O
certo é que san Xerome nunca usou lentes, e sen embargo aí o vemos en case todos os
retratos post-morten que lle fixeron rodeado de libros e papeis, e cos seus quevedos pendurados ó nariz,
porque se ben é certo que o santo doutor da Igrexa viviu no século IV, foi
bautizado cando xa tiña dezanove anos e deixou a vista entre os libros do Novo
e do Vello Testamento, para escribir a Vulgata,
tamén é certo que as gafas, antiparras, anteollos ou quevedos non foron
inventados ata o século XII. Do mesmo modo, se lle facemos caso ós retratos que
del se sacaron en que non facía máis ca darse golpes cunha pedra no peito nu
diante dun crucifixo, podíamos pensar que non durase moito a súa vida, e sen
embargo morreu a avanzada idade para aquela época, ós oitenta anos nun mosteiro
de Belén. Tamén o retratan cun león, que polo visto era a súa mascota desde que
lle sacou unha espiña dunha das gadoupas.
luns, 29 de setembro de 2014
domingo, 28 de setembro de 2014
venres, 26 de setembro de 2014
Versos ao xeito popular (XVII)
Por Andrés Terra
O crego de Couzadoiro
Quería facer teatro:
Levou de actores dous cans,
De público catro gatos.
(1979)
martes, 23 de setembro de 2014
O KORRUNTXO DO OKUPA
Quen na nosa
vesindade
Vive
con desenvoltura…
¡Para
qué lle chaman cura
Se
é a mesma enfermedade!
E eu que xa me via como un okupa distinghido –ou distinto, que din os portugheses-, e ven aghora o Tio Rouco –rouco me vire se minto!- (Toni de Villalba para os amighos- e apoltróase na sua solene cadeira arsobispal e no seu castelo de pegha matritense… Bó, xa sempre dixeron que deusnoslibre de ghalegho con mando, madia leva! E logho din que o anticlericalismo está demodé!
A raís deste cativo suseso púxenme a
cavilar no dano que, ao meu modesto ver de miope, teñen feito as relixións na
historia da Humanidade, meténdolle medo e sensasión de culpabilidade a
tododiós. Tamén non vos quero ser maniqueo, supoño, como pasa coas ditaduras,
alghún ben tamén farían, pero… Cada dia atráenme máis os practicantes desas
supostas anticuadas crensas panteístas que ven, máis que deuses, forsas
misteriosas en todas as manifestasións da naturesa… é como máis natural crer
tal, valla a redundansia. O outro, o que nos venderon como máis avansado, o
monoteísmo do carallo, sábeme a algho como monolitismo ou totalitarismo: ou
estás comigho ou estás contra de min… sin matises ninghúns.
Ese mesmo varrer cos da outra banda,
armando gherras, onte os autoproclamados cristiáns, os sedisentes musulmáns
hoxe, é proba do fanatismo ao que leva a crensa nun dogma fora do cal todo é
falso e, por tanto, meresente de destrusión. Moito máis tería que disir, pero
xa cheghará o día…
Évos como o conto da tradisión: como
a Constitusión española, é saghrada… nin tocalas! Faime ghrasia escoitar estes
días aquilo que semella universalmente asumido, das nasións que forman o Reino
Unido, e aquí parés que non hai tales nasións… Pois a tradisión haberá que
peneirala e non tomala como algho inalterable: é como que todo o de fora é malo… optándose, tantas veses, por aseptar só o malo e non o bó que de fora ven!
(Xa sei que isto de bó ou malo vai en pareseres…).
E así non damos sacudido o
ofisialismo nas prosisións católicas (nun estado laico), nin as festas selvaxes
(touradas e similares) ou parvas e porcas (tomatinas ou “viñotinas” a se
enmerdaren os deserebrados con total aleghría): menos mal que na nosa Terra
temos festas ben máis xeitosas, como a aughavai de Vilagharsía ou as
enfariñadas de Lasa e outras tantas que se me escapan… e entre nós as touradas
van a menos cada ano: lástima de bois! que sentensiara Castelao.
