luns, 29 de setembro de 2014

Os lentes de san Xerome



   
       O certo é que san Xerome nunca usou lentes, e sen embargo aí o vemos en case todos os retratos post-morten que lle fixeron rodeado de libros e papeis, e cos seus quevedos pendurados ó nariz, porque se ben é certo que o santo doutor da Igrexa viviu no século IV, foi bautizado cando xa tiña dezanove anos e deixou a vista entre os libros do Novo e do Vello Testamento, para escribir a Vulgata, tamén é certo que as gafas, antiparras, anteollos ou quevedos non foron inventados ata o século XII. Do mesmo modo, se lle facemos caso ós retratos que del se sacaron en que non facía máis ca darse golpes cunha pedra no peito nu diante dun crucifixo, podíamos pensar que non durase moito a súa vida, e sen embargo morreu a avanzada idade para aquela época, ós oitenta anos nun mosteiro de Belén. Tamén o retratan cun león, que polo visto era a súa mascota desde que lle sacou unha espiña dunha das gadoupas.
            E agora aí está, este erudito do século IV, intercedendo diante da divindade polos estudiantes, arqueólogos, bibliotecarios, libreiros, traductores e xente que anda mal da vista.

venres, 26 de setembro de 2014

Versos ao xeito popular (XVII)

Por Andrés Terra

O crego de Couzadoiro
Quería facer teatro:
Levou de actores dous cans,
De público catro gatos.

(1979)

martes, 23 de setembro de 2014

O KORRUNTXO DO OKUPA



                                                           Quen na nosa vesindade
                                                           Vive con desenvoltura…
                                                           ¡Para qué lle chaman cura
                                                        Se é a mesma enfermedade!

           E eu que xa me via como un okupa distinghido –ou distinto, que din os portugheses-, e ven aghora o Tio Rouco –rouco me vire se minto!- (Toni de Villalba para os amighos- e apoltróase na sua solene cadeira arsobispal e no seu castelo de pegha matritense… Bó, xa sempre dixeron que deusnoslibre de ghalegho con mando, madia leva! E logho din que o anticlericalismo está demodé!
            A raís deste cativo suseso púxenme a cavilar no dano que, ao meu modesto ver de miope, teñen feito as relixións na historia da Humanidade, meténdolle medo e sensasión de culpabilidade a tododiós. Tamén non vos quero ser maniqueo, supoño, como pasa coas ditaduras, alghún ben tamén farían, pero… Cada dia atráenme máis os practicantes desas supostas anticuadas crensas panteístas que ven, máis que deuses, forsas misteriosas en todas as manifestasións da naturesa… é como máis natural crer tal, valla a redundansia. O outro, o que nos venderon como máis avansado, o monoteísmo do carallo, sábeme a algho como monolitismo ou totalitarismo: ou estás comigho ou estás contra de min… sin matises ninghúns.
            Ese mesmo varrer cos da outra banda, armando gherras, onte os autoproclamados cristiáns, os sedisentes musulmáns hoxe, é proba do fanatismo ao que leva a crensa nun dogma fora do cal todo é falso e, por tanto, meresente de destrusión. Moito máis tería que disir, pero xa cheghará o día…

            Évos como o conto da tradisión: como a Constitusión española, é saghrada… nin tocalas! Faime ghrasia escoitar estes días aquilo que semella universalmente asumido, das nasións que forman o Reino Unido, e aquí parés que non hai tales nasións… Pois a tradisión haberá que peneirala e non tomala como algho inalterable: é como que todo o de fora é malo… optándose, tantas veses, por aseptar só o malo e non o bó que de fora ven! (Xa sei que isto de bó ou malo vai en pareseres…).
            E así non damos sacudido o ofisialismo nas prosisións católicas (nun estado laico), nin as festas selvaxes (touradas e similares) ou parvas e porcas (tomatinas ou “viñotinas” a se enmerdaren os deserebrados con total aleghría): menos mal que na nosa Terra temos festas ben máis xeitosas, como a aughavai de Vilagharsía ou as enfariñadas de Lasa e outras tantas que se me escapan… e entre nós as touradas van a menos cada ano: lástima de bois! que sentensiara Castelao.
            Tornando ás festas relixiosas, na Coruña –onde pasei este último verán, porque serei okupa pero ghrasias a aforrar en vivenda podo me permitir alghúns diíñas de leser, inda durmindo nos bancos das prasas-, na Coruña, disía, seique andan doentes os visiños da Sidavella, por lles rebaixaren a virxedorosario en favor do sanxoán (ou seoane que dixían os nosos anterghos): que se conformen, homiños!, con faser do rosario unha festa barrial e que asepten a outra selebrasión paghana universal, arteiramente disfarsada de efeméride cristiá. Por iso, moi ideolóxico me pon a cheghada do outono!

