sábado, 30 de agosto de 2014

VERSOS AO XEITO POPULAR

 por ANDRÉS TERRA

Cando estaba máis que canso
Vello Xan Pobo Galego
De tanta miña-terriña-
Gaitiña-bombo-muiñeira…

Un galego empoleirado
Chegou daló da Meseta,
-destes que chaman Galiza
Ao caldo ao lacón con grelos

Á queimada e á langosta
Ao pulpo e máis aos percebes
Ao chalé (que con ser tal
Está-pero-non na Terra)

Con motora incorporada
No portiño dalí perto.
E pola boca ceibou
Un discurso deste xeito:

“Coyuntura-compromiso-
Concomitancia-incidencia-
Extratipo-plusvalía-
Inflación-bum y chequeo-

Apertura-asociación-
Subdesarrollo-reserva-
Potencial-infraestructura-
Erradicación-baremo-

Autopista-siderúrgica-
Celulosa e iberpuerto…”


E levando a man à pucha
Cun riso inda que el máis vello,
Rosmou meu tio Xan Pobo:
“Xa te entendo, xa te entendo…”

(1975)


luns, 25 de agosto de 2014

CIDADES LITERARIAS




Por Pepe de Rocaforte
    
        Levaba uns días dándolle voltas á idea de escribir algo sobre lugares cun certo atractivo turístico que, na miña opinión, se podería ver incrementado coa lectura dalgún libro no cal atopar unha visión distinta, máis ou menos literaria, cun enfoque histórico e/ou anecdótico sobre un pasado xeralmente descoñecido e atractivo para o visitante ocasional. E nesto encóntrome cun artigo de Javier Rodríguez Marcos, que empeza así: Un libro pode ser un pretexto tan decisivo coma un monumento para visitar unha cidade.
            O artigo refírese a Trieste e fala, ¿cómo non?, de Italo Svevo, de Joyce, de Claudio Magris e de Marisa Madieri entre outros. A min Trieste vénme chamando a atención desde cando, hai xa bastantes anos, lin “A conciencia de Zeno”. Esta primavera pasei por alí, pero sen parar, e o único que puiden ver desde a estrada de circunvalación pareceume máis ben decepcionante, pero unha visión tan escasa e parcial resulta inxusta e debo deixar para máis adiante unha opinión máis axeitada se me podo achegar por alí con máis tempo dispoñible. Nesta ocasión fun parar a Opatija, na península de Istria, ó lado da actual Rijeka, onde nos anos vinte do século pasado o poeta proto-fascista Gabriele D’Annunzio proclamou a efémera República de Fiume. E en Opatija puiden saborear o encanto das pequenas localidades rebordantes da atmosfera neoclásica tan literaria de seu, destino de veraneo centroeuropeo en tempos do imperio austro-húngaro (e tamén agora).
            Pero volvendo á miña intención: quería falar de localidades galegas máis modestas, pero tamén cunha certa historia ás súas costas, e un dos lugares que me viña á cabeza era o de Corcubión. Conservaba o recordo dalgúns textos de Francisco Ramón Ballesteros que, repasados agora, non ofrecen unha información tan extensa como me parecía, pero así e todo bastante aproveitable aínda.
            Con vistas ó que podería escribir busquei o nome de don Paco Ramón na Gran Enciclopedia Gallega, coa sorpresa de non encontrar alí o seu nome. Como tampouco o localizaría no DEGU. Nin (esto xa é definitivo) en Google, onde as únicas referencias ó corcubionés son os títulos de varios libros seus ofertados por librerías de segunda man. Falarei co meu amigo José Manuel Dopazo a ver se pode ilustrarme sobre o particular e, tamén, se alguén me le e ten algunha información a este respecto, esperar que me facilite datos sobre o autor de “Fantasías y realidades de la Costa de la Muerte”, “Historias del Más Allá”, “Oscurantismo finisterrano” e tantos outros títulos da súa extensa producción.

sábado, 23 de agosto de 2014

UM APELIDO. UM NOME.

            Por UM-DO-CHAO
AGUIAR, LOBEIRA, LÓPEZ, PATO, PATIÑO

Os apelidos.
     
