NO SUR DE OURENSE

Por Pepe de Rocaforte 

  A primeira palabra que me vén a cabeza é exótico, mais non é a axeitada. Tampouco estraño, pero por aquí achégome mellor ó que quero expresar: “distinto, diferente do cotián”. As paisaxes do sur ourensán, quizais case todas as da provincia, atráenme pola súa diferencia con respecto á miña contorna habitual. Anque tampouco é esa a única razón do seu atractivo. 

Dáballe voltas ó tema despois da relectura de “Vilardevós”, que me trouxo á memoria outro lugar, outra aldea, outro “pueblo”, daquelas bisbarras. Refírome a Pepín, no concello de Castrelo do Val, onde a fins dos anos vinte do século pasado exerceu de mestre un irmán da miña avoa materna. 

Anos despois este meu tío-avó sentía unha especial atracción por Pepín. “Nas tardes dos xoves, que non había clase pola tarde”, conta, “enfiábame por algunha das corredoiras que van ós montes”. E percorría os cumes, unhas veces para unha banda, outras para outra, sempre por curutos parecidos, “espidos de arboredo, e ata de penedos. Soio carpazas, uzes, carqueixas, que apenas lle podían servir de arpa ó vento. Decote solitarios, pois ata paxaros vin ben poucos”. 

Hai vinte e tantos anos fixen unha excursión para coñecer Vilardevós e, de paso, animeime a lle botar unha ollada a Pepín, a aldea de que falaba (e escribira) con saudade o meu tío-avó. Era unha mañá de outono, soleada, o ceu sen unha nube e pola herba aínda orballada víase de vez en cando algún paisano cun cesto de varas na man á busca de cogomelos. 

Entrei pola aldea abaixo, apaguei o motor do coche e só se oía o silencio. “O lugar de Pepín é un pouco costaneiro. Tiña eu a escola no máis alto, por onde se chega indo de Castrelo”, conta o irmán da miña avoa. E por alí me botei a dar unha volta. Achegueime ás casas tratando de adiviñar cal sería a ocupada polo meu tío no seu tempo, co seu corredor de pedra desde onde  “case dominaba o lugar anque non fose máis que polos tellados”. 

Nin por un lado nin por outro se vía unha alma. Ó cabo oín acolá abaixo o roncar dun motor e vin vir un tractor. O home que o guiaba, xa maior, non debía ter présa e parou con gusto a botar unha parolada. 

Cando lle falei do meu tío deume unha sorpresa. “Eu fun alumno seu”, díxome. E para non me deixar dúbidas deume detalles: “Escribía moito e non tiña cabelo ningún. Camiño da escola os rapaces iamos axexar como poñía a perruca antes de saír da casa”. 

Lamento non lembrar ben o nome daquel señor. Non sei se era Manuel, pero o apelido non me esqueceu: “Carrajo”. “Carraxo”, auto-corrixiuse ó momento. Deixou alí o tractor e veume mostrar a escola e a casa onde vivira o meu tío. De paso foime contando que de rapaz estivera no seminario, pero deixouno e casou. Ningún dos fillos vivía en Pepín. A máis próxima estaba en Vigo, unha filla a quen lle acababan de detectar un cancro, cousa que o tiña moi preocupado. 

Logo confesoume algo que de primeiras me pareceu sorprendente: durante moitos anos viñera escribindo un diario. Entroume de inmediato a curiosidade, pero non me atrevín a lle pedir que mo deixase ver. 

Pensei en volver outra vez, levarlle unha copia do que meu tío-avó escribira sobre Pepín e, a cambio, pedirlle que me deixase fotocopiar o seu diario. Pero pasaron os anos e non se me volveu presentar unha ocasión axeitada para ir alá. 

Agora paréceme que xa será demasiado tarde. 

 

.-.

