xoves, 31 de decembro de 2020

A HISTORIA DUN CERAMISTA ESCRITOR

Por Pepe de Rocaforte

    

A veces un ten filias ou fobias sen saber moi ben como foi o seu proceso de formación e a que causas obedeceu. Un caso de fobia para a cal me resultaba difícil atoparlle a orixe deuse en min con Austria. Nun caso contrario pareceume doado en cambio atopar a orixe das miñas simpatías por Hungría, nacida por causa do fútbol, alá polos anos cincuenta do século pasado, cando o equipo de ouro dos “maxiares máxicos” asombraba ó mundo coa súa marabillosa forma de xogar.

Para os rapaces daquel tempo os Kubala, Puskas ou Kocsis, entre outros, eran os nosos grandes ídolos, particularmente Kubala, quen, xunto con outros do seu tempo e por causa da revolución húngara de 1956, decidiran quedar en España, a onde viñeran coa selección do seu país. Kubala, nacionalizado español, triunfaría como dianteiro centro do Barcelona e tamén da selección deste país (con perdón).

Recordo que na miña primeira visita a Budapest sentín renacer, de maneira morna así e todo, as miñas primitivas afeccións futboleiras cando o guía que nos pastoreaba na ocasión nos levou a visitar a catedral e nos mostrou no seu interior a tumba de Ferenc Puskas, recentemente enterrado alí.

Aquel mesmo guía acompañaríanos tamén na visita ó Palacio da Ópera, onde aproveitou para nos contar unha anécdota sobre a construción do edificio entre os anos setenta e oitenta do século XIX, en tempos do imperio austro-húngaro. A obra fora financiada polo emperador Francisco Xosé I, quen puxera a condición de que a Ópera de Budapest debería ter obrigatoriamente un tamaño inferior ó da Ópera de Viena. 

O 27 de setembro de 1884 celebrouse a inauguración do Palacio da Ópera coa asistencia do emperador, quen puido observar que se ben en tamaño o edificio non era tan grande como o da Ópera vienesa, tal como el esixira, o seu interior era en cambio dunha superior beleza, con toda clase de detalles coidados ó máximo, e ademais (esto non sei se o detectaría Francisco Xosé) a súa acústica podíase considerar entre as mellores do mundo, case á altura das de Milán e París.

Vendo aquelo o emperador seica fumaba en pipa e, sen esperar á finalización do acto, despediuse para nunca máis volver a Budapest. Sen estar confirmada a veracidade da frase, disque cando saía do edificio rosmou: “dixen que debía ser máis pequeno que a Ópera de Viena, pero debín dicir que tampouco fose maior nin máis bonita.”

Conto esto, porque tal vez residise aí o comenzo da miña mala opinión sobre os austríacos en xeral e os Habsburgo en particular, que daban a impresión de ter ós maxiares debaixo dunha moa, relegados a ocupar unha segunda posición no Imperio. Opinión que se reforzaría nunha nova visita a Hungría uns anos máis tarde.

Nesta nova viaxe visitei o Palacio Gödöllö, máis coñecido hoxe como Palacio de Sissi, que durante a época comunista sufrira un gran deterioro dedicado a asilo de anciáns. Durante as súas longas estancias en terras maxiares fora ese o lugar favorito de residencia da emperatriz Elisabeth, que mantiña moita mellor relación cos húngaros que o seu marido, ata se chegar a murmurar que o seu fillo Rodolfo, chamado a ser o futuro emperador, era froito da relación de Sissi con Gyula Andrassy, antigo loitador nacionalista a prol da independencia de Hungría e posteriormente reconvertido no primeiro presidente do goberno húngaro.

E chegado aquí alongueime tanto nestes prolegómenos que xa non me queda espacio para o que en principio ía contar: a impresión que me produciu o libro “A lebre con ollos de ámbar”, do ceramista nacido na Gran Bretaña Edmund de Waal, cousa que farei, Deus mediante, para a semana que vén.

