Facendo o Camiño (25-1)

 SAÍDA DO CEBREIRO

Por Pepe de Rocaforte

 

Día 10 de xuño – Nesta nova mañá produciuse a miña primeira caída de moral. Tan forte que tentado estiven de chamar por teléfono a alguén da familia para me vir buscar e abandonar dunha vez o camiño.

Durmiramos moi ben, nun cuarto –como xa contei– con tres camas, non liteiras. Acompañáranos un alemán, xa veterano, cun cheiro a allo cousa mala. Despois veriamos que tiña unha bolsa con allos, cebolas e similares ó lado da cabeceira da cama. O tipo foi moi legal e se despertou máis cedo ca nós, deixouse estar na cama ata nós nos erguer, cousa que fixemos ás sete menos cuarto (¡que sorte bendita non nos tocar esta noite a compañía de ningún francés!). Fóra estaba todo tan cerrado de nubes negras que aínda parecía noite pecha. Á escasa claridade dunha das luces do exterior observamos a través da xanela un abaneo témero das árbores domeándose de mala maneira cun vento que nas súas refoladas largaba unhas cortinas de chuvia coma labazadas contra as vidreiras. Esperamos un pouco, a ver se escampaba, pero nin a chuvia nin o vento daban mostras de ceder.

Eran as sete e cuarto e os nosos coñecidos, máis valentes, foran marchando xa, aínda a pesar de non se ver trazas de melloraren as cousas. Ó cabo fixemos de tripas corazón, armámonos de valor, tomamos a determinación de botar a porta fóra e largarnos  á ventimperia.

Xa postos ó camiño a chuvia empezou a ceder jun pouco na súa intensidade; pero non así o vento, empeñado en nos esgazar os míseros ponchos de plástico barato mercados nun “Todo a cen”, faltos dos chuvasqueiros –non sei se xa o dixen–, enviados por unha axencia para a casa desde Viana á vista de que non parecían facernos falla e eran un peso ata certo punto considerable.

Á parte do vento, a néboa era densa e a tres metros non se vía cousa ningunha. De vez en cando pasabamos pola beira dun fantasma de mochila ó lombo, albiscabamos tres ou catro casas ó lado da estrada, tristísimas edificacións de portas e fiestras pechadas, a escuras e en silencio. Pasaba de tanto en tanto un coche pola nosa beira, os faros prendidos para total non ver nada máis alá dos tres metros por diante do morro. E así un quilómetro e outro, a termar do impermeable, non cho fose levar o vento, e ollar de medio lado, para adiviñar, máis que ver, a presencia dalgunha flecha amarela indicadora dunha posible desviación do camiño.

Pasado o alto do Poio empezou a calmar o vento. Unha claridade morrediza de abrente invernal empezaba a nos permitir ver algo mellor os contornos das casas e as sebes ós lados da estrada, aínda que a néboa parecía empeñada en non levantar, tal vez a cubrir pudorosa cos seus farrapos as desfeitas, evidentes a pesar de todo, das pequenas aldeolas por onde pasabamos: Hospital da Condesa, Padornelo, Fonfría... todas cheas de zudre de vaca entre as casas miserables, feas, mal coidadas. O símbolo desta triste Galicia que tan fermosa podería ser se os galegos non nos dedicásemos con tanto entusiasmo a emporcala. Emporcala e destruíla; pero nós somos así, estimada señora, e claro, acabaremos por ter o que merecemos, o que nos estamos esforzando por merecer.

En Biduedo paramos a restaurarnos co primeiro café matinal. Seguiamos envoltos na néboa, pero xa había máis claridade. A moza que nos atendeu dicíanos que con toda seguridade a medida de irmos baixando acabaría por desaparecer a brétema. E así foi, esvaeuse a néboa un pouco máis abaixo para empezar a descubrir diante dos nosos ollos unhas paisaxes fermosísimas, so contrapunteadas polo zudre en que nos viamos obrigados a chapalear ó pasarmos polos diversos rueiros ó longo do camiño: Filloval, As Pasantes, Ramil. E a cada nova agrupación de casas un pregúntase: ¿como pode esta xente vivir así? ¿Como se pode ser tan porco e miserable nun entorno tan excepcional?

(Etapa 25-2)

 

 

Naguib Mahfuz

 

Calquera que lea a triloxía sobre O Cairo, de Naguib Mahfuz, e coñeza algunha foto do autor, pode asimilalo, sen lugar a dúbidas, con Kamal, o personaxe principal, se se pode dicir que nesta obra hai personaxes principais e secundarios. É talmente, no físico, o retrato do escritor, pero tamén na súa ideoloxía, unha persoa aberta ó coñecemento, á discusión sosegada e a unha conciliación integradora sen rexeitar ás súas orixes familiares. E pregúntome que diría hoxe do que está pasando en Afganistán.

