A Nena das soidades

A moza, que non nena, era guapa e moi pretendida, segundo se desprende dunha nota de Bécquer na que asegura: “Elina Avendaño era la más hermosa y elegante dama que anoche pisaba los salones del presidente del Consejo de Ministros”.

Murguía estaba en Madrid, supostamente para estudiar farmacia, pero a el iso de mesturar herbas, facer pomadas e xaropes non lle ía. El só quería abrirse camiño no mundo das letras e pasaba máis horas nas redaccións dos periódicos ca nas aulas, o cal cabreaba, e moito, a seu pai; tanto así que, segundo el mesmo conta, chegou a durmir nos bancos do Paseo do Retiro por falta de cartos para pagar a pensión, ata que o avó santiagués, que non lle regateaba mimos, lle mandou algún diñeiro para sacalo da indixencia.

Este fillo de boticario, mal estudante pero bo escritor, era admitido nos salóns literarios, onde tomaba contacto coa sociedade artística e literaria, sobre todo de galegos que alí formaban unha grande comunidade, da que o viaxeiro Jorge Barrow dixera que todos se axudan mutuamente en cantas ocasións se presentan. E o Manuel era o fillo dun coñecido e ben relacionado farmacéutico, amigo de persoas como don José María Chao, o pai de Eduardo, futuro ministro da Primeira República, e de Alejandro, quen será o padriño da súa primeira filla e editor de Rosalía.

Murguía, acababa de publicar a novela Desde el cielo, moi dentro dos gustos románticos de mediados do século XIX, unha novela que na volta dun ano acadou nove edicións e foi traducida a distintos idiomas europeos. Fai as súas primeiras colaboración na prensa ilustrada tratando todo tipo de temas, o que lle permite unha maior proximidade a todos os compañeiros e compañeiras de faladoiro. Aquel mozo era a grande promesa das letras e as familias galegas instaladas en Madrid, como os Chao ou os Avendaño, invitábano os seus salóns e reunións literarias, onde el, ademais de formarse a carón de homes como o pedagogo e diplomático don Joaquín Avendaño, partidario de que, en Galiza, os escolantes debían oír ós seus mestres falar en galego, é quen anima a Murguía a escribir o libro de lecturas infantís La primera luz.

E naqueles salóns, resplandecía con luz propia Elina, a filla de don Joaquín, con quen Murguía, un mozo de vinte e un anos, namoradeiro como era, ademais de falar dos seus artigos nas revistas de moda e sociedade tamén falaba de poesía.

E así, ou ben pola beleza da moza ou por estreitar a amizade co pai, Murguía dedícalle á rapaza, en xuño de 1854, unhas seguidillas, A nena das soidades, que ela gardou con aprecio no seu caderno, especie de álbum de lembranzas e diario, uns versos que un par de anos máis tarde, o 27 de febreiro de 1856, serán reproducidos no periódico vigués La Oliva, que dirixía o seu amigo, e futuro compadre, Alexandre Chao xunto con Juan Champanel. Un poema co que, segundo o profesor Carballo Calero, se inicia o Rexurdimento, ó adiantarse en nove anos á publicación dos Cantares Gallegos de Rosalía.

Sen embargo Murguía non volveu a escribir en galego ata case corenta anos despois, o 24 de xuño de 1891: o seu famoso discurso dos Xogos Florais de Tui.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletatia, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia). 

ENTROIDO E TOUROS EN CIUDAD RODRIGO

Por Pepe de Rocaforte

    

Se alguén me preguntase en que se basea a atracción que desde rapaz sinto por Ciudad Rodrigo non sabería que lle responder. Xa tiña máis de trinta anos cando por primeira vez estiven alí, onde non coñecía a ninguén, nin tiña ningunha información sobre a localidade, a súa historia, ou as súas xentes.