A ROZADORA, A CUNCA, O PEITE



Por Pepe de Rocaforte

   Cando no meu comentario anterior falei do ruído do motor dunha rozadora, acordeime do que me pasou este verao nunha tenda da vila. Entrei a comprar un cabezal para o fío de cortar dunha rozadora (estragáraseme o vello) e busquei polos estantes, pero non vin ningún modelo similar ó meu. Díxenllo a unha moza que se achegou a atenderme e ela, moi amable, explicoume que aquelas eran pezas para "desbrozadora", tal vez por eso non encontrase alí o que buscaba.

   A moza falábame en galego, como eu a ela, pero descoñecía cal era a máquina á que eu lle chamaba "rozadora", porque só a coñecía polo seu nome en castellano: "desbrozadora".

  A cousa fíxome acordar posteriormente de como de rapaz puiden observar na aldea dos meus avós maternos a progresiva substitución de palabras galegas polas correspondentes en castelán a causa da influencia do comercio da vila próxima.
  Así, a cunca de barro feita polos oleiros de toda a vida e mercada na feira, seguíase chamando "cunca", pero a mercada no bazar da vila xa se chamaba "taza". Outro tanto sucedía co peite de buxo feito polo artesán no seu taller da propia aldea, utilizado principalmente para arrancar as lendias do cabelo dos nenos.  Este era un "peite", pero o mercado na tenda vilega, de plástico ou do que fose, xa pasaba a se chamar "peine".
 E así sucesivamente: "cuchillo" por "coitelo", etc. etc.

  Co seseo tamén se estaba a producir unha revolución. Unha muller con dor de cabeza, dicía que lle doían as "cens", por lle parecer máis correcto que doerlle as "sens", para ela unha forma desa pronuncia desbotada pola xente máis sabida e que, por tanto, compría desterrar.


  O idioma é algo vivo, certamente, en constante evolución, o cal debería ser unha demostración do seu vigor. Non aceptar esa evolución significaría anquilosalo, convertelo en algo arqueolóxico destinado á extinción ou unicamente ó uso cerimonial. Pero outro caso é aceptar sen máis nin máis canta palabra nova do idioma dominante chega ó alcance da nosa lingua preguiceira.

  Perplexo entre dúas augas, renego de innovacións innecesarias, pero sinto que algo se me revolve na alma cando os puristas a ultranza, en moitos casos incapaces de colocar un pronome no seu sitio, me din "grazas" só porque un estudioso veu o vocábulo utilizado un par de veces noutros tantos manuscritos medievais, o que o convertía en verba de uso obrigado para a considerada autoridade idiomática.

  Un fillo meu dime que cando a alguén lle oe dicir "grazas", axiña o clasifica no grupo dos que non mamaron o galego desde nenos. E a min resúltame tan anti-natural hoxe que me nego a utilizala. Tal vez debería usar, para me manter nun termo intermedio, o "graciñas" recomendado por Xabier Docampo.

luns, 22 de setembro de 2014

Versos ao xeito popular

Por Andrés Terra
CANTIGA DAQUEL PESAR


Fun cabo da fonte
Fun cabo do rio:
Ningún me tirou
Este mal cativo.
Fun cabo do rio
Fun cabo da fonte:
Ningún me tirou
Este mal de morte.
Fun beiras do mar
Fun cabo da fraga:
Ningún me tirou
Este mal da ialma.

Fun cabo da fraga
Fun beiras do mar:
Ningún me tirou
Este fondo mal.
Pra este mal cativo,
Pra este mal de morte
No’hai fonte nin rio
No’hai rio nin fonte.
Pra este mal da ialma
Pra este fondo mal
Non hai mar nin fraga
No’hai fraga nin mar…

1975

venres, 19 de setembro de 2014

Polafía en Arteixo

En próximos días xa estarán na páxina web da Asociación de Escritores en Lingua galega os vídeos correspondentes á Polafía que o pasado 18 de setembro se celebrou en Arteixo. Como adianto, incluímos aquí o texto lido polo colaborador deste caderno Francisco Ant. Vidal.
.-.-.-.-.-.-