José Patiño
       Esta é-vos a nom tam estranha juntança de quatro zoónimos e um patronímico, val dizer, uns poucos apelidos relacionados com animais e um outro de raíz medieval, como todos os do seu grupo… tamém devedor dumha dessas bestas de deus.
            Muitos mais apelidos zoónimos hai (Pombo –já tratado-, Golpe e Raposo, Lobato, Coelho, Pita, Gato/Jato, Tenreiro…) e tamém das tobeiras ou ninhos dos animais (Boutureira, Cruxeiras…) e até compostos, como Carrodéguas… mas hoje limitaremo-nos a estes que derom algum que outro persoeiro no ancho mundo, em princípio totalmente alheio á Galiza onde o seu nome de família nascéu, séculos atrás.
            AGUIAR, lugar de águias, equival aos castelhanos Aguilar e Aguilera e é dos mais comuns apelidos galego-portugueses, comum, claro é, às duas naçons. Derivado do latim aquila, mesmo déu no nosso país varios topónimos Ninho d’Águia. A águia, como o Leom, tivo grande fortuna heráldica, ambos representando impérios mais ou menos duradeiros, com esse cariz de agressividade inerente a todos eles.
            LOBEIRA refire-se ao tobo do lobo e é apelido de ráncia prosapia, entre nós unido à estirpe dos Marinho (Mariño de Lobeira, que se tem barbarizado como M. de Lobera) e tamém el topónimo (“Quem che me dera em Lobeira…”) ourensám. O tal lobo, outro afortunado na Heráldica, provem do latim lupus que, por sua volta, déu esse apelido muito português, Lobo, e o nome de pia Lopo/Lope, co resultante patronímico Lopes/López, comum às línguas iberorrománicas (é o Llopis catalán): que saibamos, é o único patronímico saído, se bem indirectamente, Lope mediante, dum zoónimo. Ochoa/Otxoa nom é senom o lobo euskera, convivendo nesse país cos híbridos basco-castelhanos Loperena e Lopetegui (casa ou propriedade de Lope).
            Quanto a PATO, co seu diminutivo, bem mais divulgado, PATIÑO, já indica um descenso na perigosidade daqueloutros animais, referindo-se a essa simpática ave que, como a pita, originou estes nossos apelativos… disque o tal pato derivado do árabe ou persa bat. Nom obstante ter o homónimo castelhano cuspidinho, é considerado apelido galego.

As personagens.
José Aguiar
1 José AGUIAR (1898-1976), canário (gomeiro) nado em Cuba, importante pintor. (Sabido é a massa de apelidos galaico-portugueses dessas ilhas).
2 Peter D’AGUIAR (1913-1989), gram empresário e político de Guiana no período da sua independência. Seus antepassados da Madeira provinham.
3 Carlos LOVEIRA (1882-1928), cubano, novelista e sindicalista.
4 José PATIÑO (1666-1736), nado em Milán, neto de galegos, ministro de Filipe V.

