xoves, 30 de agosto de 2018

UNHA TARDE EN LINDOSO


Por Pepe de Rocaforte
Subindo río arriba, de Ponte da Barca a Lindoso, os trinta quilómetros de estrada están en boas condicións, ben distintas de cando os percorrín anos atrás. Pero o río xa non é aquel, cantareiro entre penedas, escoltado polo verdor de freixos e ameneiros. Non é só que non poida bañarme dúas veces no mesmo río, é que as pedras desde onde me mergullaba tampouco se ven xa, asolagadas no fondo escuro.
            E pola contra da mellora da estrada, nos hórreos, erguidos como exército asaltante do castelo roqueiro de Lindoso, o deterioro é a cada paso máis evidente. Tal vez sexa máis importante mellorar estradas que conservar unha formación de “espigueiros” coma esta. Un vello do lugar, con quen botei unha tarde a falar á sombra dos algarrobos, na explanada ó pé do castelo, contábame os seus problemas familiares. A súa muller era moi mandona, a pouco de casar xa empezara con imposicións. Dunha vez tivera con el unhas palabras máis altas que outras por causa da sogra. El calou. «Eu son tranquilo, non me gusta discutir». Calou e pola mañá, pé ante pé, colleu camiño de Lisboa, sen dar un chío, sen lle falar a ninguén da determinación que acababa de tomar.

            En Lisboa botou uns dez anos. Traballaba de camareiro no café dun señor moi bo, algo paisano seu, que lle deixaba durmir no local, debaixo do mostrador, e lle daba unha tarde libre, non lembro se á semana ou ó mes. Nesas poucas horas de folga paseaba polas rúas lisboetas e admiraba aquel prodixio de edificios e de xente. Unha vez, ou dúas, montou no eléctrico e foi ós Jerónimos e deu un paseo pola beira da torre de Belem. «Aquelo é xiro, non esto».
Pasado o tempo, que todo o calma, a saudade fíxoo volver á casa. Non cumpriron explicacións, os fillos medraran, a muller acomodouno no vello cuarto de matrimonio e reanudouse sen trauma a vida interrompida dez anos atrás.
  


     Pero outra vez aconteceu o de antes. A muller era moi mandona. Os cartos traídos de Lisboa alá se foran gastando. Un día o home foi levar unha vaca ó boi. Non sei ben que problemas tivo, explicoumos, pero non llos acabei de entender. De volta na casa a muller armoulle unha das boas pola súa mala cabeza. El calou e non se defendeu. «Eu son moi tranquilo, non gosto de controversias». Calou e ó día seguinte pegou outra volta camiño de Lisboa sen unha palabra de despedida. «A min nunca me gostou discutir».


            Agora xubilárase e regresara unha vez máis ó abeiro do fogar coa súa pensionciña acadada a por de anos de balcão. Así e todo, Lisboa sería xira, pero para vida tranquila, cando un vai vello, non hai coma a da casa propia na aldea.
P.S. Esta semana ando un pouco vago e tomei a colaboración dun texto que escribín alá a mediados dos anos noventa. Desculpen vostedes.

xoves, 23 de agosto de 2018

OS HÓRREOS DA EIRA DA ERMIDA



Por Pepe de Rocaforte

     Xunto coa gaita redonda, o caldo de grelos, o “Luar” de Ghaioso e o polbo á feira (por favor: non pronuncien “polbo” con “o” aberto, coma o noso simpático e malicioso amigo políglota), o hórreo é unha das imaxes máis típicas da cultura e da paisaxe galega.
Famosos -relativamente famosos, porque entre nós todo é relativo (ou “asegún”)- son o hórreo de Carnota (trinta e catro metros de longo), o de Lira (trinta e seis metros) e o do Araño (trinta e sete metros), todos eles alargados no intento evidente de mostrar “quen a ten máis longa” entre os amos do noso mundo rural e, en boa parte, do mundo en xeral.

Vese clara a intención no caso dos propietarios do hórreo de Carnota, quen ante o superior tamaño do veciño hórreo de Lira, aumentáronlle once metros ó seu. ¿E a quen pertencían ambas construcións? Pois á igrexa de Carnota e á igrexa de Lira respectivamente. Como era propiedade da igrexa do Araño a edificación campioa nesta disputa. Hórreos todos eles que os señores párrocos poñían a disposición dos veciños para o almacenamento do seu millo contra o preceptivo pago das debidas comisións polo servicio prestado.
Por todo eso prefiro as agrupacións de hórreos domésticos, de máis humilde tamaño e cada un de propiedade particular, que en varios lugares do país levantaban os veciños nun terreo comunal, e que aínda hoxe, non dedicados ó uso orixinal, seguen a embelecer as localidades onde as súas construcións, máis ou menos coidadas, perviven.
Tal vez o conxunto de hórreos máis coñecido na nosa terra sexa o de Combarro pola súa situación sobre a liña do mar, nunha fermosa conxunción de mundo labrego e mundo mariñeiro. (Neste caso tamén se poden citar os hórreos de Bornalle, preto de Muros, non tan espectaculares).
Pero na Galicia interior hai tamén outras agrupacións merecentes de admiración. Sen esquecermos as veciñas do norte de Portugal: a de Soajo e, particularmente, a de Lindoso, con cincuenta hórreos que semellan emprender o asalto á fortaleza situada no alto do terreo por onde avanzan no seu paralizado ataque. Nós temos os de Pedre, no concello de Cerdedo, totalmente restaurados hoxe en día. E os da Merca, de máis recente construción, todos eles de principios do século XX, e tamén recentemente restaurados.
Pero tal vez polo seu acceso, á marxe das vías de maior tráfico, como pola situación, dominando desde a súa altura o fermosísimo val de Quireza, como pola humildade do entorno, a agrupación de hórreos para min máis apreciada é da Eira da Ermida, na parroquia de Filgueira, concello de Cerdedo. Lamento moito que a foto coa cal acompaño este comentario non lle faga xustiza á beleza do lugar, pero para remediar a carencia, sempre se poden achegar vostedes por alí a lle facer unha visita. Verán como paga a pena.