Subimos aquí con intención de lembrar un tempo durante o que se foi forxando a nosa peculiar maneira de ser e de relacionarnos co entorno. E confeso que eu prefería seguir aí entre o público, escoitando ós verdadeiros protagonistas deste acto, ás persoas que hoxe nos transmiten as súas querencias, os que teñen presente as voces, lendas, historias e contos de Arteixo, estas memorias vivas que nos falan dese tempo en que Arteixo era a verdadeira horta da Coruña e lles cobraban o fielato no alto da Grela por levarlle os alimentos nacidos nas veigas de Loureda, Armentón ou Oseiro ós distintos mercados e tendas da cidade, de cando Puga y Parga, o famoso Picadillo, alcalde que foi da Coruña e máis coñecido aínda pola súa sorprendente obesidade, subía no seu coche a costa de Oseiro e lle botaba pola fenestrela patacóns ós rapaces para que lle axudasen ó chofer a empuxar o auto que non podía con el, quen ocupaba todo o asento traseiro, de cando as rapazas que lle levaban ó xantar ós país que traballaban nas minas, agochaban o wolfran no medio dos bolos de pan para facer contrabando, de como se traballaba no percebe e nas leiras, de cando os santos se vingaban da falta de respecto contra eles por parte dalgún paisano deixándoo paralisado do lumbago por terlle collido unhas tellas da capela para retellar o seu alpendre e só curou cando lle devolveu as tellas, ou de deixar xordo a un paisano que lle largara unha patada a unha imaxe de santa Marta ó confundila cunha pedra na que se lle atascou a rella do arado, e de cuxa xordeira curou cando colocou esa pedra dentro dos muros da igrexa de santa Baia, de como se ligaba nas festas e como se comía despois das faenas, dos choríns de santa Eufemia cuspindo madeixas de pelo nas que ía envolto o diaño e dos ramos de Oseiro, ramo do neno e da nena, uns roscos de pan apotropaico contra os males de todo tipo, tanto en persoas como animais, ou dos exvotos que os mariñeiros de toda a redonda lle traían á Nosa Señora de Pastoriza, agradecidos por telos socorrido nalgún percance no mar. Escoitamos con emoción a estas persoas que nos veñen falar neste tempo en que aínda habemos aproveitar o que vivamos a cabalo entre o arado romano e a internet para gardar memoria do que fomos. Persoas que tamén coñecen as lendas, verdadeiros libros de filosofía, que xeración tras xeración se foron contando ata chegar ata nós, como esa do galo que viaxa polas profundidades da terra, desde unha furna aberta ó ocaso, desde a praia de Barrañán, ata Lañas, onde aparece a modo de resucitado, como se camiñase de oeste a leste, do ocaso ó orto, ou sexa, volvendo da morte para a vida, ou o encanto da galiña que coida unha rolada de pitos de ouro, amarelos como o sol, no castro de Lañas, e que farán rico a quen os desencante.