Tornando ás festas relixiosas, na Coruña
–onde pasei este último verán, porque serei okupa pero ghrasias a aforrar en
vivenda podo me permitir alghúns diíñas de leser, inda durmindo nos bancos das
prasas-, na Coruña, disía, seique andan doentes os visiños da Sidavella, por
lles rebaixaren a virxedorosario en favor do sanxoán (ou seoane que dixían os nosos anterghos): que se conformen, homiños!,
con faser do rosario unha festa barrial e que asepten a outra selebrasión
paghana universal, arteiramente disfarsada de efeméride cristiá. Por iso, moi
ideolóxico me pon a cheghada do outono!
A ROZADORA, A CUNCA, O PEITE
Por Pepe de Rocaforte
Cando no meu comentario anterior falei do ruído do motor dunha rozadora, acordeime do que me pasou este verao nunha tenda da vila. Entrei a comprar un cabezal para o fío de cortar dunha rozadora (estragáraseme o vello) e busquei polos estantes, pero non vin ningún modelo similar ó meu. Díxenllo a unha moza que se achegou a atenderme e ela, moi amable, explicoume que aquelas eran pezas para "desbrozadora", tal vez por eso non encontrase alí o que buscaba.
A moza falábame en galego, como eu a ela, pero descoñecía cal era a máquina á que eu lle chamaba "rozadora", porque só a coñecía polo seu nome en castellano: "desbrozadora".
A cousa fíxome acordar posteriormente de como de rapaz puiden observar na aldea dos meus avós maternos a progresiva substitución de palabras galegas polas correspondentes en castelán a causa da influencia do comercio da vila próxima.
Así, a cunca de barro feita polos oleiros de toda a vida e mercada na feira, seguíase chamando "cunca", pero a mercada no bazar da vila xa se chamaba "taza". Outro tanto sucedía co peite de buxo feito polo artesán no seu taller da propia aldea, utilizado principalmente para arrancar as lendias do cabelo dos nenos. Este era un "peite", pero o mercado na tenda vilega, de plástico ou do que fose, xa pasaba a se chamar "peine".
E así sucesivamente:
"cuchillo" por "coitelo", etc. etc.
Co seseo tamén se estaba a producir unha revolución. Unha muller con dor de cabeza, dicía que lle doían as "cens", por lle parecer máis correcto que doerlle as "sens", para ela unha forma desa pronuncia desbotada pola xente máis sabida e que, por tanto, compría desterrar.
O idioma é algo vivo, certamente, en constante evolución, o cal debería ser unha demostración do seu vigor. Non aceptar esa evolución significaría anquilosalo, convertelo en algo arqueolóxico destinado á extinción ou unicamente ó uso cerimonial. Pero outro caso é aceptar sen máis nin máis canta palabra nova do idioma dominante chega ó alcance da nosa lingua preguiceira.
Perplexo entre dúas augas, renego de innovacións innecesarias, pero sinto que algo se me revolve na alma cando os puristas a ultranza, en moitos casos incapaces de colocar un pronome no seu sitio, me din "grazas" só porque un estudioso veu o vocábulo utilizado un par de veces noutros tantos manuscritos medievais, o que o convertía en verba de uso obrigado para a considerada autoridade idiomática.
Un fillo meu dime que cando a alguén lle oe dicir "grazas", axiña o clasifica no grupo dos que non mamaron o galego desde nenos. E a min resúltame tan anti-natural hoxe que me nego a utilizala. Tal vez debería usar, para me manter nun termo intermedio, o "graciñas" recomendado por Xabier Docampo.
luns, 22 de setembro de 2014
Versos ao xeito popular
Por Andrés Terra
CANTIGA
DAQUEL PESAR
Fun
cabo da fonte
Fun
cabo do rio:
Ningún
me tirou
Este
mal cativo.
Fun
cabo do rio
Fun
cabo da fonte:
Ningún
me tirou
Este
mal de morte.
Fun
beiras do mar
Fun
cabo da fraga:
Ningún
me tirou
Este
mal da ialma.
Fun
cabo da fraga
Fun
beiras do mar:
Ningún
me tirou
Este
fondo mal.
Pra
este mal cativo,
Pra
este mal de morte
No’hai
fonte nin rio
No’hai
rio nin fonte.
Pra
este mal da ialma
Pra
este fondo mal
Non
hai mar nin fraga
No’hai
fraga nin mar…
1975
domingo, 21 de setembro de 2014
venres, 19 de setembro de 2014
Polafía en Arteixo
En próximos días xa estarán na páxina web da
Asociación de Escritores en Lingua galega os vídeos correspondentes á Polafía
que o pasado 18 de setembro se celebrou en Arteixo. Como adianto, incluímos aquí
o texto lido polo colaborador deste caderno Francisco Ant. Vidal.