De aquela primeira visita recordo que iamos a miña muller e máis eu dando un paseo de toma de contacto coas rúas da vila e facendo de paso algunha que outra fotografía, cando se nos achegou un home que nos cumprimentou cun sorriso amistoso ó tempo de levar unha man á fronte, a estilo de saúdo militar. «Ola. ¿Queren facerse unha foto cun indíxena?», preguntounos campechano. Respondémoslle que si, e entón chamou a outro paisano que pasaba por alí ó lado para lle pedir que nos fotografase ós tres. Logo, falamos un pouco entre nós, xa se sabe, eso de ¿de onde sodes?, ¿gústavos esto?, e pouco máis, para acto seguido cada un de nós proseguirmos camiño ó noso aire.

Hoxe, moitos anos despois, ocórreseme escribir sobre Ciudad Rodrigo por causa dunha noticia xornalística na que se informa que este pasado martes de entroido un mozo de vinte e cinco anos, chamado Anass Lafriakh Bechri, residente en Guadalajara, sufriu a terrorífica collida dun touro cando se celebraba o encerro do “Touro da augardente”, tradicional espectáculo deportivo-taurino que se celebra na cidade todos os anos o Martes de Entroido e que, como vostede pode supoñer á vista da denominación, se inicia a primeira hora da mañá, despois dunha xenerosa inxestión de augardente para entrar en calor, acalar un pouco o medo e poder esprintar con axilidade diante dos astados, espectáculo que a min se me fai particularmente desagradable, a pesar das informacións que me ofrecen de estar considerado como un dos máis antigos e atractivos que se veñen celebrando en España, ata o punto de que no arquivo histórico municipal de Ciudad Rodrigo se conserva un documento do ano 1418, onde se fai referencia ás talanqueiras que se improvisan para servir como defensa nas prazas dos pobos onde se vai celebrar unha tourada (Aclararei que “talanqueira”, unha palabra que curiosamente en galego é sinónimo de borracheira, en castelán é o nome dun valo de quita e pon que se improvisa para servir como defensa nas prazas dos pobos onde se celebran as touradas, como se pode ver nunha das fotos que fixen na última ocasión que por alí andei admirando os disfraces de xente coma ese atilado músico armado de tamboril e flauta).

    

E complementariamente, nunhas datas coma estas, nas que se pode un empapuzar a conciencia a base de orellas, filloas e outros apreciados froitos de tixola, recomendareille a vostede que, como fixen eu, se dea unha voltiña por Extremadura, que non está tan lonxe, e na localidade luso-hispánica de Olivença compre un dos postres con maior aceptación por aquelas terras, un pastel de follado, con azucre, xema de ovo, améndoas e manteiga de porco, a Técula-mécula, que seica no latín propio da península ibérica quere dicir “unha moeda para ti, outra moeda para min”.

Sen facer o cálculo de como anda o cambio entre a técula-mécula e o euro, dáme a impresión de que paga a pena botar man á faltriqueira para traer de regreso á casa unha ou varias caixas de téculas-méculas” con que lle adozar o padal á familia.

¡E que aproveite!

Espolios

Lembraba aquel poema de León Felipe proclamando que non tiña unha casa brasonada nin o retrato dun avó que gañase unha batalla, e viñéronme á mente a enorme cantidade de usurpadores de patrimonio que para ter o que ó poeta lle faltaba róubanos a fin de presumir dun sinal de identidade que non lles pertence.

Cruceiros, hórreos ou escudos espallados polo territorio son como fitos en que recoñecernos, forman parte do noso patrimonio e son os bens culturais que nos identifican. Signos de identidade como os cruceiros, tanto así que (por poñer dous exemplos), ata Madrid, sempre tan lonxe e presente para a nosa realidade cultural, adorna con un cruceiro unha praza preto do Centro Galego, e na praza de Galicia de Torrelavega, teñen outro na rotonda.