E fíxádevos que dúas das lendas máis importantes de Arteixo teñen como protagonistas as aves. E que tamén as aves son atributo dalgún dos patróns parroquiais de Arteixo, que santa Baia deixou saír unha pomba da súa boca antes de morrer e san Pedro foi advertido por un galo de que un novo mundo comezaba tras a morte de Cristo, por exemplo.
E agora invítovos a que paseedes polas distintas parroquias do municipio e observedes a grande cantidade de adornos e elementos simbólicos e protectores con figura de aves que se ven en todo tipo de construccións, desde o lintel de Oseiro con dúas pombas ó acubillo da cruz, ata ós hórreos de máis moderna feitura que inclúen pombas, pardais, aguias e galos. Xa esculpidos ou debuxados. Aves de todas as épocas, desde as lendas castrexas ata hoxe, pasando por figuras do románico, do renacemento e do barroco. Porque as aves, como sabedes, son as que anuncian o novo día e os tempos de fartura, pois naqueles campos onde se ven aves é que neles hai vida, hai gromos que afloran e con eses gromos esperanza de novo froito. E se hai froito hai fartura.
E con esta pequena aportación a esta Polafía, invitándovos a camiñar polas distintas parroquias, polos camiños de Arteixo, parar a falar coa xente e saber do que fomos, e discutir nos bares sobre quen foi, por exemplo, o que marcou o gol máis importante da historia futbolística arteixán, a pesar de perder por once a un, no campo da Grela entre o Lañas e o Peñarol de Montevideo, cando o Peñarol viña de conquistar a copa Libertadores, hai disto máis de corenta anos, unha historia recente que vai camiño de converterse en lenda, porque non é o mesmo marcar un gol ca marcarllo ó mellor equipo americano e posiblemente o mellor equipo do mundo, que viña para xogar o Teresa Herrera.
Camiñar por Arteixo pode ser algo sorprendente, algo engaiolante, para observar como as lendas e os contos nacen a cada paso e permanecen por séculos, como a tradición se mantén aínda nos máis modernos elementos constructivos, nas falas, nas lendas e nos contos que calquera paisano nos pode contar.
            E por min nada máis, só me resta agradecerlle a Carlos Campos, Antonio Mouzo e Ana Gago, a súa colaboración, pois cando lles contei da proposta que nos facían desde a Asociación de Escritores, para buscar participantes e colaboradores, non regatearon esforzos ata encontrar e convencer a moitas das persoas que hoxe suben a este escenario.
E dado que nun acto deste tipo a palabra é o fundamental, permítome como homenaxe a todos os participantes, público incluído, terminar brindándovos aqueles versos de Pondal, do autor do himno galego, dedicados ás rapazas de Meicende, por onde el pasaba cada vez que viña da súa casa de Ponteceso camiño da Coruña, e que din:
            Vindo de Bergantiños
triste e convalescente,
pasei polo medio e medio
de Meicende, garrida canto breve,
e batida decote
do seco e frío nordeste.
            Erguendo a fenestrela
do coche, con voz feble
pola fatiga, e tremente,
díxenlle: -Boa Meicende,
venturosa, garrida,
na túa doce pendente:
cando as túas rapazas
leven á Coruña o leite,
dilles que o leven bo,
ben limpo e ben pracente,
para darlle forza ó bardo de Brigandisia
que rendido se sente.



xoves, 18 de setembro de 2014

A fonte dos embarazos, de Sálvora

Así lle chamou alguén a esta fonte que hai na illa de Sálvora, “a fonte dos embarazos”, e o malo é que nolo dixo despois de que todos, homes e mulleres, apagásemos a sede nela, “que quen bebe desta fonte queda embarazado”. Así, sen pedilo nin desexalo, á traizón, e tamén sen a presencia de ningún santo protector ou mediador a quen encomendarse.

Dáme a impresión de que é unha desas lendas graciosas que se inventan para engarguelar a turistas paspáns, pero eu, por se acaso, agardo os meses de rigor para ver que se resolve nalgunha das nosas sedentas acompañantes.

mércores, 17 de setembro de 2014

Barcas de Belesar

   
        Antes de que unha ponte cruzase o río, os productos e as persoas pasaban dunha banda á outra en barcas de todo tipo, preparadas e acondicionadas para tal función. Neste caso paramos en Belesar, onde as barcas son xeralmente de chan plano, sen quilla e con grandes aberturas para poder colocar as mercadorías sen perigo de que caian ó mar. Moi simples, pero asemade moi eficaces.
            Con estas barcas o desprazamento facíase tanto con remos como asidos a unha corda tendida dunha orela a outro para impedir que se desprazase río abaixo en épocas de grandes riadas ou crecidas, a pesar de que o lugar de atraque sempre se escollía nalgún punto onde o río remansa e non lonxe dos lugares habitables.
Hoxe en día, cando hai pontes e viaductos para cruzar, e polo tanto as barcas van quedando como obxectos obsoletos, unha asociación chantadina traballa na súa recuperación e na construcción doutras novas, ó menos para que non se perda a memoria do servicio que algunha vez fixeron.