Calidade e beneficios

SILVIO, VILARDEVÓS, SANTIAGO

Por Pepe de Rocaforte 

Despois de dúas entregas sobre escritores esquecidos, un amigo trata de me animar a escribir sobre escritores galegos en situación similar. Ben pensado, acabaría moito antes posto a facer un reconto de escritores galegos coñecidos (algúns hai, creo).

Referíndose á nosa literatura resulta máis axeitado dicir escritores descoñecidos, e non esquecidos, o cal tamén nos levaría a outra extensa relación, e á cousa non se lle ve traza de mellorar. Concretamente hai uns días oía na radio unha información sobre libros publicados desde 2008 a 2016. Neste tempo, e eso algo terá que ver, a edición de libros en galego reduciuse nun 43% e o futuro, polo menos o próximo, non induce ó optimismo.

Este meu amigo citábame a Francisco Álvarez de Nóvoa, Marcial Suárez, Eduardo Moreiras, Camilo Gonsar... Pola miña parte tratei de seguir o reconto e viñeronme á cabeza os nomes de Carlos Durán, Antón Risco, Nacho Taibo (aínda que este ten a punto de publicar unha nova novela e a ver se con ela vén de novo ó coñecemento dos lectores), Manuel Riveiro Loureiro...

Cheguei a Silvio Santiago e aquí pareime un momento. Busquei información sobre el na “Historia da literatura galega” da AS-PG e só encontrei unhas escasas liñas nas que, por exemplo, non se citaba para nada “Vilardevós”. Tiven máis sorte na “Gran Enciclopedia Gallega”, onde Vicente Araguas, alá polos anos setenta, daba unha ampla e cálida información sobre el e a súa obra. Tamén melloraba a cousa en internet, onde este autor regresaba por un tempiño á actualidade gracias á entrega por parte da súa viúva do fondo documental dixitalizado do seu arquivo persoal. Con tal motivo en 2012 Alfonso Vázquez Monxardín publicaba en “La Región” un fermoso artigo co título de “A memoria de Silvio Santiago”. E Armando Requeixo, en Criticalia, falábanos de “Vilardevós” como unha “estimable radiografía sociolóxica da vida galega”.

Leo unha vez máis “Vilardevós” e pregúntome se é un texto sociolóxico, un traballo etnográfico, unha novela, ou o que é, e a medida que avanzo na lectura voume identificando co narrador ata chegar a esas páxinas finais onde me vexo sentado a carón seu no monte, dominado non pola saudade, senón pola angustia diante do paso irreversible do tempo, sabedor de que ese mundo que tratamos de revivir está definitivamente morto.

Alí, no punto máis alto da bisbarra de Vilardevós, na serra de Penas Libres, o protagonista séntase a contemplar ós seus pes a paisaxe nativa, ou máis ben o devalar da súa vida. Ante si ten o que lle parece a xustificación do seu paso polo mundo. E este home nacido en Vilardevós, de onde marchou de mozolo ó Castro Caldelas e de alí a Ourense, a Madrid, á Coruña, e da Coruña, contra a súa vontade, en 1937, a América, a través de Portugal, con destino a Cuba e despois a Venezuela, onde botou vinte anos antes de regresar á Terra, este home, no alto dos seus máis de cincuenta anos, descubre diante da terra natal a clave das súas máis fondas vivencias, da súa razón de ser, da inalcanzable felicidade a que todo humano aspira. Regresa á súa humilde Ítaca, sen Penélope e sen mar, e descubre que aí estaba comprendido o mundo, un mundo definivamente perdido.

¿E que é “Vilardevos”? ¿Unha novela costumista? ¿Un tratado sociolóxico? ¿Uns apuntes etnográficos?

¿Que máis dá? Para min é un libro que non deberiamos deixar de ler. E de reler máis dunha vez.

.-.-.

A voltas co Nobel

.-.-.