Entrar en Galicia, por calquera dos camiños que escollamos, nótase axiña coa presenza dalgún hórreo; xa sexa por Ribadeo con eses de tixolo recebado e decorados con grandes motivos xeométricos, como por Pedrafita, onde abundan os de pedra e madeira ou, se o facemos pola autoestrada das Rías Baixas, os de louza; en cada bisbarra teñen o seu estilo en función dos materiais propios de cada lugar, pero todos como un signo de identidade, incluso do lugar en que asentan. Eles falan da nosa historia económica, como os cruceiros, petos de ánimas e esmoleiros o fan da identidade relixiosa. Pero tamén, se andamos os camiños da terra, comprobamos como de moitos destes últimos só queda a capela violentada e sen imaxe ou con figuras de plástico que nos dan conta dun roubo para adornar o salón dalgunha casa ou para venderlla a un perverso presuntuoso.

Tanto os profetas, que formaban parte do Pórtico da Gloria e se gardan no pazo de Meirás como esas imaxes de Carboeiro, tamén da escola do Mestre Mateo, que se expoñen nun museo de Barcelona, foron espoliados.

Talvez sexa o cruceiro o elemento identitario que se converteu en motivo de cobiza descarada para novos ricos e desalmados usurpadores. Un símbolo tan cristián que chega a formar parte da decoración dos chalets por medio dun atentado contra o sétimo mandamento, o cal non debe falar moi ben da cristiandade do usurpador que, para roubalo do seu emprazamento ha de armarse de tractor, grúa e unha boa dose de mala fe e incultura, descoñecedores da importancia do entorno para situalos, porque cada un cumpre unha función no seu lugar en concreto. ¿De que sirve un menhir, sacado do seu emprazamento orixinal, no xardín dunha casa?

A moda destes espolios, que se incrementou na segunda metade do século pasado continúa hoxe, e a última noticia que nos deron hai uns días é o roubo dun cruceiro de Carnota xa por segunda vez, con reincidente maldade. Nesta ocasión foi a réplica dun anterior datado no século XVI que, ó meu entender, non debería ser difícil de localizar, porque non é unha xoia que se garde no peto. E para engalanar chalets hai canteiros que traballen a pedra, e se non que fagan como algún veciño meu, moito máis sensato, quen, para aproveitar as horas de ocio que lle deixa a xubilación, armado de maza e cicel fixo o seu propio cruceiro, incluíndo reloxo solar e ata escudo do apelido. E esa si é unha herdanza de clase e orgullo para deixar ós seus descendentes. 

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).  

MUSEOS E OBRAS DE ARTE

Por Pepe de Rocaforte

 

A semana pasada reproducín aquí a información do regreso á  Gemäldegalerie de Berlín, despois de sometido a unha restauración, do cadro de Hugo Van Der Goes “A adoración dos Reis Magos”. Aí contei o prezo que o museo alemán pagou ó Colexio de Nosa Señora da Antiga de Monforte pola obra mestra de Van Der Goes: 1.263.000 pesetas das da segunda década do século XX; pero esquecinme de dar a valoración actual da táboa, así que para que vostede poida facer unha comparanza, direillo agora: cincuenta e cinco millóns. Pero agárrese: ¡CINCUENTA E CINCO MILLÓNS DE EUROS! Nada mal, ó meu parecer.

Falaba de esto cun amigo, e dunhas noutras, pasamos a discutir se é aceptable que uns países económica e militarmente poderosos se aproveiten das penurias de outras nacións para apropiarse das súas obras de arte. Non teño unha opinión totalmente definida sobre o asunto; pero á vista do anuncio do Vaticano de que vai proceder a devolver a Grecia os mármores do Partenón que custodia(?) desde o século XIX, e coa esperanza de que eso sirva de exemplo para que as autoridades británicas non poñan oídos xordos ás peticións do primeiro ministro grego nas negociacións, paréceme que aínda moi crúas, para recuperar as pezas da acrópole ateniense das que, nunha operación, de “saqueo”, din en Grecia, se apoderou Thomas Bruce, embaixador do Reino Unido en Estambul entre 1799 e 1803.