.-.-.-.-.-.-
Subimos aquí
con intención de lembrar un tempo durante o que se foi forxando a nosa peculiar
maneira de ser e de relacionarnos co entorno. E confeso que eu prefería seguir
aí entre o público, escoitando ós verdadeiros protagonistas deste acto, ás
persoas que hoxe nos transmiten as súas querencias, os que teñen presente as
voces, lendas, historias e contos de Arteixo, estas memorias vivas que nos
falan dese tempo en que Arteixo era a verdadeira horta da Coruña e lles
cobraban o fielato no alto da Grela por levarlle os alimentos nacidos nas
veigas de Loureda, Armentón ou Oseiro ós distintos mercados e tendas da cidade,
de cando Puga y Parga, o famoso Picadillo, alcalde que foi da Coruña e máis
coñecido aínda pola súa sorprendente obesidade, subía no seu coche a costa de
Oseiro e lle botaba pola fenestrela patacóns ós rapaces para que lle axudasen ó
chofer a empuxar o auto que non podía con el, quen ocupaba todo o asento
traseiro, de cando as rapazas que lle levaban ó xantar ós país que traballaban
nas minas, agochaban o wolfran no medio dos bolos de pan para facer contrabando,
de como se traballaba no percebe e nas leiras, de cando os santos se vingaban
da falta de respecto contra eles por parte dalgún paisano deixándoo paralisado
do lumbago por terlle collido unhas tellas da capela para retellar o seu
alpendre e só curou cando lle devolveu as tellas, ou de deixar xordo a un
paisano que lle largara unha patada a unha imaxe de santa Marta ó confundila
cunha pedra na que se lle atascou a rella do arado, e de cuxa xordeira curou
cando colocou esa pedra dentro dos muros da igrexa de santa Baia, de como se
ligaba nas festas e como se comía despois das faenas, dos choríns de santa
Eufemia cuspindo madeixas de pelo nas que ía envolto o diaño e dos ramos de
Oseiro, ramo do neno e da nena, uns roscos de pan apotropaico contra os males
de todo tipo, tanto en persoas como animais, ou dos exvotos que os mariñeiros de
toda a redonda lle traían á Nosa Señora de Pastoriza, agradecidos por telos
socorrido nalgún percance no mar. Escoitamos con emoción a estas persoas que
nos veñen falar neste tempo en que aínda habemos aproveitar o que vivamos a
cabalo entre o arado romano e a internet para gardar memoria do que fomos. Persoas
que tamén coñecen as lendas, verdadeiros libros de filosofía, que xeración tras
xeración se foron contando ata chegar ata nós, como esa do galo que viaxa polas
profundidades da terra, desde unha furna aberta ó ocaso, desde a praia de Barrañán,
ata Lañas, onde aparece a modo de resucitado, como se camiñase de oeste a
leste, do ocaso ó orto, ou sexa, volvendo da morte para a vida, ou o encanto da
galiña que coida unha rolada de pitos de ouro, amarelos como o sol, no castro
de Lañas, e que farán rico a quen os desencante.
E fíxádevos
que dúas das lendas máis importantes de Arteixo teñen como protagonistas as
aves. E que tamén as aves son atributo dalgún dos patróns parroquiais de
Arteixo, que santa Baia deixou saír unha pomba da súa boca antes de morrer e
san Pedro foi advertido por un galo de que un novo mundo comezaba tras a morte
de Cristo, por exemplo.
E agora
invítovos a que paseedes polas distintas parroquias do municipio e observedes a
grande cantidade de adornos e elementos simbólicos e protectores con figura de
aves que se ven en todo tipo de construccións, desde o lintel de Oseiro con
dúas pombas ó acubillo da cruz, ata ós hórreos de máis moderna feitura que
inclúen pombas, pardais, aguias e galos. Xa esculpidos ou debuxados. Aves de
todas as épocas, desde as lendas castrexas ata hoxe, pasando por figuras do
románico, do renacemento e do barroco. Porque as aves, como sabedes, son as que
anuncian o novo día e os tempos de fartura, pois naqueles campos onde se ven
aves é que neles hai vida, hai gromos que afloran e con eses gromos esperanza
de novo froito. E se hai froito hai fartura.
