicio das Irmás da Caridade, edificios dos que unicamente lle restou, pasado o tempo, a confusa lembranza de telos visto. Deu un paseo en barca polo Miño e, de volta á hospedaría, tivo a sorte de adquirir a bo prezo unha fermosa curiosidade bibliográfica: o libro sobre as antigüidades de Tui, escrito en castelán por Fr. Prudencio de Sandoval, impreso en Braga en 1610.

E o día 12 finalizaba a excursión do curioso viaxeiro portugués, que no remate do libro se despide saudoso desta terra bendita que cativou a súa admiración e simpatía ó longo da viaxe.

UN PORTUGUÉS EN GALICIA (VI)

 Por Pepe de Rocaforte

En Ourense, o 5 de xuño, inicia deste xeito Silveira da Mota o capítulo VII do seu libro: «Estou nunha tranquila e humilde cidade, que pouco vale polos progresos materiais, e aínda menos polos vetustos monumentos». Pero, a pesar deste comenzo descorazonador, ¿que engado o prendería na cidade das Burgas para ser a única á que lle dedica dous capítulos do seu libro? E non só eso: no segundo deles escribe: «Cóntase que o célebre califa de Córdoba, Abderrahman III, tendo setenta anos de idade e cincuenta de reinado, rexistrase apenas catorce días de ventura extrema». E a continuación, logo de se confesar home de ambicións máis comedidas, Silveira declara que aquel día deitouse entre impresións de felicidade. E remata así o capítulo: «¡Diem non perdidi!».

¿Que o impresionaría de tal xeito en Ourense? Non foi a Ponte Vella, nin o Santo Cristo da catedral, nin «a burga fervendo auga». Nin, aventuro eu, ese incrible recanto entre o edificio do concello e os soportais da Praza Maior, centrando a escalinata e as fachadas da igrexa de Santa María Madre e a do antigo pazo episcopal, hoxe museo arqueolóxico, un espazo á altura dos máis fermosos recantos urbanos que vin na miña vida ¿Que foi logo? ¿Algunha amizade inesperada quizais? ¿A felicidade de escoitar na noite unha marabillosa música nun cuarto da fonda veciño ó seu?

Había na cidade un café (aínda perduraba na miña adolescencia. Lémbroo eu) onde o viaxeiro pasaba o tempo nas horas inmediatas ó xantar (ou sexa: o que nós chamamos a cea). E nese café, «que non podería ser acusada de luxo babilónico», había «unha xentil rapariga de cabelos castaños, cara bonita e lánguidos ollos que sorrín». Tamén había «un pobre home que vibraba no piano polcas, valses, mazurcas, contradanzas, e aínda a gallarda e a gavota. Onte, porén», conta con ironía Silveira, «foi intimado para estar quieto, tal vez porque perturbase os graves cálculos dos xogadores de dominó».

Aproveitando aquela desocupación momentánea do pianista, o viaxeiro estableceu conversa con el. E mentres falaban fóronselle sumando uns cantos parroquianos que axiña iniciaron unha animada tertulia. O pianista descubriuse como exaltado demócrata, defensor acalorado do “despotismo das turbas” aínda que en “determinadas circunstancias”. A conversa pasou a versar, inevitablemente, sobre o mal que facía as cousas o goberno e de aí para adiante animouse o persoal a aventurar prognósticos sobre a futura sorte do país.

Parece que todos os contertulios coincidían na inminencia dunha revolución que rebentaría ó mesmo tempo en cuarteis e talleres, campos e cidades, para garantir o exercicio dos dereitos orixinarios do home, a liberación dos traballadores e a constitución dunha nova sociedade. E xa de remate, un dos contertulios declaroulle ó viaxeiro a súa grande admiración por Portugal, onde se deran homes da grandeza do Marqués de Pombal, un novo Richelieu, e do padre Jose Agostinho de Macedo, “o Voltaire da península”, gabanzas que Silveira acolleu coa mosca detrás da orella, temendo unha brincadeira a costa súa, quizais por aquelo da chispa ourensá.

Os novos amigos puxeron en mans do viaxeiro unha mostra diversa de “poematos e cantares” no “canoro e onomatopeico dialecto” galego, nos cales o portugués encontrou un algo de luz crepuscular, “conxunto de realidades e soños, de misterios, de aparencias e sombras”.