Ah, e respecto á paternidade de Rodolfo de Habsburgo-Lorena, a guía que me orientou no palacio de Sissi, unha señora madura cun inconfundible acento rioplatense seica debido, segundo me explicou, a que aínda sendo maxiar de nacemento, emigrara de nena a Uruguai, onde viviu moitos anos. Esta boa señora, digo, aseguroume ter o total convencemento de que ese rumor só era unha malévola calumnia: Sissi, a pesar do distanciamento que mantiña con seu marido o emperador, no aspecto sexual sempre lle foi fiel. E insistiu en me dicir sabelo de moi boa tinta.


martes, 29 de decembro de 2020

Índice "Crónicas desde o Outro Mundo" 2020

Lorca e o Uruguai (92)
12 máis 1 narradores uruguaios do XX (93)

Nomes galegos do Uruguai (94)

A coruñesa Celedonia, de vitimaria a vítima (95)

Antigas familias galegas... repetidas (96) 

Dous docentes precursores (97) 

De boliches e cafés (98) 

As Xornadas Patrióticas Galegas de Montevideu (99) 

A cidade uruguaia vaivén e a galega Tui (100)

 

sábado, 26 de decembro de 2020

Axendas


Non sei cal sería a primeira axenda considerada como tal. Supoño que nun principio todo era rutina e algún que outro extra que non necesitaba ser lembrado de antemán, pero cando a nosa especie se afixo a desfrutar do sentido do gusto, para adiantarse a cando as cereixas estaban no seu tempo ou os parrulos viñan pasar unha tempada entre nós, xa foi necesario botar man de algo que nos avisase de tales acontecementos antes que ós da competencia.

Reloxos e axendas semellan inherentes ós seres humanos, para non chegar tarde nin adiar compromisos.

Suponse, porque ninguén nolo deixou dito expresamente, que foi algún crómlech marcando os solsticios e os equinoccios, ou tal vez un deses petróglifos xeométricos os que se usaban a modo de reloxo e calendario para saber cando era tempo de colleita ou de veda. E xa se imaxina o amigo Xulio, coa súa portentosa fantasía, como o meigo da tribo poñía a carón dunha desas laxes ou marcas unha mazá ou a pel dun coello para lembrar cando a estes lles tocaba saír do tobo ou cando aquelas estaban en sazón. Porque se ben a medida do tempo foi sempre unha necesidade, non o foi menos o acordo, o voluble acordo que necesita poñer algo a carón de determinados puntos para saber que hai que facer ese día ou en tal hora. E se era así, indiscutiblemente aquela foi a primeira axenda da humanidade. Logo viñeron as notas e os papeliños, e ata a palma da man, e as papeleiras enchéronse de anacos de todo tipo de papel con palabras, números e esquemas, fórmulas e debuxos que nalgún momento nos trouxeron ó acordo algo propenso a caducar na mente; o cal levou, hai moitos anos, a que un meu xefe me regalase unha axenda, o grande invento do século dos executivos, non sei se para dicirme que tiña que prestar máis atención ós meus compromisos ou por simple afecto.
  Houbo un tempo no que, por estas datas, tamén o carteiro me traía axendas regaladas polas mil e unha empresas que necesitan facerse ver e notar cada día do ano. Agora as axendas levámolas no telemóbil ou no ordenador persoal, que son aparellos que usamos a todas horas, ás veces máis do debido, e xa eles se encargan de lembrarnos cada un dos pasos que debemos dar en cada momento co seu inconfundible e personalizado sonsonete.

O problema coma sempre volve ser o acordo. Antes desculpabámonos lamentando non ternos lembrado de mirar a axenda e agora de quedar sen batería no noso almanaque electrónico.

Pero aínda hai algo peor, e é cando un acontecemento como o que vimos sufrindo bota por terra todas as anotacións que fixemos e a musiquiña da alarma só nos lembra promesas e desexos insatisfeitos.

Agardemos que as anotacións que fagamos de cara ó novo ano se nos cumpran para ben.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).


xoves, 24 de decembro de 2020

KNUT HAMSUN, VIAXE Ó FIN DO PERMISIBLE

Por Pepe de Rocaforte


 

 