Patrimonio perdido

ESCRITORES (INXUSTAMENTE) ESQUECIDOS

Por Pepe de Rocaforte

Hoxe vai unha nova relación de escritores que pouco máis ou menos na primeira metade do século XX gozaron de gran popularidade e actualmente están desaparecidos do panorama editorial. De adolescente, cando andaba asolagado na lectura do que podería chamar unha literatura de corte máis convencional, algúns destes autores foron para min unha revelación, e aínda agora continúo atopando neles boa parte da atracción exercida daquela en min polos seus libros.

Entre eles está Giovanni Papini, autor de curiosa evolución desde un ateísmo militante á conversión ó catolicismo e a adhesión ó fascismo mussoliniano. As súas obras de máis éxito, “Historia de Cristo”, “Gog”, “O libro negro”, “Xuízo Universal”, non me interesaron como a autobiográfica “Un home acabado” e dous sorprendentes libros de contos, “Palabras e sangue” e “O espello que fuxe”, este na colección dirixida por Borges, “A biblioteca de Babel”, publicada en España por Siruela, xa nos anos oitenta. Calquera título destes paréceme merecente de figurar entre a gran literatura do século XX. Quen sinta curiosidade por eles pode ler esta selección

De Aldous Huxley non direi que estea esquecido, “Un mundo feliz” continúa a ser un dos cumios da narrativa chamada de “ciencia-ficción”, pero outros títulos seus, “Contrapunto”, “Os escándalos de Crome”, “Cego en Gaza”, “Arte, amor e todo o demais”, pertencen ó grupo desa literatura intelixente, culta, irónica, chea de suxerencias e hoxe fóra de circulación, que se lle pode recomendar a calquera amante da boa literatura.

Knut Hansum recibiu o Premio Nobel en 1920. Tampouco está literalmente olvidado, pero a súa adhesión a Hitler e o nazismo afastouno das preferencias literarias na segunda metade do século XX. Así e todo títulos como “Fame”, “Pan” ou a triloxía formada por “Baixo as estrelas de outono”, “Un vagabundo toca con sordina” e “A derradeira alegría” forman parte da mellor narrativa do pasado século. A forza das súas descripcións, en páxinas cheas de intenso lirismo e con personaxes como o tenente Glahn, Edvarda, ou o anónimo protagonista de “Fame”, non se poden esquecer despois de coñecidos.

Outro autor en cuxo esquecemento tamén influíron circunstancias alleas á calidade literaria (durante a Segunda Guerra Mundial, despois de estar internado nun campo de concentración, participou nunhas emisións radiofónicas dirixidas desde Alemania ós Aliados, que serviron para acusalo de colaboracionismo cos nazis). Refírome a P.G. Wodehouse, un dos grandes humoristas británicos. As historias de Bertram Wooster, o seu mordomo Jeeves, Ukridge, o inefable mister Mulliner e a súa colección de sobriños, o xornalista Psmith e tantos outros, son mostras da súa ironía amable e inconfundible.

Podería seguir con Curzio Malaparte e outros que farían excesivamente longa esta páxina. Así e todo, non quero rematala sen citar o nome de Jörgen Frantz Jacobsen, natural das Illas Feroe, morto en 1938, con trinta e sete anos, autor dunha única novela, “Bárbara”, traducida ó español co título de “Un amor”.

Nin no seu tempo nin hoxe acadou celebridade fóra do seu país, o cal non impide que se trate dunha excelente novela, indigna de ficar no esquecemento. A descrición das paisaxes feroesas, a vida daquelas xentes, as viaxes marítimas, todo nos sabe a verdadeiro no xeito sinxelo de narrar de Jacobsen. E sobre todo a creación desa muller, Bárbara, unha forza da natureza, amoral, egoísta sen dúbida, pero cun egoísmo inxenuo, que cando ama se ofrece sen restricións e sen a mínima preocupación pola opinión allea. Toda unha gran novela que recomendo a quen a poida atopar.

.-.-.

Sexto sentido