xoves, 31 de outubro de 2019

A VECES UN NON ESTÁ PARA NADA


Por Pepe de Rocaforte
Cando empecei estas colaboracións periódicas, fíxeno cun par de ideas principais: Por unha parte manter vivo o hábito de escribir porque, a pouco que un se descoide, pérdeo por menos de nada e logo resulta moi difícil de recuperar. E por outra parte para me obrigar a discorrer polo menos un tema á semana sobre o cal falar e así darlle un pouco de traballo ó coco, non se me vaia oxidar máis da conta.
Pero hai días nos que un non está para nada e hoxe é un deles. Por máis voltas que lle dea e por máis que esprema o cerebro, non me vén ningunha idea a cabeza. Nin flores, non hai maneira. E ó cabo acabei por me decidir a reproducir un breve fragmento dun libro ó que lle ando dando un repaso nestes último días. Deste xeito os posibles lectores sairán ganando, porque a calidade e o interese do texto de que boto man está moi por enriba do que podería sacar do meu caletre.

Velaí vai logo:
Pódese non ter saído nunca desta pequena cidade e ter aínda intacta no oído a voz de Hitler, ser capaz de recoñecer ó sha de Persia a tres metros de distancia, saber como brua o monzón no Himalaia ou que aspecto ten o mar a mil metros de profundidade. Hoxe en día todo o mundo pode estar ó corrente de todo e, porén, eu nunca estiven no fondo do mar nin me acheguei (como os suízos) á cima do Everest. Coa vida interior do home sucede outro tanto. Todo o mundo está ó tanto de todo. ¿Como demo poderei demostrar [ ... ] que non debo o coñecemento dos meus instintos de asasino a C. G. Jung, o dos ciumes a Marcel Proust, o de España a Hemingway, o de París a Ernst Jünger, o de Suíza a Mark Twain, o de México a Graham Greene, o do terror á morte a Georges Bernanos, o da imposibilidade de chegar a nada a Kafka e dunha gran cantidade doutras cousas a Thomas Mann? E nin sequera hai necesidade de ter lido a todos estes autores, levámolos dentro por medio dos nosos amigos, que, pola súa vez, viven perpetuamente de plaxios. ¡Que época esta! Xa non significa nada dicir que un viu peixes espada ou que amou unha mulata. Todo eso pódese ter visto unha mañá calquera nunha película documental. Ter ideas é algo imposible. Resulta xa moi raro atopar nesta era un cerebro que se limite a un único tipo de plaxio, e eso é proba de personalidade, ver o mundo a través de Heidegger e só a través del; nós, os demais, aboiamos nun cóctel que leva un pouco de todo, sabiamente mesturado por Eliot, e de todo sabemos un pouco, pero moi pouco.”
O texto pertence á novela “Stiller”, de Max Frisch, publicada en castelán co título de “No soy Stiller”, polo Círculo de Lectores en 1988, nunha tradución de Margarita Fontseré (de onde fixen esta versión). Espero que vos agrade.

luns, 28 de outubro de 2019

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (42)


                                                                                     O Curmán de Undochán

Casaravilla (con Bosé en  Muerte de un ciclista)
            Na crónica 18 despregamos unha cativa mostra de apelidos galegos do Uruguai. Daquela incluimos Casaravilla, mais non outros tales Riverós, Ortuño, Sotuyo, Fregeiro ou Salguero, nomes de familia nosos deformados neste país.
            Casaravilla procede dun Juan Caxaraville/Cajaravilla de Oza-Teo, lugar de Vilanova, chegado a Montevideo en 1780, reescrito aquí Cacharavilla: o que fica claro é que o home pronunciaba correctamente sha e non como hoxe, castellanizado, ja. Aquí é de salientar seu descendente o poeta Enrique Casaravilla Lemos (1889-1968), grande amigo de Julio J. Casal (o cónsul-poeta uruguaio na Coruña, 1913-1926)... e aí lembraredes o actor, tamén uruguaiano, Carlos Casaravilla (1900-1981), contemporáneo e colega doutra montevideana en España, Margot Cottens (1922-1999), esta de abós maternos vigueses, Costas.
Cottens, nunha obra de 1955
            Miguel Jacinto Ribeiros/Riveiros, de Monfero, casou en Brest (1801) e dalí viu paulatinamente afrancesado o seu apelido, a comezar pola contumaz acentuación aguda gala: Riveirós, ata dar en Riverós, con perda do ditongo. Un seu descendente foi o xeneral uruguaio Roberto P. Riverós (1874-1942), fundador da arma de Enxeñeiros e ministro. Fillo ou sobriño deste sería Roberto M. Riverós, cónsul do Uruguai na Coruña (1951-1967).
            Miguel Ortoño, “natural del reino de Galicia, obispado de Santiago, como de 60 años” morréu en San José de Mayo en 1816: os seus descendentes acabaron adoptando o euskera apelido... Ortuño! (E así se chama Casa de Ortuño, a actual sede da cultura desa capital departamental). Juan José Sotuyo é un arquitecto contemporáneo cuxo apelido está clamando por un ancestro Soutullo. Clemente Fregeiro (1853-1933) foi un historiador cuxo apelido orixinal  (Freixeiro? Fragueiro?) é un misterio. Non o é, por certo, Luis Gil Salguero (1898-1974), filósofo, que era neto do ferrolán Pedro Salgueiro. (Que nos pode estrañar se na nosa propia terra aconteceu tal cos Outeiros e Monteiros, Lourenzos e Ribeiras -este na orixe dos cervexeiros Rivera-, Mosqueiras ou Lousadas -con esa perda do típico ditongo galego-portugués-... ou cos Teijeiro, Queijo, Fajardo, Gestal, Ginzo, Lage, Araújo ou Ameijeiras pronunciados con J, á española!).
   
De Jondar (enriba) a Fondar (embaixo)
       
Precisamente este complexo antigheada dos galegos emigrados, limitado a un par de apelidos, fíxoos trocar os seus en Sangurgo e Arigón. Mais hai un caso de gheada incombustíbel cal foi o do iletrado galego Francisco Gerónimo de Gondar, que en 1801 encabeza, con éxito, a solicitude para erguer un oratorio, embrión da cidade de Trinidad, co tempo capital do departamento de Flores: pois o que asinou por el a solicitude escrebéu Jondar (como Francisco pronunciaba) de xeito tal que ese J parece un F: así foi como, séculos andados, os trinitarios bautizaron a principal via da cidade Francisco Fondar. (E máis val non intentar rectificalo, pois é, de entrada, unha loita perdida, seguros estamos).


            Neste crisol de apelidos que o Uruguai é, decatarédesvos que dá para todo, moito alén do que podades imaxinar. Curiosamente hai aquí apelidos das Canarias (que foron un día luso ou galaico canarios) que entraron neste país xa castellanizados: Calleros (Calheiros), Marrero (Marreiro), Acosta (Da Costa) ou Rivero (Ribeiro). Mais tamén outros incólumes cal Corujo ou o Fajardo que dixemos antes.
           Olivera, moi común, é deturpación do brasileiro Oliveira. Ora, hai outros apelidos tamén isleños, mais estes dos Azores, que entraron nesta terra precisamente via Brasil, como Da Terra e Da Silveira... que xa viñan disfrazados desde o arquipiélago, onde os introduciran colonos flamengos, que traduciron daquel xeito os seus Van Aard e Van Hagen.

Cantos paralelos de sul a norte: “Los ejes de mi carreta/ nunca los voy a engrasar...” e máis: “Carriño que cando cantas/ é cando levas máis peso...”