Conseguín hai uns días “Por camos que a maleza oculta”, libro escrito cando o autor andaba entre os oitenta e nove e os noventa e dous anos e do cal me dixeran tratarse da última novela escrita por Knut Hamsun. Logo vin que non é unha novela, senón unha especie de diario informal, no que xunto ó relato dos varios aspectos do seu vivir cotián durante o tempo en que estivo detido ó remate da Segunda Guerra Mundial, refire anécdotas nas cales recorda xente coñecida nos seus anos mozos, en particular cando, como emigrante, viviu nos Estados Unidos; historias referidas como pequenos sucesos sen transcendencia ós cales non lle compre dar moita importancia. Todo escrito cun estilo característico, cheo de forza lírica e aparente lixeireza, evitando calquera tipo de intelectualismo, cunha apropiada utilización da elipse, que converte a súa lectura nunha delicia, aínda ó falar dos tempos en que percorría as pequenas vilas do Medio Oeste norteamericano en busca de traballo ou, anteriormente, nas situacións máis duras de fame e miseria da sua mocidade, vagando sen traballo polas rúas de Cristianía, sen ter que comer nin onde durmir, vestido de farrapos, como o protagonista da súa primeira obra mestra, “Fame”, escrita ós vinte e nove anos. 

Durante o xuízo ó que foi sometido ó longo deses tres anos, Hamsun non intenta negar as acusacións que pesan sobre el, primeiramente por seren certas e non se arrepentir da súa indefendible maneira de pensar, nin da súa adscripción ó nazismo. Nin ó racismo, do cal alardea dicindo que América herdou o despotismo democrático dos ingleses, pero máis envilecido, pois en vez de fundar una elite intelectual, os Estados Unidos estableceron un criadeiro de mulatos no que brancos e negros conviven nunha deplorable atmosfera de promiscuidade racial”.

Por contra tamén é certo que nunha entrevista que mantivo con Hitler o 23 de xuño de 1943, na cal segundo un guión previo estaba previsto conversar unicamente sobre arte e literatura, conta Otto Dietrich, que asistía á reunión, que nun momento dado Hamsun pídelle ó Führer a destitución de Josef Terboven, administrador civil alemán en Noruega, polo trato a que foron sometidos os mozos noruegueses detidos por pertencer á resistencia. Como tamén lle dixo considerar inadmisible o trato dado ós xudeus. Hitler diante deste intervención imprevista perdeu os papeis e cortou en seco a reunión, despois da cal, segundo Dietrich, tardou tres días en superar o cabreo que o dominara.

E esto lévame ó motivo polo cal lle puxen o título a este comentario: Louis-Ferdinand Céline. Ademais da súa ideoloxía pro-nazi, atopo en ámbolos dous escritores, o noruegués e o francés, toda unha reste de puntos de coincidencia, o máis importante dos cales paréceme ser o de se tratar dos autores dunhas das mellores novelas publicadas no século XX, e dígoo tendo moi presente que nese tempo se publicaron tanto “Ulises” como “Á busca do tempo perdido”. Hamsun e Céline son dous escritores malditos que se complementan, Céline cunha prosa apaixonada que todo o arrasa no seu desbordamento torrencial. Hamsun cunha frase aparentemente dubitativa, chea de lirismo, medida, que non di nunca máis do necesario. Pero entre eles tamén hai curiosas diverxencias, quitando a súa ideoloxía reaccionaria. De Hamsun queda comentada a súa simpatía polos xudeus perseguidos polo nacional-socialismo alemán, expresada á cara do propio Hitler. E de Céline, despois de se alistar no exército francés e participar, con 18 anos, na Primeira Guerra Mundial e ser gravemente ferido en Ypres, nunha acción pola cal se lle concedeu a medalla militar, compre sinalar o seu anti-militarismo furibundo, resaltado en moitas páxinas de “Viaxe ó fin da noite”, e o seu labor nos suburbios de París como médico de enfermos pobres.

A complexidade dos comportamentos humanos é moitas veces difícil de comprender e, neste caso, paréceme preferible centrarse unicamente na calidade literaria, de acordo coa frase que lle lin a non sei quen: tanto Céline como Hamsun non son nazis cando escriben. E chegado a este punto sen tratar para nada de “Por carreiros que a maleza oculta”, vou transcribir o inicio e o final deste derradeiro libro do Premio Nobel noruegués: «Corre o ano 1945. o 25 de maio chegou Norholm o comisario xefe de policía de Arendal para nos anunciar á miña muller e a min un arresto domiciliario de trinta días». E o final: «San Xoán, 1948. Hoxe o Tribunal Supremo ditou sentencia e eu acabo o meu escrito”. Entre medias, frases coma estas: “estou ingresado na Clínica Psiquiátrica de Oslo, unha institución para «nerviosos e enfermos mentais». O ano é 1945, do 15 de outubro en diante”. “Corre o ano 1946, estamos a 11 de febreiro. Saín da institución [...] Estou moi deprimido”. “Estou de volta na residencia de anciáns [...] son un preso preventivo recluído nunha residencia de anciáns”, “Chega o día. Ábrese a sesión. Como non oio e a miña vista empeorou moito no último ano, estou algo atordado, entro nunha escura sala de audiencias, téñenme que axudar, só albisco algunha que outra cousa. Fala o fiscal, contesta o meu defensor, nomeado de oficio”. “O que acabará comigo son unicamente os meus artigos nos xornais. Non me poden acusar de máis nada. Non delatei a ninguén, nin participei en reunións, nin sequera estiven involucrado en asuntos do mercado negro”. “Ó parecer, hoxe hai tres anos que me arrestaron. E aquí sigo”. “Non conto con que moita xente veña ó meu enterro”.