   E como tampouco todo é integrismo no mundo musulmán, nunha visita a O Cairo, quixen coñecer o lugar onde Naguib Mahfuz acostumaba a tomar café e observar ós seus concidadáns. Agora un lugar cargado de retratos e lembranzas onde, salvando a distancia temporal, puiden sentir o pulular do mesmo café de A calella dos milagres, onde a radio, ben avanzada a década dos anos vinte do pasado século, substituíu ós cegos e contadores de historias abrindo unha fiestra ó mundo e ó futuro. Foi coas novelas O pazo do desexo, Entre dous pazos e A Azucreira (triloxía d’O cairo) coas que amosou o percorrido dunha familia cairota polo século XX, retratando e criticando a relixiosidade déspota do pai, a submisión resignada da esposa, a rebeldía dalgún fillo, o egoísmo e os acontecementos políticos da época, para mostrarnos a súa ideoloxía sen renunciar á súa condición de exipcio e musulmán, promovendo con elas un Islam moderado e arredado de integrismos, que a piques estivo de custarlle a vida por facerse preguntas como quen pode estar seguro de que a súa fe é a verdadeira.

A el, para quen a inspiración é un asalto de imaxes, esta víñalle andando polas rúas. Non tiña necesidade de saír d’O Cairo para amosar o que vía e sentía reflectindo a sociedade do seu tempo, documentándose entre aqueles con quen falaba, discutía ou só escoitaba as súas coitas, na rúa ou no café. Tan apegado estaba á súa cidade, que rexeitou ir a Estocolmo en 1988 para recoller o premio Nobel, e mandou no seu lugar ás súas fillas e ó escritor exipcio Huhammad Salwi cunha carta para ler en árabe e en inglés (sen renunciar á súa lingua) pedindo que o escoitasen con tolerancia, por ser o seu un idioma descoñecido para a maioría (occidental) dos alí reunidos. Presentábase como un ser do terceiro mundo (sen avergoñarse), como un descoñecido en occidente (alleo a toda fama e popularidade), pero convencido de que a través da súa narrativa sobre os barrios cairotas xurdían temas de actualidade que afectaban a Exipto e retrataban xunto co seu país a outros igualmente vítimas do poscolonialismo, a corrupción, os prexuízos sociais ou o integrismo relixioso.

Mahfuz amósase como un autor crítico con aquilo que vai contra a dignidade das persoas, e coas súas obras convértese no portavoz dun Islam moderado e contrario á ortodoxia relixiosa, polo que algúns compatriotas fanáticos o acusaron de irreverente e perigoso; e cando en 1950 publica Fillos do noso barrio, a obra foi prohibida en Exipto e Líbano, e Mahfuz enfrontouse a unha condena a morte. Xa en 1994 a Yihad declarouno blasfemo e na porta da casa acoitelárono gravemente no pescozo.

Salvouse. Seguiu vivindo na súa cidade e escribindo contra todo medio de discriminación social, xa sexa por parte do Estado ou dos relixiosos que só len o Corán e leno mal.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

A VOLTAS COAS LECTURAS

Por Pepe de Rocaforte

 

  

O outro día vin non sei onde un artigo que trataba de libros mercados para non os ler nunca. Ese, pouco máis ou menos, viña ser o seu título; ou tal vez non fose totalmente así, porque ó que en realidade se refería a autora (paréceme que era unha autora) eran eses libros que chaman a nosa atención nun determinado momento e aínda que nese momento non dispoñamos de tempo para llo dedicar, mercámolos e gardámolos á espera de que lle chegue a súa ocasión; ata que o paso dos días nos fai esquecer deles e aí quedan acumulando po para moito tempo ou tal vez para sempre. Non sei se a vostede lle ten sucedido algunha vez, pero a min sucédeme con moita frecuencia e coñezo a bastante xente á que lle pasa algo parecido.

Noutronte, por unha desas coincidencias que con certa frecuencia se dan na nosa vida -ata o punto de empezar a me parecer que non se trata de coincidencias absolutamente casuais-, remexendo por aquí e por acolá atopei unha moreíña de libros medio ocultos na traseira dun estante á espera da man que os liberase do esquecemento.