luns, 15 de setembro de 2014

A COMALA DE FERNÁNDEZ FERREIRO


Por Pepe de Rocaforte

  A última vez que estiven en Espartedo non me lembraba de cal era a casa do escritor Xosé Fernández Ferreiro. Tratei de buscar alguén para preguntarlle, pero era labor inútil, o lugar semellaba deserto.
  Ó fin pareceume oír o motor dunha rozadora. Dirixínme cara á procedencia do ruído e encontrei varios mozos en traxe de faena e casco, dedicados a rozar toxo, silvas e demais maleza da contorna. Pregunteille, pero eles non sabían, non eran de alí. Tratábase dunha brigada dedicada á limpeza do que noutros tempos o uso e a necesidade mantiñan a raia.
  Agora na aldea non quedaba ninguén. Un dos mozos puntualizou que cando eles chegaran a primeira hora da mañá estaba un home nunha das casas, pero marchara para Vigo cousa dun par de horas antes. Non se trataría dun fantasma coma os que encontrou Juan Preciado cando chegou a Comala na busca do seu pai. Nin Fernández Ferreiro ten nada que ver con Juan Preciado. Ferreiro naceu en Espartedo e alí coñeceu un mundo cheo de vida. Un mundo agora morto que o visitante ocasional, coma min, aínda pode adiviñar nos libros do escritor nativo.
  Despois dunha incursión pouco afortunada, literariamente, no filón da guerra incivil, "Agosto do 36", ambientada naquelas paraxes, Ferreiro publicaría un precioso libro de contos, "Co medo nas mans", no cal revive o mundo onde medrou, a xente que coñeceu, as historias que oíu referir, historias do lobo, do soldado morto na guerra de África, da procesión dos defuntos, das mouras enmeigadas, historias de cando o mundo era mellor porque os narradores eran máis novos. Todos eses relatos do acervo popular contados á noite nas conversas arredor do lume, ou nas tardes de sol, a sombra da solaina, mentres as mulleres debullaban as fabas, os cativos enredaban nas eiras e se oía o chifro triste do afiador que marchaba, ou o chifro alegre do afiador de volta.

  Eu, mentres camiñaba polo rueiro deserto e en silencio (os mozos da brigada xa remataran o seu traballo e marcharan), vin cos ollos da mente todos aqueles homes e mulleres das historias de Ferreiro, lembreime de Juan Rulfo, e sentín encollérseme o corazón.
  Ferreiro díxome non hai moito que non quería volver máis a Espartedo. Aquela ruína enchíao de tristeza e a el non lle compría revivir mortos descoñecidos, porque ós que foran seus veciños levábaos moi vivos na memoria por máis lonxe que estivese.

---------
  P. S.- Antes, ó calificar de "pouco afortunada" a novela "Agosto do 36", puntualicei: "literariamente". En canto a vendas foi un éxito, algo tan aparentemente incomprensible como o incontable número de reedicións da deplorable "Crime en Compostela" de Carlos Reigosa.

domingo, 14 de setembro de 2014

O carballo come-ovellas de Cortegada

Cortegada vén sendo unha illa misteriosa, unha illa que non é illa senón península cando a marea baixa o suficiente, tanto que aínda se conservan as laxes dun camiño de pedra polo que ían os carros desde Carril ata as leiras e terras de cultivo que alí había. Pero hoxe parámonos neste carballo nacido na linde dunha desas leiras, limitadas por muros de pedras, e que, segundo algúns, de tan próxima unha desas pedras ficou atrapada no tronco que, a medida que a árbore crecía ía asíndoa e tragándoa, ata que forma parte del mesmo.
            Pero isto só é un conto, a verdade é que este carballo que aquí vedes é un “Carballo come-ovellas”, que cada vez que un rabaño de ovellas pasaba a carón del, el botáballe a boca e papábaa. E como tal cousa non é de crer nin de agardar, os paisanos da illa mandaron a un cativo a vixiar en que punto do traxecto, entre o curral e os pastos se perdía cada noite unha ovella, quen era o ladrón e onde se agochaba; e foi o rapaz quen viu como, ó paso do rabaño o carballo semellaba esperguizarse dun longo sono e papaba, silandeiramente á máis retrasada;  e era o carballo que o rapaz viu e sentiu rumiar para acabar de devorala, e tamén foi o rapaz quen foi contalo a aldea e a quen por dicir tal tomaron por toliño e fantasioso.

            Mais tanto insistiu o cativo, que os paisanos quixeron comprobar se tal era así, dado que aquel xuraba polo divino e o humano que el mesmo vira ó carballo roendo a última ovella, e asentáronse no bosque observaron o que acontecía, e efectivamente, cando a última ovella do rabaño pasaba, o carballo botoulle a boca, e entón dous dos máis valentes e ousados homes de Cortegada apuráronse a suxeitarlle as mandíbulas, abríndollas ben para sacarlle ó animal da gorxa, e no seu sitio empezaron a meterlle pedras para que nunca máis tivese fame nin ganas de comer o que non era del.

            E aí está, o carballo come-ovellas de Cortegada cunha pedra aínda atravesada na boca.

.-.-

Piso de estudiantes

O KORRUNTXO DO OKUPA



            Corasón… corasón… palabra tan usada e abusada. A verdade é que o seu éxito nas línghuas romanses é incomparable… porque ata soa ben na poesía (aderesado con espiña ou cravo). Cal sería, se é lísito procurar tal, a rasón desa fortuna?