5 Simón I. PATIÑO (1886-1947), boliviano, magnate chamado “O rei do estanho”.

O KORRUNTXO DO OKUPA


Unha das cousas que me costa caro asumir neste conventillo (que moito me recorda o da miña mosidade na Habana) é a do váter comunitario –como se lle chama anghlosaxona e vulgharmente, moi vulgharmente! ao escusado ou retrete d’antano– quero disir, faser cola ou ben espreitar a ver cándo non a hai… Outros eufemismos serían o baño (coido que prosedente das Américas) e pior, o franchute tualé ou tamén, raiando no cursi, ghabinete hixiénico que escoitei só unha ves e chegoume, caghoná! E o servisio, que parés en retirada.
            Baño é un exseso ou traslasión, como váter é unha redusión, digho eu. E sigho disindo, mirade qué despropósito atribuirlle á augha, ese nobre produto impresindible para a vida, tal triste e carselario destino: water-closet , ighual, augha enserrada! (lembro que de cativo chamabámoslle vaterclós). E así como a augha defínena como incolora, inodora e insípida (de insípida nada, pois, se é de boa fonte non hai cousa máis saborosa), ao escusado, como tiña poucos nomes de disimulo, van outros e lle colgharon o de inodoro… que, con demasiada frecuensia, é máis un desexo que unha realidade…
            Pois o váter me trouxo á memoria, mentres fasía cola ou bicha, os posos neghros e as suas aughas neghras e daí pasou esta mente febrisiente –axudada de Papá Ghúghel, que piratiei no ordenata dun desavisado vesiño- a outros adxetivos neghativos ou pexorativos da palabregha como: ovella neghra (rasismo coas ovellas e descalificasión para o ser humano), maxia neghra e misa neghra (arredemo!), Camisas Neghras, maré neghra (ai, o noso des-Prestige!), bienio neghro (non falo do actual, que xa é trienio, xa me entenderedes), burato neghro (o cósmico, non vaiades pensar…) e materia neghra, viúva neghra (serta araña), Man Neghra (de andaluses e serbios), mercado neghro e economía neghra (ou sumerxida), pan neghro (que foi tan denighrado, cando non había outro, como hoxe valorado), peste neghra (ou bubónica), varios venres negros, diñeiro neghro, traballo en neghro, besta neghra (ou parda), bandeira neghra (das praias proibidas), o comersiante neghreiro (por pior nome tratante ou traficante de persoas de África)…          
  Claro que non todo o neghro é neghro (en mal sentido), porque aí tedes as mellores cousas ou persoas neghras que nos arrodean ou nos tocaron de esghello nalghún momento das nosas vidiñas: as olivas e o arrós neghros, os porotos neghros (base da feijoada), os diamantes e os tulipáns neghros, a pimenta neghra, a servexa neghra, o café e máis o te (ou cha) neghros, a corvina neghra, o calor neghro…E tamén as notas neghras ou as teclas negras, as fichas neghras das damas ou as pesas neghras do xadrés, o sinturón neghro, a balota ou bolilla neghra, a bola neghra (do billar), o ouro neghro (ou ouro preto dos brasileiros), a etiqueta neghra (dalgunha beberaxe), a caixa neghra, a pérola neghra (Pérola Neghra chamáronlle a Joséphine Baker, como Marabilla Neghra ao futbolista Andrade), o xamón pata neghra, o medieval Prínsipe Neghro (que o que tiña de neghro era armadura)…
            Nin bós nin malos serán a panteira neghra (pendendo de que te coma ou non) e os Panteiras Neghras, Setembro Neghro, o tabaco neghro, o anxo neghro, o humor, a novela e o cinema neghros (tamén pendendo), o Poder Neghro, a Neghritude ou os Pés Neghros (que tanto serviron para nomear a aborixes norteamericanos como a sertos franco-alxerianos), as Virxes neghras (hainas a esgalla), o cóctel neghrone (que nunca probei), o mármore neghro, o ámbar neghro (aceviche)… (O bico neghro, pola sua parte, ten os seus partidarios e os seus detractores)…
            Para rematar con altura ou altor, aí vos vai unha serie de belesas artísticas: Angelitos Neghros, Neghra Sombra, El neghro que tenía el alma blanca, Ollos neghros, o Decamerón Neghro… e outras xeoghráficas: Selva Neghra, Isla Neghra, mar Neghro, rio Neghro, a Laghuna Neghra machadiana, Monte Neghro…

            Xa lle chegha… ou non? E logho dirán que o persebe é caro! Neghro me vin para tanto neghro localisarvos… Pero, cántos outros non haberá?

Versos ao xeito popular (XIV)

Por Andrés Terra

Non me explico eses melindres
Ni-o teu fuciño de noxo:
¡se medraches con leite de burra
E non pasas sin carne de cocho!

(1974)

VELLO CAFÉ

Por Pura Tejelo

No alén da fiestra  vernizada de violeta
unha explosión añil e os clips da chuvia
anunciaban unha noite escura.

Os amplos ventanais parapetaban do frío  do norte.

Café  engaiolador de almas que esperan
brindando en alto na copa  desta  noite misteriosa
a  auga negra, até que reborda
no pranto  máis sincero.
Os anhelos
descen
a rolos
desde os viñedos clásicos
á barra do bar-puro trámite-
e drásticamente
volven ingrávidos
a ascender na vaga memoria
do que bebe
até embazar os vidros
como unha borrasca en suspensión.