E con esta
pequena aportación a esta Polafía, invitándovos a camiñar polas distintas
parroquias, polos camiños de Arteixo, parar a falar coa xente e saber do que
fomos, e discutir nos bares sobre quen foi, por exemplo, o que marcou o gol
máis importante da historia futbolística arteixán, a pesar de perder por once a
un, no campo da Grela entre o Lañas e o Peñarol de Montevideo, cando o Peñarol
viña de conquistar a copa Libertadores, hai disto máis de corenta anos, unha
historia recente que vai camiño de converterse en lenda, porque non é o mesmo
marcar un gol ca marcarllo ó mellor equipo americano e posiblemente o mellor
equipo do mundo, que viña para xogar o Teresa Herrera.
Camiñar por
Arteixo pode ser algo sorprendente, algo engaiolante, para observar como as
lendas e os contos nacen a cada paso e permanecen por séculos, como a tradición
se mantén aínda nos máis modernos elementos constructivos, nas falas, nas
lendas e nos contos que calquera paisano nos pode contar.
E
por min nada máis, só me resta agradecerlle a Carlos Campos, Antonio Mouzo e
Ana Gago, a súa colaboración, pois cando lles contei da proposta que nos facían
desde a Asociación de Escritores, para buscar participantes e colaboradores,
non regatearon esforzos ata encontrar e convencer a moitas das persoas que hoxe
suben a este escenario.
E dado que
nun acto deste tipo a palabra é o fundamental, permítome como homenaxe a todos
os participantes, público incluído, terminar brindándovos aqueles versos de
Pondal, do autor do himno galego, dedicados ás rapazas de Meicende, por onde el
pasaba cada vez que viña da súa casa de Ponteceso camiño da Coruña, e que din:
triste e convalescente,
pasei polo medio e medio
de Meicende, garrida canto breve,
e batida decote
do seco e frío nordeste.
Erguendo
a fenestrela
do coche, con voz feble
pola fatiga, e tremente,
díxenlle: -Boa Meicende,
venturosa, garrida,
na túa doce pendente:
cando as túas rapazas
leven á Coruña o leite,
dilles que o leven bo,
ben limpo e ben pracente,
para darlle forza ó bardo de Brigandisia
que rendido se sente.
xoves, 18 de setembro de 2014
A fonte dos embarazos, de Sálvora
Así lle chamou alguén a esta
fonte que hai na illa de Sálvora, “a fonte dos embarazos”, e o malo é que nolo
dixo despois de que todos, homes e mulleres, apagásemos a sede nela, “que quen
bebe desta fonte queda embarazado”. Así, sen pedilo nin desexalo, á traizón, e
tamén sen a presencia de ningún santo protector ou mediador a quen
encomendarse.
Dáme a impresión de que é unha
desas lendas graciosas que se inventan para engarguelar a turistas paspáns,
pero eu, por se acaso, agardo os meses de rigor para ver que se resolve
nalgunha das nosas sedentas acompañantes.
mércores, 17 de setembro de 2014
Barcas de Belesar

luns, 15 de setembro de 2014
A COMALA DE FERNÁNDEZ FERREIRO
Por Pepe de Rocaforte
A última vez que estiven en Espartedo non me lembraba de cal era a casa do escritor Xosé Fernández Ferreiro. Tratei de buscar alguén para preguntarlle, pero era labor inútil, o lugar semellaba deserto.
Ó fin pareceume oír o motor dunha rozadora. Dirixínme cara á
procedencia do ruído e encontrei varios mozos en traxe de faena e casco,
dedicados a rozar toxo, silvas e demais maleza da contorna. Pregunteille, pero
eles non sabían, non eran de alí. Tratábase dunha brigada dedicada á limpeza do
que noutros tempos o uso e a necesidade mantiñan a raia.
Agora na aldea non quedaba ninguén. Un dos mozos puntualizou que
cando eles chegaran a primeira hora da mañá estaba un home nunha das casas,
pero marchara para Vigo cousa dun par de horas antes. Non se trataría dun
fantasma coma os que encontrou Juan Preciado cando chegou a Comala na busca do
seu pai. Nin Fernández Ferreiro ten nada que ver con Juan Preciado. Ferreiro
naceu en Espartedo e alí coñeceu un mundo cheo de vida. Un mundo agora morto
que o visitante ocasional, coma min, aínda pode adiviñar nos libros do escritor
nativo.