            Supoño que o feito de ser o motor do orghanismo e estar no peito e latexar con máis forsa ou velosidade cando se resiben as emosións –positivas ou neghativas- tería grande parte nesa fortuna.

            O home –e a muller, por suposto!- movéuse de sempre por falsas apresiasións que moito despóis a siensia foi desmentindo. Así sóubose que todo o relasionado cos pensamentos e os sentimentos está no serebro, verdadeiro sentro nervioso dese orghanismo. Mesmo o sexo, onde a imaxinasión faino case todo.

       
     Unha mistificasión máis é o fenómeno chamado “revistas do corasón”: nelas faise desender o antano nobre órghao ao nivel –tan respeitable, ollo!- da entreperna… cando non ao deplorable mundo das finansas… e máis ao tan humano sistema das aparensias sosiais, famoseo ou ghuaperío.

            Noutro extremo da corda está a popular e kitsch imaxinería relixiosa católica –aí está a aghudesa musulmá proibindo as imaxes, para que logho falen…- mostrando ela con morbo, moito morbo!, os corasóns saídos do corpo de Cristo e María (este con puñais a xogho). Mirade que é de mal ghosto ostentar esa vísera como eles o fam!

Claro, imaxinade por un momento que usasen o serebro para ese fin, mostrándoo obsenamente: non sería tan estético, se cadra…

Non quero apenas mensionar outros aspectos máis ben noxentos tales as práticas das sivilisasións americanas pretéritas extraíndo o corasón dos corpos sacrificados… ou aquel patolóxico costume de a viúva conservar na casa o corasón do finado, do que na historia ghalegha temos un sélebre exemplo.

Entre tanta corasonada, eu quédome cos duros corasóns ou osos ou carosos das froitas abondo máis inosentes, ou os máis moles corasóns de sertas hortalisas.


Por serto, daqueles que me están permitindo okupar, non podo disir que caresen de corasón!

sábado, 13 de setembro de 2014

UM APELIDO. UM NOME.

            Por UM-DO-CHAO
OS PATRONÍMICOS

Os apelidos.
  
Adolfo PÉREZ Esquivel
          Os patronímicos, apelidos, como medievais que eles som, os mais antigos e, por isso mesmo, os mais numerosos –o que os levou, paradoxicamente, a ser tidos por vulgares!-, tenhem para nós umha dificuldade à hora de qualificá-los como nossos: tal é a semelhança cos homónimos castelhanos e tam freqüente quanto doada a sua pura e dura traduçom ou melhor, transcripçom ao espanhol. Por isso também nom é fácil saber quantos López ou Martínez do mundo som galegos… ou castelhanos.
            Mas antes vaia umha curta referência às várias origens de tales nomes de família, alguns dos quales, de raça específicamente galaico-portuguesa (Bieítez, Estévez, Giráldez, Míguez, Pais/Paz, Vásquez/Vaz…), já forom aqui tratados. E damos umha ligeira lista da procedência dos nomes que tales apelidos derom hai cinco e mais séculos.
Catulle MENDÈS
Nomes hebréus (Joám, Miguel) derom apelidos como: Ibáñez/Yáñez/Eanes ou Miguéis/Míguez… Nomes grecolatinos originarom: Biéitez, Díaz/Diéguez/Diéz, Domínguez/Mínguez, Estévez, Flórez, López, Márquez, Martínez, Pais/Paz, Pérez, Sánchez/Sáenz… Berço germánico tenhem: Álvarez, Fernández, Giráldez, González, Gómez, Méndez, Reimúndez, Rodríguez/Ruiz, Rosende, Vermúdez… Outros podendo ser bascos: Ordóñez, Suárez, Vásquez/Vaz… E apelidos direitos de nomes de pia, entre outros, temos: Alfonso/Alonso,  Amado, Antón/António, Cristovo, Diego, Domingos, Garcia, Jurjo, Lourenzo, Macías, Vicente… E um grupelho com o prefixo Sam/Santo/a: (Sant)Iago, (S)Eoane/Juan, Jurjo, María, Pedro, (San)Tiso…

Os nomes.
Juana de Ibarbourou
Aproveitamos o trabalho dum amigo uruguaiano para darmos –com só duas salvedades, argentina e francesa- exemplos  desse país com garantía de serem galegos.