Nada tan parecido a unha bágoa, que agochas vacilante.
                          

Café, enternecen  as pegadas do chan molladas, enxugadas no serrín,
e o kleenex das túas paredes, abrigo de palabras e abrazos
verquidos  ao final da dura elipse do día.
Cafés nos que soñamos en rebelarnos e emprendemos a  viaxe polo incerto raíl da vida.


                                                                                                 (Fragmento do poema:  Vello Café)

sábado, 16 de agosto de 2014

VERS0S A0 XEITO POPULAR



ANTONIO MACHADO
 por ANDRÉS TERRA


Ai, galeguiño que chegas
Ao mundo gárdete Dios:
Unha das vinte Galizas
Há xia-lo teu corazón.

A Galiza que non quer
Vé-la sua entraña altiva
E máis mostrase cativa
Pra todo o que compre ser.

Aquela que ten por lei
Recebir de lonxe a prata
Reino de folladelata
Rendendo trabuco ao rei.

Aqueloutra que recea
Toda laboura en común
Matinando que ningún
Proveito tirará dela.


A Galiza que se esquence
Da sua fala de mel
Trocándoa por unha fel
Que o seu pobo non merece.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ai, galeguiño que chegas
Ao mundo, gárdete Dios:
Unha das vinte Galizas
Há xia-lo teu corazón.


(Extremadura, 1971)

venres, 15 de agosto de 2014

O KORRUNTXO DO OKUPA


   
         Estoutro dia cavilábavos na miña pesiña, cánto boto de menos estar no estar ou salonsiño do meu anterior domisilio. Aghora veume á cabesa unha amigha moi ianquisada que lle chamaba star ao cuarto de estar, convertíndoo,  sen querer e con aserto supremo, no espaso estrela da casa…
            Ese cuarto de estar que foi cambiando de aspecto coa pasaxe dos séculos… sempre que o houbese, está claro, o que xa nos sitúa nun ambiente típicamente burghés.
            Primeiro sería, nas horas privadas, o cuarto da familia por exselensia: os sillóns, a silla de costura, o piano, os coxíns estrados aquí e alá, o velador (aínda non había lus eléctrica). Fora desas horas era o resibidor das visitas máis ou menos ben resibidas.
            Un século despóis, pasou a importar a radio, o piano quedando algho ladeado. E máis adiante, no mesmo século, o televisor, esa radio con imaxe, que significou un cambio onde os haxa.
            Xa por entón sería raro ver faser costura alí, o piano e a radio pasando a mellor vida e o sofá colectivo enseñoreándose da pesa, ese diván onde vai maldurmir o marido, por veses desbotado do leito conxughal… (Que mo dighan a min!).
            Alghúns foghares incorporaron ao estar, se o seu ghrandor o permitía, o mesmísimo comedor (mesa, cadeiras e trinchante –trincharíanse sobre el as carnes-) que, máis logo, ficou en simple ambiente de ornato, mesmo de escaparate familiar, con vaixela e cristalaría (no chineiro, ou depósito da china ou porselana: cánta palabra demodée!).
            Ese sofá ou diván onde, sin connotasións penitensiáis, o xefe (por chamarlle algho) do clan procuraba disfrutar da sesta, por curta que ela for, na realidade redusida a unha modesta sestiña.
            Porque sesta, sesta, o que se di sesta, non mo negharedes, é aquela dormisión a base de pixama e ourinol baixo da cama, todo moi masculino, abofé, como definía aquel tan bó escribidor como desagradable persoa que todos temos nas mentes.
            Serto é que o pixama paresería ter desaparesido, esquixama por medio, particularmente no verán…. despóis dun longho período no que foi usado como roupaxe de entre casa, cousa que hoxe non se vé.

            Vaia coas cavilasións barateiras que me suxeríu hoxe, morriñento daquela rosaliana saliña que quero tanto, actualmente redusida a este korruntxo no que me acomodei, logho de dar varias voltas sobre min mesmo, á maneira do can (ata que, feito unha rosca, se deita na última).

xoves, 14 de agosto de 2014

UM APELIDO. UM NOME.