Despois dunha incursión pouco afortunada, literariamente, no
filón da guerra incivil, "Agosto do 36", ambientada naquelas paraxes,
Ferreiro publicaría un precioso libro de contos, "Co medo nas mans",
no cal revive o mundo onde medrou, a xente que coñeceu, as historias que oíu
referir, historias do lobo, do soldado morto na guerra de África, da procesión
dos defuntos, das mouras enmeigadas, historias de cando o mundo era mellor
porque os narradores eran máis novos. Todos eses relatos do acervo popular
contados á noite nas conversas arredor do lume, ou nas tardes de sol, a sombra
da solaina, mentres as mulleres debullaban as fabas, os cativos enredaban nas
eiras e se oía o chifro triste do afiador que marchaba, ou o chifro alegre do
afiador de volta.
Eu, mentres camiñaba polo rueiro deserto e en silencio (os mozos da brigada xa remataran o seu traballo e marcharan), vin cos ollos da mente todos aqueles homes e mulleres das historias de Ferreiro, lembreime de Juan Rulfo, e sentín encollérseme o corazón.
Ferreiro díxome non hai moito que non quería volver máis a
Espartedo. Aquela ruína enchíao de tristeza e a el non lle compría revivir mortos
descoñecidos, porque ós que foran seus veciños levábaos moi vivos na memoria
por máis lonxe que estivese.
---------
P. S.- Antes, ó calificar de "pouco afortunada" a novela "Agosto do 36", puntualicei: "literariamente". En canto a vendas foi un éxito, algo tan aparentemente incomprensible como o incontable número de reedicións da deplorable "Crime en Compostela" de Carlos Reigosa.
P. S.- Antes, ó calificar de "pouco afortunada" a novela "Agosto do 36", puntualicei: "literariamente". En canto a vendas foi un éxito, algo tan aparentemente incomprensible como o incontable número de reedicións da deplorable "Crime en Compostela" de Carlos Reigosa.
domingo, 14 de setembro de 2014
O carballo come-ovellas de Cortegada
Cortegada vén sendo unha illa
misteriosa, unha illa que non é illa senón península cando a marea baixa o
suficiente, tanto que aínda se conservan as laxes dun camiño de pedra polo que
ían os carros desde Carril ata as leiras e terras de cultivo que alí había.
Pero hoxe parámonos neste carballo nacido na linde dunha desas leiras,
limitadas por muros de pedras, e que, segundo algúns, de tan próxima unha desas
pedras ficou atrapada no tronco que, a medida que a árbore crecía ía asíndoa e
tragándoa, ata que forma parte del mesmo.
Pero
isto só é un conto, a verdade é que este carballo que aquí vedes é un “Carballo
come-ovellas”, que cada vez que un rabaño de ovellas pasaba a carón del, el
botáballe a boca e papábaa. E como tal cousa non é de crer nin de agardar, os
paisanos da illa mandaron a un cativo a vixiar en que punto do traxecto, entre
o curral e os pastos se perdía cada noite unha ovella, quen era o ladrón e onde
se agochaba; e foi o rapaz quen viu como, ó paso do rabaño o carballo semellaba
esperguizarse dun longo sono e papaba, silandeiramente á máis retrasada; e era o carballo que o rapaz viu e sentiu
rumiar para acabar de devorala, e tamén foi o rapaz quen foi contalo a aldea e
a quen por dicir tal tomaron por toliño e fantasioso.
Mais
tanto insistiu o cativo, que os paisanos quixeron comprobar se tal era así,
dado que aquel xuraba polo divino e o humano que el mesmo vira ó carballo
roendo a última ovella, e asentáronse no bosque observaron o que acontecía, e
efectivamente, cando a última ovella do rabaño pasaba, o carballo botoulle a
boca, e entón dous dos máis valentes e ousados homes de Cortegada apuráronse a
suxeitarlle as mandíbulas, abríndollas ben para sacarlle ó animal da gorxa, e
no seu sitio empezaron a meterlle pedras para que nunca máis tivese fame nin
ganas de comer o que non era del.