Felipe ÁLVAREZ Bengoechea, corunhês, prohome nos inícios do país.
Antonio DÍAZ FERNÁNDEZ, corunhês, militar de destacada actuaçom nos mesmos anos.
Juana FERNÁNDEZ de Ibarbourou, a nomeada poeta, filha de galego de Lourençá.
Claudio GARCÍA, destacado editor vigués em Montevidéu.
Leandro GÓMEZ, prócer morto em asédio numantino, filho de galego de Queiruga-Som.
Domingo GONZÁLEZ PERNAS (Licenciado Peralta), cronista, galego por pai e mai.
Juan Miguel MARTÍNEZ, potentado e filántropo, de pai viguês.
Catulle MENDÈS, escritor francês de família judeoportuguesa.
Juan Tomás NÚÑEZ, patriota dos primeiros tempos, filho de galego de Vinseiro.

Adolfo PÉREZ Esquivel, argentino, filho de pai de Poio, único contemporâneo da lista. Francisco RODRÍGUEZ, de Paranhos, terratenente, fundou o núcleo Capilla de Farruco.        E com esta vai a despedida… catorze messes depois de começarmos!

venres, 12 de setembro de 2014

Versos ao xeito popular (XVI)

Por Andrés Terra

Vaivén e venvai das ondas
Doce e saudoso vaivén
Semella-la miña ialma
Procurando o que non ten.
(1975)

mércores, 10 de setembro de 2014

Nosa Señora de Loreto


         
  Dicíamos a principios de mes que este é un tempo de agradecementos, e en terras de mariñeiros, é de agradecer que pasen os meses do verán sen que os piratas molesten ós paisanos das terras da ribeira ou a aqueles que andan faenando no mar, por iso se reserva o día nove para festexar a Nosa Señora de Loreto, a advocación contra a piratería que veu de Italia ás terras da Barbanza aló polo século XVI , e que aquí se venera con estes fermosos e senlleiros cruceiros de capela, dos que tantas mostras temos.

Barcos de fartura

            A fartura nun barco pesqueiro coñécese por esa estela de gavotas que o acompaña cando retorna a porto. E nelas, coma sempre que a fartura anche de cobiza a quen a procura, poucas veces vemos que dúas gavotas compartan un bocado, máis ben perséguense cobizosas, avarentas, larpeiras agresivas ente si. As gavotas non teñen caridade.

luns, 8 de setembro de 2014

O AREAL DE BERRES


Por Pepe de Rocaforte

 
Ghañete
  O pasado 15 de agosto, co enxeñoso título de "I Día das Galegas nas Letras", celebrouse unha festa no Areal de Berres, na ribeira estradense do Ulla, e tal feito tróuxome o lugar á memoria.
   A mediados dos anos setenta do século pasado o Areal deixou de ter area, extraída polos areeiros que desde as súas barcas, con caldeiros atados a longos pértegos, rapañaban non só a da ribeira, senón tamén a do fondo do río, por debaixo da auga, para lla subministrar a varias empresas construtoras, principalmente de Santiago.
   Anos despois, xa nos noventa, o fillo dun daqueles areeiros deu na teima de lle restituír na medida do posible o atractivo ó Areal. Alguén faloume del como "o derradeiro hippy". A min recórdame a Man, o Alemán de Camelle, pero en vez de lle buscar comparanzas quizais sería mellor falar un pouco del.
Paisaxe de Berres
   Por aqueles anos a presa de Portodemouros, augas arriba, impedía a reposición periódica da area, pero o mozo José Manuel Gañete, "Ghañete", autor desta recuperación, buscou outra maneira de mellorar a contorna do lugar onde se bañaba e se reunía con outros rapaces, xunto a dous dos cales, os irmáns Carlos e Mario Rodríguez, formaría un grupo de música folk, no estilo de "Milladoiro", ó cal bautizarían co nome de "Pe de Boi"
   Sinto non poder incluír aquí a música do seu primeiro CD, porque a que co nome de "Pe de boi" se pode atopar hoxe en youtube ou en vimeo xa non ten case nada que ver coa inocencia, a frescura e a inxenuidade do grupo orixinal.
Paisaxe de Berres
   Aquel primeiro grupo esmoreceu e Ghañete dedicoulle toda a súa forza creativa a fermosear o Areal ata convertelo nun lugar acolledor. Mercou algún terreo, chegou a un acordo cos propietarios de outros sen uso ningún, cubertos polo mato, para a cambio de os manter limpos ampliar o espacio de recreo, e todo eso sen ningunha axuda oficial ou particular, só coa súa constancia e o seu esforzo.
   Agora, desde hai catro anos, o concello da Estrada asignoulle unha axuda de mil douscentos euros anuais (cen ó mes), non sei se como compensación pola utilización do Areal para celebrar festas como a da Noite de San Xoán.