E aquí acabo por hoxe.



sábado, 19 de decembro de 2020

Os medos infantís


      Debátese moito sobre a maldade subxacente nos contos infantís. Facer durmir a un neno contándolle como o lobo devora a unha avoa ou como unha madrasta lle dá a unha nena unha mazá envelenada de merenda, non parece o máis indicado para que as crianzas soñen con anxiños; pero aí están eses clásicos sen perder actualidade. Verdadeiras historias de terror coas que todos aprendemos a terlle medo á vida e a levantarnos á media noite para acubillarnos na sosegada quentura da cama de nosos pais.

Lembro a fábula d’A Ra chea de envexa, quen querendo ser gorda e lucida como unha vaca acababa rebentando, o cal me obrigaba a lerlla á filla en horas da tarde para ter tempo de explicarlle o mala que é a envexa, pero sobre todo que aquilo non pasara na realidade e que non tivese pesadelos.

Esta semana alguén nos lembrou aquel títere infantil da cachaporra, o xa clásico Polichinela, coñecido en todo o mundo, para divertir a nenos e nenas arreando trancazos sen ton nin son. Nalgunhas versións máis modernas trocaron a algúns personaxes por ladróns malvados e crocodilos, a fin de xustificar un pouco ó protagonista que todo o soluciona a paus, pero segue sendo un espectáculo, ademais de moi popular e divertido, con moita carga de violencia.

Certamente, a finalidade fundamental de toda esa literatura infantil era  previr a nenos e nenas contra as maldades do mundo, xa fose para que non andasen por camiños solitarios ou para que non se fiasen de quen lles facía galanos sen motivo aparente. Eran a mellor maneira de advertir contra a indefensión infantil, aínda que non sempre dese o resultado desexado, precisamente polo exceso de brutalidade.

 

Esta semana, despois de contar o dos Dez negriños de Ágatha Christie, deume por buscar a popular canción infantil que fala deles e lle dá pé á novela, unha cancionciña aparentemente para ensinar a restar, pero desde o primeiro negriño que se asfixiou, ata o último que se aforcou pasando por un que se atragoou con un peixe ou aqueloutro que acabou partido en dous, todo semella que tanto estaba encamiñada a converter ás criaturas en persoas frías coma nuns mortos de medo.

Contáronme hai anos como convenceron a un neno de que o lobo levaba a aqueles que se portaban mal, falándolle dun rapaciño castigado, por revoltoso, a quedar na porta da casa, e a quen o lobo arrapañou sen que quedasen del nada máis ca uns zoquiños. E con esta advertencia castigaron de igual modo a estoutro por revoltoso a fin de que se calmase, pero unha vez na porta, cheo de medo, o crío fuxiu sen rumbo para non ser papado polo lobo, e cando os pais lle quixeron levantar o castigo, del non atoparon nin os zoquiños.

Nas nosas casas, a prevención tamén ía por ese camiño, e figuras como o home do saco ou o saca-untos eran as figuras máis temidas, uns seres de quen debíamos coidarnos e apartarnos. Así lembro cando ós meus catro anos, estando na porta da casa entretido con algún xogo, baixou dun taxi negro un home con unha enorme maleta, e de inmediato acercouse a min, encrequenouse e preguntoume cos brazos abertos Quen son eu? E eu fuxín correndo ó colo de miña nai, berrando atemorizado, que estaba alí o home do saco.

Era meu pai que chegaba de navegar.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).