E aí
está, o carballo come-ovellas de Cortegada cunha pedra aínda atravesada na
boca.
O KORRUNTXO DO OKUPA
Corasón… corasón… palabra tan usada
e abusada. A verdade é que o seu éxito nas línghuas romanses é incomparable…
porque ata soa ben na poesía (aderesado con espiña ou cravo). Cal sería, se é
lísito procurar tal, a rasón desa fortuna?
Supoño que o feito de ser o motor do
orghanismo e estar no peito e latexar con máis forsa ou velosidade cando se
resiben as emosións –positivas ou neghativas- tería grande parte nesa fortuna.
O home –e a muller, por suposto!-
movéuse de sempre por falsas apresiasións que moito despóis a siensia foi
desmentindo. Así sóubose que todo o relasionado cos pensamentos e os
sentimentos está no serebro, verdadeiro sentro nervioso dese orghanismo. Mesmo
o sexo, onde a imaxinasión faino case todo.
Unha mistificasión máis é o fenómeno chamado “revistas do corasón”: nelas faise desender o antano nobre órghao ao nivel –tan respeitable, ollo!- da entreperna… cando non ao deplorable mundo das finansas… e máis ao tan humano sistema das aparensias sosiais, famoseo ou ghuaperío.
Noutro extremo da corda está a popular
e kitsch imaxinería relixiosa católica –aí está a aghudesa musulmá proibindo as
imaxes, para que logho falen…- mostrando ela con morbo, moito morbo!, os
corasóns saídos do corpo de Cristo e María (este con puñais a xogho). Mirade
que é de mal ghosto ostentar esa vísera como eles o fam!
Claro, imaxinade por un momento que usasen o serebro para
ese fin, mostrándoo obsenamente: non sería tan estético, se cadra…
Non quero apenas mensionar outros aspectos máis ben noxentos
tales as práticas das sivilisasións americanas pretéritas extraíndo o corasón
dos corpos sacrificados… ou aquel patolóxico costume de a viúva conservar na
casa o corasón do finado, do que na historia ghalegha temos un sélebre exemplo.
Entre tanta corasonada, eu quédome cos duros corasóns ou
osos ou carosos das froitas abondo máis inosentes, ou os máis moles corasóns de
sertas hortalisas.
Por serto, daqueles que me están permitindo okupar, non podo
disir que caresen de corasón!
sábado, 13 de setembro de 2014
UM APELIDO. UM NOME.
Por
UM-DO-CHAO
OS
PATRONÍMICOS
Os apelidos.
![]() |
Adolfo PÉREZ Esquivel |
Mas antes vaia umha curta referência
às várias origens de tales nomes de família, alguns dos quales, de raça
específicamente galaico-portuguesa (Bieítez, Estévez, Giráldez, Míguez,
Pais/Paz, Vásquez/Vaz…), já forom aqui tratados. E damos umha ligeira lista da
procedência dos nomes que tales apelidos derom hai cinco e mais séculos.
![]() |
Catulle MENDÈS |
Nomes hebréus (Joám, Miguel) derom apelidos como:
Ibáñez/Yáñez/Eanes ou Miguéis/Míguez… Nomes grecolatinos originarom: Biéitez,
Díaz/Diéguez/Diéz, Domínguez/Mínguez, Estévez, Flórez, López, Márquez,
Martínez, Pais/Paz, Pérez, Sánchez/Sáenz… Berço germánico tenhem: Álvarez,
Fernández, Giráldez, González, Gómez, Méndez, Reimúndez, Rodríguez/Ruiz,
Rosende, Vermúdez… Outros podendo ser bascos: Ordóñez, Suárez, Vásquez/Vaz… E
apelidos direitos de nomes de pia, entre outros, temos: Alfonso/Alonso, Amado, Antón/António, Cristovo, Diego,
Domingos, Garcia, Jurjo, Lourenzo, Macías, Vicente… E um grupelho com o prefixo
Sam/Santo/a: (Sant)Iago, (S)Eoane/Juan, Jurjo, María, Pedro, (San)Tiso…
Os nomes.
![]() |
Juana de Ibarbourou |
Aproveitamos o trabalho dum amigo uruguaiano para darmos –com
só duas salvedades, argentina e francesa- exemplos desse país com garantía de serem galegos.