            Por UM-DO-CHAO.
FERMOSELLE. SARRIA. BESTEIRO.

Os apelidos.
 
Fr. Luis de Granada 
           Nada tenhem em comum todos três, mas traemo-los juntos por fazermos um algo grande com três cativeces.
            FERMOSELLE, topónimo de Samora, junto a Portugal, é considerado apelido galego (Seijas Vázquez): costa pouco aceitá-lo como tal, dado que esse espaço geográfico está compreendido dentro da velha Galiza. (O que tenha que ver com fermoso ignoramo-lo).
            E essa desinencia –elle é muito familiar entre nós: Amarelle, Camelle, Cameselle, Cartelle, Marcelle, Mourelle, Porcelle, Sabadelle… (o que nom quita que haja o francês Bonduelle!). Já veredes quem levou tal apelido.
            SARRIA ou Sárria, tamém é-vos topónimo, vaia novidade! E esta volta nosso de toda propriedade: é do grupo dos vocábulos pré-latinos. E, curiosamente, tem semellança, e muita, com outros dous, cadaqual representando, pois, umha naçom ibérica (olho ao acento!): Sarría (Euzkadi) e Sarriá (Catalunya). Tamém nom sabemos o que eles podam ter em comum… se é que o tenhem.
Juan del Enzina
            Caso similar o do nosso Noia e o catalán Nolla, ambos igualmente apelidos toponímicos (este sei que polo rio Anoia, por sua volta castelhanizado alí em Noya e Nolla). Neste caso tamém se verá logo quen levou tal apelido.
            Allariz, Arzúa, Chantada, Irixoa, Lalín, Marín, Melide (Mellid), Padrón (importado em Canárias), Sobrado, Somoza (tamém na Maragateria), Vigo ou Villalba (coincidente co  castelhano e entre nós castelhanizaçom de Vilalva)… som, como outros muitos, topónimos galegos que derom senlhos nomes de família.
            Finalmente, BESTEIRO (que tivo um nosso representante literário Vesteiro… como o nosso Viqueira devéu ser, segundo os que sabem, Biqueira), coa variante Basteiro, designa o ofício do soldado com baesta ou besta (castelhano ballesta, dando o apelido Ballesteros, italiano Balestra, tamém apelido), que é tam perigosamente confundível com cuidador de bestas (o que nom é contemplado polos filólogos), e é palavra latina.

As personagens.
Julián BESTEIRO
1 Luis de SARRIA (a) Fr. Luis de Granada (1504-1588), granadino filho de galegos, escritor religioso, clássico nessa área.
2 Juan de FERMOSELLE (a) Juan del Enzina (1568-c.1529), salamanquês, um dos nomes literários do século XV-XVI espanhol.

3 Julián BESTEIRO (1870-1940), madrilenho, filho de galegos (hai quem reivindica o seu nascimento em Franqueán-O Corgo), catedrático e político de primeira linha na República, morto na cadeia franquista.

mércores, 13 de agosto de 2014

San Roque


     
       Aínda que o vexamos adornado coas cunchas do peregrino, san Roque nunca estivo en Compostela. O único lugar a onde el peregrinou foi a Roma, por iso as chaves postas no gorro son máis adecuadas para el, que foi romeiro en anos de peste; e nese camiño que o levaba de Montpellier á cidade papal, el mesmo, que exerceu a enfermería entre os contaxiados, se contaxiou de tan maligna enfermidade, polo que houbo de retirarse a unha cova tratando de curarse sen estender o seu mal, e a ese refuxio que el escollera acudía diariamente un canciño levándolle un pan na boca, ese canciño do que as malas linguas din que non ten rabo. Máis tan desfigurado e enfermo volveu á súa terra que o seu propio tío, gobernador nese intre de Montpellier, o meteu á cadea tomándoo por un vago e maleante, a onde un anxiño do ceo lle levaba cada día o consolo, mentres el agoniaba sen ser recoñecido coma quen era: fillo dos defuntos señores de Montpellier, herdeiro directo e que por mor da súa peregrinación deixara ó tío como administrador de todos os seus bens.
E foi por curar ós pergrinos e viandantes do mal polo que se asociou a todos os viaxeiros e a súa figura está na porta de entrada a moitas cidades, para deixar os males e as enfermidades fóra das murallas. As mesmas cidades portuarias o adoptaron como protector contra a peste a partir do famoso andazo do século XIV, e así o vemos, co seu canciño ó lado, amosando a perna chagada, ás veces con tanto afán de amosar, que, como nesta imaxe de San Paio de Narla, ata amosar a ingua peluda.