Gostoulle especialmente un libro editado en Madrid en 1880, “Follas novas”, dunha tal Rosalía Castro de Murguía, de quen tratou de obter outro volume de versos que tamén lle gabaron os ourensáns, e que levaba por título “Cantares gallegos”, publicado vinte anos atrás.

Non sei se finalmente se puido facer cun exemplar dese libro!.

(continúa)

UN PORTUGUÉS EN GALICIA (V)

Por Pepe de Rocaforte

 

En Lugo, o 30 de maio de 1886, empeza a escribir Silveira da Mota a súa crónica deste británico xeito: «Sei por diuturna experiencia que ninguén debe denunciar os propios defectos, usurpando así ós amigos a tarefa que alegremente desempeñan...» Para a seguido se acusar de estar indignado consigo mesmo pola súa indolencia. ¿E en que consistiu ese pecado de indolencia? O portugués confésao así: «Detívenme na Coruña algúns días, pero dominoume de tal modo a preguiza que saín sen ter ido ó Ferrol. Non vin, por conseguinte, a cidade, que no principio do século pasado era apenas un pobre centro de comercio costeiro, e que é hoxe unha das máis importantes estacións navais de España [...] En fin, é feito consumado, non vin o Ferrol, e probablemente non o verei xamais».

                                    *      *      *

«A cento quince quilómetros da Coruña, polo camiño de ferro que corre para Madrid, está Lugo, a vella metrópole do convento xurídico Lucus Augusti, distrito que segundo a circunscrición territorial ratificada por Constantino, posuía dezaseis cidades». Esta presentación vén seguida por unha breve información histórica, na cal Silveira da Mota conta que, despois da caída do imperio romano, residiu aquí por moitos anos a tumultuosa corte dos reis suevos, para posteriormente, entre os séculos XII, XIII e XIV, quedar sometida ó feudo episcopal.

«A cidade fica situada na cima dun outeiro, e é cinguida por murallas, cuxa admirable estrutura patentiza os perdurables vestixios da formidable civilización romana». Desde o circuíto das murallas admirou o viaxeiro nun pracenteiro paseo o magnífico escenario dos vales profundos, alfombrados de verdura, encostas fragosas, vellos arboredos, e ó lonxe os cabezos das serras case prestes a bater coas nubes. E a marxe do Miño, onde a paisaxe «ó mesmo tempo grandiosa e melancólica, encamiña o espírito para os pensamentos bos».

Polo demais, poucos edificios lle chamaron a atención na “silenciosa cidade”. «Un guía ou cicerone, se houbese aquí personaxes que exercesen este fastidioso oficio, indicaría o alegórico monumento da Praza Maior -o mosaico que consta ter pertencido a un templo de Diana-, o convento de San Domingos, cuxa venerable antigüidade suple e resarce a ausencia do bon gusto arquitectónico [...], a casa do concello, o pazo do bispo, e en fin, a vella catedral, onde se descobren, por entre paredes caleadas ou pulidas, pedestais sen estatua, columnas sen plintos, fragmentos de arcadas e de frisos da primitiva construción románica».

Naqueles días chovía a cachón en Lugo e a chuvia non lle permitía ó viaxeiro ver con detención algúns dos obxectos notables do lugar. Aínda que, a pesar da chuvia, ou quizais nun día de escampada, a gaita e o tamboril, “a tradicional filarmónica destes sitios”, percorreron as rúas nun inesperado día de festa.

Os festeiros esparexéronse por prazas e encrucilladas e afluíron habitantes da cidade e das aldeas e lugariños de varias leguas a redonda, o que lle permitiu a Silveira admirar un remuíño de «opulentas cores fortes nun enxame fantástico de traxes do país, desde o chapeu alto e a lustrosa sobrecasaca dos varóns, ata a monteira, a chaqueta, o primoroso dengue, a cofia, o manteo, o lenzo flamante dos montañeses e das labradoras». Ata puido ver uns charros “de Salamanca ou de Zamora” ataviados coa súa curiosa vestimenta rexional.

Aquela tarde enchéronse de xente as escuras adegas, houbo alegría, risos, gritos e viño a deus dar. E como remate unha pouco grata opinión sobre a música popular do país: «No dialecto galego oín muiñeiras, cantares de pandeiro, alalás, etc., cancións en que a monótona toada é xeralmente tenra e melancólica. Ouso, porén, declarar que a poesía popular da Galicia me parece inferior en donaire, en sentimento e en artificio métrico á das outras provincias da España».

Aí nos queda eso.

 (Continúa)