Felipe
ÁLVAREZ Bengoechea, corunhês, prohome nos inícios do país.
Antonio
DÍAZ FERNÁNDEZ, corunhês, militar de destacada actuaçom nos mesmos anos.
Juana
FERNÁNDEZ de Ibarbourou, a nomeada poeta, filha de galego de Lourençá.
Claudio
GARCÍA, destacado editor vigués em Montevidéu.
Leandro
GÓMEZ, prócer morto em asédio numantino, filho de galego de Queiruga-Som.
Domingo
GONZÁLEZ PERNAS (Licenciado Peralta),
cronista, galego por pai e mai.
Juan
Miguel MARTÍNEZ, potentado e filántropo, de pai viguês.
Catulle
MENDÈS, escritor francês de família
judeoportuguesa.
Juan
Tomás NÚÑEZ, patriota dos primeiros tempos, filho de galego de Vinseiro.
Adolfo
PÉREZ Esquivel, argentino, filho de
pai de Poio, único contemporâneo da lista. Francisco RODRÍGUEZ, de Paranhos, terratenente,
fundou o núcleo Capilla de Farruco. E
com esta vai a despedida… catorze messes depois de começarmos!
venres, 12 de setembro de 2014
Versos ao xeito popular (XVI)
Por Andrés Terra
Vaivén e venvai das ondas
Doce e saudoso vaivén
Semella-la miña ialma
Procurando o que non ten.
(1975)
mércores, 10 de setembro de 2014
Nosa Señora de Loreto
Barcos de fartura
A
fartura nun barco pesqueiro coñécese por esa estela de gavotas que o acompaña
cando retorna a porto. E nelas, coma sempre que a fartura anche de cobiza a
quen a procura, poucas veces vemos que dúas gavotas compartan un bocado, máis
ben perséguense cobizosas, avarentas, larpeiras agresivas ente si. As gavotas
non teñen caridade.
luns, 8 de setembro de 2014
O AREAL DE BERRES
Por Pepe de Rocaforte
Ghañete |
A mediados dos anos setenta do século pasado o Areal
deixou de ter area, extraída polos areeiros que desde as súas barcas, con
caldeiros atados a longos pértegos, rapañaban non só a da ribeira, senón tamén
a do fondo do río, por debaixo da auga, para lla subministrar a varias empresas
construtoras, principalmente de Santiago.
Anos despois, xa nos noventa, o fillo dun daqueles
areeiros deu na teima de lle restituír na medida do posible o atractivo ó
Areal. Alguén faloume del como "o derradeiro hippy". A min
recórdame a Man, o Alemán de Camelle, pero en vez de lle buscar comparanzas
quizais sería mellor falar un pouco del.
Paisaxe de Berres |
Por aqueles anos a presa de Portodemouros, augas arriba,
impedía a reposición periódica da area, pero o mozo José Manuel Gañete,
"Ghañete", autor desta recuperación, buscou outra maneira de mellorar
a contorna do lugar onde se bañaba e se reunía con outros rapaces, xunto a dous
dos cales, os irmáns Carlos e Mario Rodríguez, formaría un grupo de música folk,
no estilo de "Milladoiro", ó cal bautizarían co nome de "Pe de
Boi"
Sinto non poder incluír aquí a música do seu primeiro CD,
porque a que co nome de "Pe de boi" se pode atopar hoxe en youtube
ou en vimeo xa non ten case nada que ver coa inocencia, a frescura e a
inxenuidade do grupo orixinal.
Paisaxe de Berres |
Aquel primeiro grupo esmoreceu e Ghañete dedicoulle toda
a súa forza creativa a fermosear o Areal ata convertelo nun lugar acolledor.
Mercou algún terreo, chegou a un acordo cos propietarios de outros sen uso
ningún, cubertos polo mato, para a cambio de os manter limpos ampliar o espacio
de recreo, e todo eso sen ningunha axuda oficial ou particular, só coa súa
constancia e o seu esforzo.
Agora, desde hai catro anos, o concello da Estrada
asignoulle unha axuda de mil douscentos euros anuais (cen ó mes), non sei se
como compensación pola utilización do Areal para celebrar festas como a da
Noite de San Xoán.