Ishtar en Berlín

E esto vénme recordar unha visita ó Museo de Pérgamo, en Berlín, onde quería ver o Altar de Pérgamo que, por desgracia para min, estaba en proceso de restauración naquelas datas e, polo tanto, non era accesible ó público.

O que puiden ver, tamén importante, foi o “Mercado de Mileto” e a “Porta de Ishtar”, ou Astarté, da que ata entón non tiña a menor idea e que me deixou pasmado cando a vin no Museo de Pérgamo berlinés, aínda que posteriormente algún amigo tratou de rebaixar a miña admiración dicíndome que as escavacións levadas a cabo en Babilonia por arqueólogos alemáns entre 1902 e 1914, así como os seus traballos de reconstrución, deixaron ó parecer bastante que desexar.

A min a fermosura da Porta marabilloume, pero o motivo principal polo que a traio a conto é polo diferentes que son entre si os fragmentos de muralla en posesión de varios museos que contan con parte dos releves orixinais de leóns, dragóns e touros, que non son poucos, pois hainos  no Museo Arqueolóxico de Estambul, no Instituto de Artes de Detroit, no Museo Metropolitano de Arte de Nova York, no Instituto Oriental de Chicago, no Museo da Escola de Deseño de Rhode Island e no Museo de Belas Artes de Bostón. Non sei se esquezo algún, como a reconstrución de grandes zonas da antiga Babilonia durante o goberno de Saddam Hussein. Parece mentira que houbese tantos e os puidesen repartir por tantos sitios, pero se temos en conta que as murallas de Babilonia contaban cun perímetro duns setenta quilómetros, un ancho de nove metros e vinte metros de alto entre torre e torre a cousa aínda fai pensar que, tristemente, darán para máis.

Por certo, a réplica da Porta de Ishtar que se levantou por Saddam xusto no antigo emprazamento da orixinal, está na actualidade baixo a responsabilidade da 155ª Brigada de Combate do exército dos EEUU, emprazada dentro das murallas de Babilonia.

 

 

 

¿A quen lle rezamos?

 

Cada santo ten a súa especialidade, e confundir a un con outro é algo moi doado, tal e como nos advirte o refrán que me contaron estoutro día: pedinlle a santo Antón un guapo e rexo mozo, enganeime de santo e deume a unha besta por esposo, en alusión á confusión entre o santo Antón Abade, avogoso dos  animais, e o santo Antonio de Lisboa, que o é das mozas casadeiras. 

Do meu amigo Xulio aprendín esa máxima de visitar as igrexas, porque sabendo a quen se lle reza sabemos o que se  teme. E seguindo este consello, chegou o noso amigo a unha parroquia do sur da provincia de Lugo onde unhas señoras que parolaban no adro, véndoo observar con interese a arquitectura exterior do templo, xa que dende hai uns anos para acá as igrexas están pechadas fóra das horas de culto, interesáronse por el e reveláronlle que dentro tiñan unha imaxe de santa Apolonia á que se lle ten tanta devoción que ata un dentista de Vigo veu fotografala para que presidise a súa consulta.

A Xulio facíaselle raro que nesa pequena poboación se venerase a esta santa e manifestou o seu interese por vela, ó que as señoras, moi orgullosas de poder amosar tal tesouro, foron buscar as chaves para ensinarlla e contarlle que a atoparan nun monte próximo envolta nos escombros dalgunha obra.

Desilusionado, Xulio viu que non era santa Apolonia, senón san Xoán o evanxelista. Pero non lles dixo nada, á fin aquela só é unha imaxe e cada quen ponlle o nome que quere. Porque a santa Apolonia, patroa dos dentistas e avogosa conta a dor de moas, torturárona sacándolle os dentes, e por iso se representa cunhas tenaces na man, que aquela non tiña, mentres que o evanxelista san Xoán, protector de libreiros, escritores e tipógrafos, cando se representa ó pé da cruz, é un mozo imberbe, coa man apoiada nunha meixela, como este, que é como en arte se representa a melancolía, e aquela boa xente, sen que o crego desmentise o equívoco, entendía que estaba aguantando unha dor de moas. Enténdese o malentendido e a necesidade dos devotos, e compadecemos ó dentista que se puxo baixo a advocación dun escritor para aliviar ós seus doentes.