A cousa sucedeume cando andaba a voltas para axustar a distribución dos volumes ocupantes duns estantes non moi ben aproveitados, a fin de lle facer sitio a outros libros que quería cambiar de ubicación -traballo de artesanía, como se pode ver- e entón batín de mans a boca con esa colección de tomiños de aspecto humilde, mal encadernados, en papel de moi escasa calidade e case sen ningún atractivo material. Ata tal punto os tiña perdidos que nin me lembraba de os ter comprado. E en realidade non os mercara: tratábase duns libros cativos ofrecidos gratuitamente coa compra dun xornal, supoño que dos sábados ou domingos, hai cousa de trinta anos. Empeceille a botar unha ollada e, por contra do seu aspecto hipermodesto, os títulos eran unha verdadeira selección de calidade: Os “Cantares gallegos”, “Follas novas” e “En las orillas del Sar”, de Rosalía. “Queixumes dos pinos”, de Pondal. “Aires da miña terra” de Curros. “Cantigas medievais galaicoportuguesas”, seleccionadas por Luís Alonso Girgado. É dicir: o mellor da nosa poesía clásica.

Pero había tamén poetas máis actuais: Antonio Tovar; “Non / O vento no teu colo”; García-Bodaño, “Compostela”; Aquilino Iglesia Alvariño, “Escolma poética”; Avilés de Taramancos, “Antoloxía poética”; Bouza Brei, “Cabalgadas en Salnés e Poemas”; Claudio Rodríguez Fer, “A muller núa”; Darío Xoán Cabana, “Recolleita”...

En narrativa estaban Castelao, “Escolma”; Otero Pedrayo, “Contos de Santos e Nadal”; Vicente Risco, “Prosa varia”; Emilia Pardo Bazán, “Cuentos de Navidad, Año Nuevo y Reyes” e “Morriña”; Anxel Fole, “Á lús do candil”; Álvaro Cunqueiro, “Encuentros, caminos y noticias en el Reino de la Tierra”; Miguel-Anxo Murado, “Días impares e outros días”; Alfredo Conde, “Cubita, la Bella”; Suso de Toro, “Unha pouca cinza”...

Finalmente (non vou dar a relación completa) vin algúns títulos que me atraíron a atención; por exemplo, de Luciano García Alén, “O señor das olas, crónica de viaxes e outras historias”; de Carlos Mella, “O protocolo xaponés”; ou de Manuel Rabanal Álvarez, “Nebulosas y otros escritos”, o primeiro volume que empecei a follear da colección, porque os que somos leigos absolutos en materia filolóxica agradecemos que quen de verdade sabe, aínda que a veces vaia un pouco “sobrado”, nos explique, en plan divulgativo ó alcance de calquera, a orixe de certas palabras -esfollar, esfolar, debullar-; as ocasións en que se usa a preposición “a” entre o verbo e o complemento directo, e as que non; cando son máis correctas as finalizacións de palabras en “zon” (“granazón”, “nazón”), e cando é preferible o sufixo “ción” (“liberación”, “conxunción”). ¿E que dicir da toponimia? ¿Dos “Sangenjo”/”Sanxenxo”, dos “Rianjo”/”Rianxo”, sen esquecer o impresionante “Niño de la Guía”/”Niñodaguia”?

E o das disquisicións etimolóxicas, un terreo fabuloso para o desenvolvemento da imaxinación. A de “Rianxo”, por exemplo, que segundo o profesor Rabanal, un anterior rivi ángulu, deberíase transformar, de acordo coa normal evolución galega, en “Rianllo” ou “Riaño”. O detalle fíxome imaxinar o que moi ben puido suceder un día, alá contra fins da prehistoria, concretamente nun quinquenio en que tocaba evolución lingüística, e chegou á aldea o alcalde de barrio, de volta de Vilagarcía, a onde fora pagar os trabucos pola pesca da sardiña, coa orde de evolucionar o nome da aldea, que a partir de entón debía ser, segundo lle dixeran, “Riaño”. Pero daquela saltou o primeiro desconforme: «¿Como que Riaño? ¿E logo cando a virxe de Guadalupe vaia descalciña pola area, imos ter que dicir que “parece unha riañeira”? ¡De ningún modo!» «Ten razón Pomponio», opinou outro, «A min paréceme máis elegante dicir que “descalciña pola area parece unha rianxeira´”. É que non hai color». Entón todo o mundo concordou con arrandeos avaliativos de cabeza arriba e abaixo.

E así quedou. Rianxeira e, consecuentemente, Rianxo. Como pervive na actualidade, antes de  que un novo proceso evolutivo nos force a cambialo vai ti saber por que.