O certo é que menos dá unha pedra, e Ghañete non se
queixa. El síntese satisfeito con disfrutar do sitio e ver como disfrutamos
cando alí chegamos se nos cadra de pasar pola ribeira do río entre a Ponte
Sarandón e a Ponte Ulla.
sábado, 6 de setembro de 2014
A Cunca, unha medida de capacidade para áridos.
Ademais
dun recipiente para o caldo, a sopa ou o café, a cunca é unha medida de
capacidade.
Cabe na cunca o equivalente a
1/16 de ferrado raso, sendo esta unha medida que varía segundo o lugar e que
pode ir dos 12 litros
no concello de Touro ós 24 que se dan na Laracha; pero o máis común é o
equivalente a 16,15
litros que se aplica en 36 municipios coruñeses.
Como vedes, esta non é candidata
a estar na “Oficina de Pesas e Medidas de París”, pero funcionou como funciona
aínda hoxe a libra ou a pulgada no mundo anglosaxón.
Versos ao xeito popular (XV)
Por Andrés Terra
Albre, peneira da lua,
Lua, farola da noite,
Noite, berzo do silencio,
Silencio, esprito da morte.
(1975)
mércores, 3 de setembro de 2014
UM APELIDO. UM NOME
Por UM-DO-CHAO
LOUSADA,
MOURE/MOURELOS, PIÑEIRO
Os apelidos.
![]() |
Manuel Lozada |
LOUSADA, que tem raízes pré-latinas,
universalizou-se como Losada e vem de lousa
(também apelido), que é a losa ou pizarra castelhana, a llosa catalá (outro apelido): por isso
atribuimo-la ao mundo mineral, com
parentesco semántico co apelativo Lapido,
ambos funcionando como topónimos. No país alcançou estatus nobiliário. E
na práctica lousado/a aplica-se tanto a un telhado como ao chao, mesmo a umha
calçada.
MOURE é forma procedente do nome
próprio latino Maurus que, por sua
volta, se aplicava a indivíduo de pel morena, moura, e daí a toda umha regiom
da África, parte da qual hoje constitúe a Mauritánia: por mais que se adoita
descrever o processo inversamente, como que os habitantes norocidentais
africanos se chamavam maurii e daí os
romanos tornarom o gentilício em adjectivo qualificativo para qualquer bronzeado…
![]() |
El Cura Morelos |
Moure nom parece haver em Portugal (onde
si hai Moura e Mourao, o aumentativo, ambos topónimos): comuns, em troca, temos
Mouro, que é o moro castelhano, e os
diminutivos Mouriño/Mourinho e Mourelos/MOURELOS… talvez podendo se incluir no
grupo o apelido e topónimo Mourelle. E os mouros ou gigantes das lendas? Pois
tamém teriam a pel moura (hoje tam desejada, daquela temida, como estranha)… e
o seu nome bem puido inspirar-se –por esse mesmo medo- nos mouros modernos ou
muçulmanos. Aí tedes, pois, personalizado no home de pel moura, o mundo animal.
Quanto a PIÑEIRO/PINHEIRO é bem
doado de entender ser do reino vegetal
e muito nosso. Compartilhado com Portugal, M. Ferrín conta-nos como vem do
latim pinus, que déu pinho; mas seique a variante pinheiro procedería do fruito do pinho, a pinha (do latim pinea).
Produz certo reparo a utilizaçom entre nós (a começar polo poeta Pondal) da
variante Pino, castelhanismo a todas luzes, mesmo pervivendo na toponímia e na
onomástica à par do legítimo Pinheiro.
As personagens.
![]() |
José E. Rodó nun billete do Uruguai |
Manuel
LOZADA (1828-1873), mexicano, guerrilheiro que morréu fuzilado, apelido que
adoptou de quem o criou.
José
María MORELOS (1765-1815), mexicano, um dos pais da independência, também
fuzilado: evidente castelhanizaçom do galego Mourelos.
Erin
MOURE (1955), canadiana, escritora, bisneta de Juan Moure Lobariñas, de
Crecente.
José
Enrique Rodó PIÑEYRO (1871-1917), uruguaiano, pensador de trascendência
latinoamericana, neto de Nicolás Piñeiro, de Doso-Narón.
Marcelo PIÑEYRO (1953), argentino, director e guionista cinematográfico.
Subscribirse a:
Publicacións (Atom)