   O certo é que menos dá unha pedra, e Ghañete non se queixa. El síntese satisfeito con disfrutar do sitio e ver como disfrutamos cando alí chegamos se nos cadra de pasar pola ribeira do río entre a Ponte Sarandón e a Ponte Ulla.

sábado, 6 de setembro de 2014

A Cunca, unha medida de capacidade para áridos.

            Ademais dun recipiente para o caldo, a sopa ou o café, a cunca é unha medida de capacidade.
Cabe na cunca o equivalente a 1/16 de ferrado raso, sendo esta unha medida que varía segundo o lugar e que pode ir dos 12 litros no concello de Touro ós 24 que se dan na Laracha; pero o máis común é o equivalente a 16,15 litros que se aplica en 36 municipios coruñeses.

Como vedes, esta non é candidata a estar na “Oficina de Pesas e Medidas de París”, pero funcionou como funciona aínda hoxe a libra ou a pulgada no mundo anglosaxón.

Versos ao xeito popular (XV)

Por Andrés Terra

Albre, peneira da lua,
Lua, farola da noite,
Noite, berzo do silencio,
Silencio, esprito da morte.

(1975)

mércores, 3 de setembro de 2014

UM APELIDO. UM NOME



Por UM-DO-CHAO
LOUSADA, MOURE/MOURELOS, PIÑEIRO

Os apelidos.
 
Manuel Lozada
          
Quatro (três e derivado) apelidos com diptongos tam caros ao nosso idioma, que tanto o definem. E três representantes dos reinos mineral, animal e vegetal.
            LOUSADA, que tem raízes pré-latinas, universalizou-se como Losada e vem de lousa (também apelido), que é a losa ou pizarra castelhana, a llosa catalá (outro apelido): por isso atribuimo-la ao mundo mineral, com parentesco semántico co apelativo Lapido,  ambos funcionando como topónimos. No país alcançou estatus nobiliário. E na práctica lousado/a aplica-se tanto a un telhado como ao chao, mesmo a umha calçada.
            MOURE é forma procedente do nome próprio latino Maurus que, por sua volta, se aplicava a indivíduo de pel morena, moura, e daí a toda umha regiom da África, parte da qual hoje constitúe a Mauritánia: por mais que se adoita descrever o processo inversamente, como que os habitantes norocidentais africanos se chamavam maurii e daí os romanos tornarom o gentilício em adjectivo qualificativo para qualquer bronzeado
El Cura Morelos
            Moure nom parece haver em Portugal (onde si hai Moura e Mourao, o aumentativo, ambos topónimos): comuns, em troca, temos Mouro, que é o moro castelhano, e os diminutivos Mouriño/Mourinho e Mourelos/MOURELOS… talvez podendo se incluir no grupo o apelido e topónimo Mourelle. E os mouros ou gigantes das lendas? Pois tamém teriam a pel moura (hoje tam desejada, daquela temida, como estranha)… e o seu nome bem puido inspirar-se –por esse mesmo medo- nos mouros modernos ou muçulmanos. Aí tedes, pois, personalizado no home de pel moura, o mundo animal.
            Quanto a PIÑEIRO/PINHEIRO é bem doado de entender ser do reino vegetal e muito nosso. Compartilhado com Portugal, M. Ferrín conta-nos como vem do latim pinus, que déu pinho; mas seique a variante pinheiro procedería do fruito do pinho, a pinha (do latim pinea). Produz certo reparo a utilizaçom entre nós (a começar polo poeta Pondal) da variante Pino, castelhanismo a todas luzes, mesmo pervivendo na toponímia e na onomástica à par do legítimo Pinheiro.

As personagens.
           
José E. Rodó nun billete do Uruguai
Manuel LOZADA (1828-1873), mexicano, guerrilheiro que morréu fuzilado, apelido que adoptou de quem o criou.
José María MORELOS (1765-1815), mexicano, um dos pais da independência, também fuzilado: evidente castelhanizaçom do galego Mourelos.
Erin MOURE (1955), canadiana, escritora, bisneta de Juan Moure Lobariñas, de Crecente.
José Enrique Rodó PIÑEYRO (1871-1917), uruguaiano, pensador de trascendência latinoamericana, neto de Nicolás Piñeiro, de Doso-Narón.
Marcelo PIÑEYRO (1953), argentino, director e guionista cinematográfico.