xoves, 16 de agosto de 2018

O METODO SANGENJO


Por Pepe de Rocaforte
Santiago é unha cidade urbanisticamente afortunada. Desde os tempos en que decidiron construír unha catedral xusto enfrente do estratéxico miradoiro do Paseo da Ferradura, ata o día de hoxe, en que a abrazaron amorosamente con amplas autovías de circunvalación, con túneles para facer máis fluído o tráfico de vehículos e, sobre todo, con esa enorme colección de parques e xardíns, desde os máis antigos ós máis recentes: Bonaval, Belvís, Vista Alegre...
E, entre os máis recentes, ese parque de considerable extensión, non sei se o máis grande da capital de Galicia, que se estende pola ribeira do Sar, bautizado co nome de Eugenio Granell, pero tamén coñecido co nome dunha antiga finca, un bo anaco da cal pasou a formar parte del: El Pajonal.
Aquí é a onde quería chegar hoxe. O nome de “El Pajonal”, evidentemente non galego, xa lle vén de séculos atrás a ese lugar, e polo tanto non semella moi doada a súa erradicación, sobre todo se se fai polo que se me ocorreu chamar “método Sangenjo” (que igualmente se podería denominar co tamén antolóxico, aínda que máis xeralmente aceptado, “Sanjurjo”. Ou toda esa reste de “Rianjos”, “Jubias” e “Arteijos”). Seguindo ese método unicamente é preciso versionalo como “O Paxonal”.
Impresentable, ¿non si?
Así parece, e debeu haber alguén que se deu conta e daquela propuxo unha versión máis aceptable: “O Restollal”. “Restollo”, “restrollo”, ou “restreba” semellan as traducións máis lóxicas para o castelán “pajonal” ou “rastrojo”. Pero ¿restollal?, pregunto eu. Bautizouse con tal nome a avenida que sube da Ponte Pedriña ó Castiñeiriño, ¿e non será esa unha remisión innecesaria ó vello nome castelán?
Non atopei no dicionario nin “restollal”, nin “restrollal”. Nin tampouco “restrolleira”, dita sexa a verdade, que me parecía un termo máis axeitado á nosa fala. Pero temos en cambio “restrebeira” (“terra ou conxunto de terras que quedaron de restreba”). ¿Non semella a versión máis axeitada para substituír a “pajonal”?
Xa sei o escaso eco que poden atopar estes meus comentarios, pero se por casualidade alguén que me lea ten a posibilidade de facelos chegar a unha certa altura na que se tomen, ou polo menos se discutan, decisións sobre o tema, agradeceríalle a súa colaboración.
Graciñas.




venres, 10 de agosto de 2018

OS INIMITABLES GALEGOS


Por Pepe de Rocaforte

    Hai xa bastantes anos chamoume a atención un cartel no interior dunha igrexa de Valença do Minho. Ultimamente levaba un tempo dándolle voltas á información contida nel e pedinlle a algúns amigos que me confirmasen os datos que gardaba na memoria, pero ningún me soubo dar noticia sobre o tema, así que nestes días pasados, aproveitando unha pequena viaxe, achegueime a Valença para volver ver o texto que me chamara atención anos atrás.
      Ás oito, hora de Portugal, atopei todo pechado aínda na fortaleza. Dei uns paseíños tratando de localizar a igrexa obxecto da miña busca e pareceume que debía ser a capela do Bon Jesus. Un home que por alí andaba confirmoume que, efectivamente, alí estaba o tal cartel. Tamén me dixo que a persoa ó coidado do templo era un señor de máis de noventa anos, ultimamente non moi ben de saúde, pero no seu lugar, sobre as nove ou nove e media, viría unha muller abrir as portas e podería visitar a capela.
     Cando por fin puiden entrar fun directo fotografar o cadro, cuxo texto reproduzo (por se non se ve ben na foto): «A imagem de Nossa Sra. Do Carmo (padroeira militar de Valença), levada pola fe do 21 de infantaria, animou-o, e ao exercito aliado, durante os quatro anos da campanha contra as Aguias Napolionicas, estando presente nas batalhas de Bussaco, Fuentes de Oñoro, Badajoz, Salamanca, Victoria, Pirineus, Nivelle, Orthez e Toulouse.
     »Impelido por força milagrosa, a heroica acção do antigo regimento de Valença mereceu a Wellington, além da classificação da primeira infanteria do mundo, uma bandeira especial, com os seguintes versos de Camões a letras de oiro:
      E julgareis qual é mais excelente
      Se ser do mundo rei se de tal gente»