Máis difícil de entender é o desa señora arxentina que durante quince anos mantivo un oratorio na súa casa presidido por un boneco que representa a Palpatine, o malo da Guerra das Galaxias, elevado, por obra e graza dunha cega devoción, á categoría de santo intercesor. E é que, moitas destas iconas do cine aínda pertencendo na ficción a un distante futuro, visten como se fosen personaxes da época de Ben-Hur. O que me gustaría saber é que santo nome lle puxo a boa señora ó malvado Darth Sidious.

Tampouco o ten doado este noso amigo Xulio para entender por que no cartel informativo sobre un baixo relevo medieval dunha capela do camiño de Santiago, din que é santo Estevo unha figura con todos os atributos de san Sebastián, o primeiro avogoso contra a peste e protector dos camiños, que se distingue porque é o único santo que se representa nu, de pé, atado a unha árbore e co corpo lacerado e contorsionado.

A ver quen corrixe agora ós sabios que deseñaron o cartel explicativo.

            Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, da edición de Barbanza de La Voz de Galicia). 

O VIAXEIRO RETABLO DE MONFORTE

Por Pepe de Rocaforte

 

Na semana pasada circulou pola prensa unha información válida para que quen sinta interese por ver o cadro coñecido como “A adoración dos Reis”, ou “Retablo de Monforte”, obra pictórica de considerables dimensións, 1,47 x 2,42 metros, e máis considerable altura artística, realizada na segunda metade do século XV polo pintor flamenco Hugo van der Goes, xa pode ser visitada de novo no seu actual emprazamento da pinacoteca Gemäldegalerie, na Illa dos Museos de Berlín, a onde acaba de regresar despois dun recente e coidadoso traballo de restauración.

En principio o cadro de Van der Goes foi adquirido en Flandes polo cardeal Rodrigo de Castro, quen nunha visita a Santiago de Compostela, en 1590, concibiu a idea de construír en Monforte un edificio que fose centro de cultura, panteón familiar e museo de arte, onde tería un lugar de honor o cadro de Van der Goes.

As obras do que sería coñecido como “O pequeno Escorial galego” (outro “Escorial Galego” haino en Oseira) iniciáronse en 1593, pero o cardeal só chegaría a ver levantados os seus cimentos ó falecer en 1600. Pero Rodrigo de Castro, home  precavido, entre outras disposicións en previsión do que nun futuro sen el podería suceder, deixou firmemente establecido que nada do seu legado se podería “nin vender, nin sacar por pouco nin moito tempo canto constituíse patrimonio do Colexio de Humanidades, como cadros, alfaias e reliquias”.

¿E finalmente valeu eso de algo? Á vista temos a historia: en 1913 “A adoración dos Reis” foi vendida ó Bode-Museum de Berlín por un importe de 1.263.000 pesetas máis unha copia do cadro para que os Escolapios, usufrutuarios do monumento, fixesen no Colexio da Compañía as “melloras” que considerasen pertinentes para a súa mellor utilización.

Finalmente o dez e oito de decembro de 1913 un carro de bois cargado con herba seca  chegaba á estación do tren de Monforte transportando no medio da herba o cadro de Van der Goes que será descargado en Vigo o día seguinte para, dous días máis tarde, custodiado por dúas parellas da Garda Civil, ser embarcado con destino a Hamburgo. O resto xa é sabido.

O que non estará de máis recordar é que outra valiosa obra pictórica do italiano Andrea del Sarto, procedente do Museo de Arte Sacro do convento das Clarisas de Monforte, despois de pasar por varios posuidores, acabaría sendo comprado polo Museo do Prado a mediados do pasado século.

¿Rematará aquí o espolio na cidade co patrimonio artístico máis importante de Galicia? ¿Ou aínda haberá máis que ver?