luns, 11 de agosto de 2014

Santa Clara, patroa da televisión.



Poucos saben que santa Clara, ademais de ostentar o padroado das bordadoras e lavandeiras, por decreto do papa Pío XII foi nomeada patroa dos traballadores da televisión en 1958, porque, aínda que no seu tempo non existía este medio de comunicación, estando ela enferma durante o Nadal, recluída na cama e sen poder asistir ós oficios de tal data, rogoulle a Deus con tanta insistencia, que puido ver, na parede da súa cela a misa que se estaba celebrando na capela do convento.

domingo, 10 de agosto de 2014

Versos ó xeito popular (XIII)



 Por Andrés Terra

Ti, verea, vereíña,
Lévame xa pra onde sabes:
Non te me alongues, verea,
Que non quero chegar tarde.
(1974)

xoves, 7 de agosto de 2014

AS IMPÚDICAS SEREAS

Por Pepe de Rocaforte                                                                                                        



        
    Ramón Conde vénme por segunda vez en pouco tempo a estes comentarios intranscendentes. A noticia xa é da semana pasada, pero non tiven tempo de me ocupar antes dela. Refírome á exposición deste escultor sobre "O Poder" inaugurada hai cousa de oito días en Santiago.
            Segundo xa saberán vostedes, ó Cabildo Catedralicio compostelán non lle gustaron nada as figuras expostas na "Casa do Cabildo", nas Praterías, por atentar contra o bo gusto e ferir a sensibilidade e o sentido do pudor dos visitantes da catedral, alí ó lado.

            O escultor, pola súa parte, comentou finamente o curioso que dunhas esculturas tan grandes só chamen a atención uns escasos cinco centímetros. Pero tan curioso non é. ¿Ou de onde procede o feito de que boa parte das figuras escultóricas masculinas da antigüidade clásica aparezan cos sexos mutilados? ¿É que Fidias, Praxíteles e compañía as esculpían así?
            A noticia compostelá tróuxome á memoria unha tira de comic  na que un home ía pola rúa e de cada muller con quen se cruzaba facíase unha representación mental dela enteiramente espida. De pronto tropeza cunha moza núa e, indignado por aquel ataque á súa "capacidade de soñar", sinte rompérselle os esquemas. Non era así como a quería ver para logo imaxinala ó seu xeito.
 
Antes
         E ese debe ser o problema dos nosos moralistas de catro patacóns, sempre dispostos a velar polo noso sentido do pudor e a nosa sensibilidade no terreo sexual, impoñendo como sexa os seus criterios sobre a cuestión.
            Hai algún tempo fixen unhas fotos, con vistas a unha colaboración neste blog, sobre as representacións de sereas na Coruña. Xa saberán vostedes, e se non o saben dígollo eu, que dun tempo para acá nesta cidade abondan as figuras deses seres míticos, desde "O soño da sirea", de Correa Corredoira, as sereas de Buciños, a de Márgara Hernández na praia do Matadeiro ou a de Mª Jesús Urgoiti na praia de San Amaro, ós grafitti máis ou menos artísticos duns mozos con esprays nos espacios urbanos axeitados ou non para a súa creatividade.
Despois da censura
            E velaí por onde coa serea pintada no Paseo Marítimo, á altura das Lagoas, un celoso defensor da moral e do pudor segundo a súa particular visión, axiña gastou dilixente uns aerosoles para evitarnos caír na tentación de quen sabe que retortas ideas aniñadas na súa cabeciña.
            Aí lle deixo as mostras gráficas para que opinen.