      Á vista dese texto veume á memoria naquel tempo o da placa do xardín de San Carlos, na Coruña, que me permito traducir: «Da proclama que o xeneral inglés Lord Wellington dirixiu ó exército despois da gloriosa batalla de San Marcial en 31 de agosto de 1813. Guerreiros do mundo civilizado aprendede a selo dos individuos do 4º Exército que teño a dita de mandar. Cada soldado merece con máis xusto motivo ca min o bastón que empuño. Todos somos testemuñas dun valor descoñecido ata agora ...... Españois, dedicádevos todos a imitar ós inimitables galegos. Cuartel Xeral de Lesaca, 4 de setembro de 1813.»
      Entón pregunteime: ¿Igual que o Tenorio, Wellington “eso dicíallo a todas”, ou co de “galegos” referíase ós portugueses do norte e nós arrimamos o pau á nosa vela? Hoxe penso que incluía a todos, galegos e portugueses. Paréceme claro, sobre todo logo de saber que en San Marcial combateu o 4º Exército Español (de Galicia) mandado polo xeneral Manuel Alberto Freire de Andrade, natural de Carmona (Sevilla) e fillo do galego Francisco Freire de Andrade.
      Cambiando de tema: como o señor con quen falei o outro día en Valença parecíame, ademais de moi amable, ben informado, ocorréuseme preguntarlle por outra cousa que tamén me chamara a atención nas últimas visitas á localidade: ¿Que pasou coa fonte monumental que había no medio da Praza da República e para onde a levaron?
      E tal me contou: Aquela fonte, ou chafariz, fora comprada ó convento de Ganfei por un millonario de Lisboa, un galego chamado Patiño, que a levou para unha súa finca. Ó saber do caso, o presidente da Cámara de Valença reclamou a devolución do chafariz, por tratarse dun ben público. Así se fixo, pero á volta duns anos os veciños de Ganfei reclamaron pola súa vez que se o chafariz era de Ganfei, en Ganfei debería estar. E non houbo máis remedio que devolvelo ó convento de onde saíra anos atrás. Para ilustrar o tema busquei en internet algunha foto desa fonte monumental, pero só atopei unha bastante pobre, que reproduzo aquí.

xoves, 2 de agosto de 2018

HIROSHIMA, DRESDE, COVENTRY, GERNIKA

Por Pepe de Rocaforte
     Dicía hai anos don Vicente Risco que “tódalas cousas son asegún”, o cal vén ser unha variante de “todo é segundo a cor do cristal con que se mira”, en afirmación de don Ramón de Campoamor. ¿Ou tal vez de Calderón de la Barca? Non, paréceme que quen o dixo foi o señor Campoamor, aquel popular filósofo en versos rimados de hai uns cento pico de anos.

Pero é o mesmo, tanto a frase de Vicente Risco coma os versos de Campoamor viñéronme á cabeza o outro día recordando as palabras de Man, o Alemán de Camelle, cando me contou que marchara do seu país ó ver como as cidades alemás reconstruían os edificios arrasados polos bombardeos da Segunda Guerra Mundial volvéndoos deixar tal como foran anteriormente, o cal lle parecía un lamentable intento de borrar a memoria dun pasado que se debería ter moi presente para impedirnos recair na destrución e barbarie representada por todas as guerras.
Non sei se Man marchou de alá por causa deso, ou se se lle ocorreu esta motivación a posteriori. Dáme igual, o caso é que diante da Igrexa Memorial Kaiser Guillermo, en Berlín, que por decisión dos berlineses permanece tal como quedou despois dos bombardeos dos Aliados, pensei que se o miramos doutro xeito, o deixar en pé estas mostras da barbarie humana, trátese de Dresde ou de Coventry, de Guernica ou de Hiroshima, tamén pode servir para alentar uns ánimos de revancha en certas mentes ultra-belicosas dun país ou doutro, o cal tamén é sumamente perigoso.
Certo que na Alemaña hai cidades onde as reconstrucións non se axustaron totalmente ó modelo anterior. Por exemplo en Frankfurt, unha cidade disposta, polo que se ve, a converterse nunha Nova York alemá, á vista de tantos rañaceus como lle están medrando en todo o espacio urbano, decidíronse por un modelo intermedio: reconstruír a casa de Goethe tal como era anteriormente e, ó lado, construír un edificio de nova factura onde acoller un museo dedicado a quen se considera o máis grande escritor do país.