luns, 4 de agosto de 2014

O KORRUNTXO DO OKUPA


  
          Aí atrás falei da miña propia casa e máis da miña muller: en sitando a Colombo… (ou Columbo, seghundo a versión americana) xa estaba eu dando pistas sobre o caso; porque o caso é que nin miña casa nin miña muller: ambas sonvos EX, e daí que eu me ocupase de okupar como okupei…
E en falando da miña EX, venme á cabesa o primeiro EX de que ghardo memoria: o EX Congo Belga, que así lle chamaban nos meus textos do bacharelato, nos que aínda puñan Costa do Ouro para se referir ao que moi logho foi Ghana (que parese gheada pero non o é, digho eu, que non vos sei o que aí pinta ese aghá ou hache).
            Si Ghana (ou Gana como simplificaron os portugheses) é, que eu saiba, a primeira nasión africana que recuperou o seu (suposto) nome indíxena, despóis viñeron outras como Sambia ou Simbabue (EX Rhodesia) ou Burkina Fasso (EX Alto Volta), ou sidades como Maputo (EX Lourenço Marques, e que rima con… corrupto), etc., etc. Se tan doado fose cambiar de vida como trocar de nome eses países xurdidos das divisións arbitrarias dos colonisadores, outro nivel terían, nonsí?
            Claro que isto pasa con toda a xeografía planetaria, porque qué país está afincado sobre unha etnia primixenia? Daí que sexamos moitos os que defendemos as pequenas nasións, as únicas reais históricamente consideradas, pero, iso si, coalighadas en espasos maiores para non seren engholidas polos ghrandes estados.
            Bó, hoxe déume pola xeopolítica, e é que de sempre me tirou a xeoghrafía, por máis que, ao xeito do Jules Verne (ou será unha lenda urbana máis?) pouco ou nada me movín polo mundo; é máis, sonvos ben cativas as miñas ansias de viaxar, así que a miña excursión (que acabou en incursión) máis prolonghada dos últimos tempos fíxena polo barrio… ata atopar este korruntxo, no que, de momento, me sighen soportando…
A diferensia co Xuliño Ameneiro (outra volta tradusindo con aleivosía como fixera nun korruntxo anterior…), ou Jules Verne (o paisán de Luis Pastor –ou Pasteur- (a) Peghureiro)… a diferensia, repito, está, no que a min respeita, en que ficar na casa (antes) e no korruntxo (aghora) non me provoca faser novelas viaxeiras coma el… mághoa de homiño este que leedes… se é que me leedes…
            O serto é que hoxe o territorio do EX é cada dia máis extenso, e se non, aí tedes o desaparesido EX de Letisia, a EX Unión Soviética, a EX de Banderas ou mesmo os moitos EX matadores (meighas fora!)… ou tamén (inda que non lles apliquen o famoso prefixo, só faltaba), o que dan en chamar “as antighas pesetas”… cousa que me amola de vez, porque abondaba con disir “pesetas” ou como moito, “aquelas pesetas” (con ese nostalxioso pronome demonstrativo) ou non?

            O que é non teres nada que faser!, como me di o meu EX sosio en Noos… E para evocar a miña castrapeira infansia en Lugho, que é como disir, aproveitando que o Miño non pasa por Miño… “Besiños” para os vesiños!

sábado, 2 de agosto de 2014

UM APELIDO. UM NOME


Por UM-DO-CHAO.
PASO, GÜIRALDES, MARADONA

Os apelidos.

    
Juan José Paso

        Escolhemos esta volta três apelidos nossos que portarom outros tantos argentinos de sona, sendo os dous primeiros desfigurados, depois da sua singladura atlántica.
            PAÇO, que é palavra latina (embora alguns a considerem pré-latina), co seu plural Paços e até Passos (no luso antigo, daí o escritor ianqui John Dos Passos, filho de português), disfarçado em Pazo/Pazos e tamém em Paso (como logo veremos), designa entre nós o palácio rural (o urbano deveria ser chamado simplesmente palácio) dando esse nome de família toponímico, coas variantes Pacio/Pacios (do galego oriental), o diminutivo Pacín e as formas Do Pazo, Dopazo e mesmo Opazo (exemplo este típico de aglutinaçom).
Ricardo Güiraldes
            Quanto a GIRÁLDEZ/GIRALDES, muitas vezes deturpado em Guiráldez (por ancestral horror á gheada), neste caso por reacçom à pronúncia espanhola (que se tentou paliar tamém disfarçando tam antigo apelido co pedestre x comodim: Xiráldez)… chegou a se escrever Güiraldes (segundo aginha se verá).
El nom é mais que o patronímico de Giraldo/Geraldo (nome de pia germánico), par do espanhol Gerardo/Giral (este apelido), do catalán Giralt/Xirau, do francês Gérard/Girault (antigo), do italiano Giraldo, do inglês Gerard, do alemán Gerhard… com muitas mais variantes em cada língua, o qual aponta ao seu prestígio medieval. Nom obstante ser paneuropéu, tem-se, no tocante à península, por apelido galego.
Esteban Laureano Maradona
            E Maradona? Pois universalizado a partir do mítico futbolista Diego Armando, e com essa aparência itálica… origina-se nem mais nem menos que num  microtopónimo luguês, de Ribadéu, para sermos concretos (onde se sitúa a costa da Maradona): escaso apelido que M. Ferrín relaciona co antigo nome de pia feminino Mumadona (significando “mamá e dona”), e, di el, talvez com Maura Dona (ou “senhora moura”)…

As personagens.
1 Juan José PASO (1758-1833), jurista, triunviro da revoluçom de Maio, era filho de Domingo do Pazo, depois Del Passo, de Bugallido-Ames.
2 Ricardo GÜIRALDES (1886-1927), novelista, autor do clássico Don Segundo Sombra.
3 Esteban Laureano MARADONA (1895-1995), umha longa e abnegada vida de filantropía como médico rural e mesmo naturalista, no afastado nordeste (Formosa). Descendente dum Fernández de Maradona galego do século XVIII. 

Agosto, mes de gracias

            Aínda que leva o nome dun mortal chamado César Augusto, agosto sempre foi un mes de dar gracias ás divindades, e se os romanos celebraban honras a Ceres, por permitir a recollida farturenta dos cereais, xa antes o mundo celta lle rendía culto ás súas divindades polo mesmo motivo, cunha festa a principios de agosto en que lle rendían culto a Lug e a súa nai Tailtiu, señora da natureza, cando o cabeza de familia, despois de cortar un pouco de cereal llo ofrecía ó sol entoando unha oración ritual, e reservando a última gavela de cereal como símbolo de boa sorte ata o primeiro día que se volvese ós campos para botar a nova semente, dándollo de comer ós animais de tiro.


O cisne branco


É a ave de Venus, na mitoloxía romana, e asóciase á muller nu e de brancura inmaculada. De todas maneiras tamén se ten ó cisne por un animal onde o masculino e o feminino se unen, pois mentres o longo pescozo lembra ó falo masculino, as redondeces do corpo evocan a feminidade. Polo que queda clara a función deste petador con forma de pescozo de cisne.
            Mais para falar de cisnes non nos queda outra que lembrar os amores de Leda, a esposa do rei espartano Tíndaro, de quen, segundo unha das moitas lendas que se contan, o mesmísimo Zeus se namorou, máis como ela pretendía serlle fiel ó esposo, nin os encantos de tan alta divindade a motivaban. Así que, o señor do Olimpo, argallou un xogo casi sado, no que Afrodita se convertía en aguia e el en cisne que ía ser perseguido, de tal maneira que, así transformado procurou acubillo no regazo da raíña espartana, inocente muller que o protexeu, e violouna.

            Desenganada, Leda, sen confesarlle o accidente a ninguén, esa mesma noite acudiu ós brazos do seu esposo, e ó cabo de nove meses, na vez de parir coma todas as mulleres, Leda puxo dous ovos, dun naceron Pólux e Helena (neno e nena) e do outro Cástor e Clitemnestra (tamén neno e nena), os primeiros foron tidos por fillos do deus e os segundos do rei espartano.