Buck non lía os xornais

   

   

“Buck non lía os xornais e non podía saber da maldade da xente”. Máis ou menos así é como empeza “A chamada do salvaxe”, de Jack London, toda unha advertencia para introducirnos na serie de calamidades que o can do xuíz Miller vai pasar despois de ser roubado, vendido, maltratado e escravizado. As calamidades, que el non podía prever porque non lía os xornais, serán as que lle dan a razón de ser á súa vida, e por elas será que pon os pés na terra, ou na neve para ser máis exactos, porque ata o día en que foi roubado, o can era un privilexiado. Non lía os periódicos nin falta que lle facía, e non tiña nada de que preocuparse. Mimado polo seu amo, con toda unha mansión co seu xardín para desfrutar, correr e xogar, sen máis ansia ca agardar polo xuíz para acompañalo fronte á cheminea cada tarde, alleo a todo o que pasaba no mundo, ata que houbo de aprendelo pola brava, cando a mansión do xuíz Miller deixou de ser as anteolleiras que lle limitaban a realidade.

Teño un veciño con quen me cruzo cada mañá camiño do quiosco, quen me saúda coa manida frase “¿A buscar o mentireiro?”. E logo quedo pensando  se tal alcume para un xornal non será unha desculpa súa para non perder o tempo lendo o periódico ou simplemente para quitarlle mérito. E sen embargo, cando cadramos no bar ou nunha tenda sempre ten argumentos para discutir de todo aquilo do que se fale. Daquela hei pensar, ¿quen é o mentireiro?. Pois  no momento en que se opina xa se está versionando a noticia. E como moi ben sabemos, toda noticia redactada ou comentada convértese en opinión co simple engadido dun adxectivo. Como queira que sexa eu desfruto moito escoitando os seus argumentos como desfruto lendo un periódico con papel e lapis.

Non sei se o conto do can Buck se lle poderá aplicar hoxe en día a ninguén, nin sequera a este veciño meu que ten por mentireiros a todos os informadores. E se ben certo é que en moitos casos a sobreinformación crea máis descoñecemento ca coñecemento, tamén o é que toda noticia depende do redactor que a dea, coas súas filias e fobias. Nada máis acertado que o refrán aquel de falar da feira segundo nos vaia nela. Á fin, dado que a imparcialidade é a cousa máis difícil de atopar en calquera ámbito da vida, todos nos aproximamos ás noticias que nos dan amparados por unha especie de escudo preventivo contra a tendencia do informante, e aínda así, iso non é desculpa para permanecer á marxe. Por iso é tan importante a materia de filosofía, para ensinarlle ós alumnos a ser críticos, a pensar por si mesmos. 

De todas formas, ¿valeríalle de moito a Buck ler os xornais para prever as vindeiras desgracias?. Posiblemente non, aínda que, de facelo, estas non o collerían tan desprevido . Tantas persoas lían e len as páxinas de economía dos xornais e non se decataron de que lla metían torcida coas preferentes, ou que nola metan con calquera desas fake news que sen necesidade de dicir mentira disimulan a verdade ata facer entender o que non é. E non nos imos queixar agora da falta de imparcialidade dos mass media, porque igual que cando un amigo nos conta dos seus conflitos, aínda escoitando a versión da outra parte, sempre acabamos por darlle máis creto, por mínimo que este sexa, a aquel que estea en maior sintonía con nós. Pero iso non debe impedir que deixemos de escoitar ó outro para contrastar a opinión e evitar a radical defensa ou culpabilidade.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria da edición Barbanza de La Voz de Galicia)

Meigas e marisco

En certa ocasión, invitado a unha mariscada en Madrid por mor dun asunto laboral, un dos comensais, diante dunha fonte de nécoras aseguroulle a Xulio que iso para el debía ser a comida de cada día, polo simple feito de ser galego. Sorriu diante da inocente aseveración e estivo tentado de comentarlle como na nosa bisbarra había unha frase para definir a pobreza das familias a mediados do século pasado: só comen nécoras. Tamén se lembrou daquel conto dos rapaces que atoparan unha centola que lle caera a un camión de marisco en dirección a Madrid, preto de Becerreá, e como era un becho moi raro naqueles lares, experimentando ou xogando con el foi dar ó pote do caldo. Cando os da casa viron aquela cousa vermella no medio das verzas, chamaron ó boticario, quen, sacándoa para un prato foina papando coa desculpa de que a estaba analizando para saber se podía darlles permiso para tomar o resto do cocido.

Temos colgados un feixe de sambenitos que nos converten nunha especie de raza diferente na mentalidade dos demais poboadores deste reino, pero de todos eles, tal vez o máis interesante (ou absurdo) é pensar que habitamos unha terra de meigas, fantasmas e cousas polo estilo. ¡Santo poder das lendas!. Para algún forasteiro nós somos algo así como unha panda de Santa Compaña en que vivos e mortos xogan ó tute e falan dos asuntos da vida coa mesma naturalidade ca calquera outros veciños en calquera parte do mundo. Os vivos e os mortos viaxamos no mesmo autobús e ata vemos xuntos os partidos do Celta, a quen hai algúns anos acusaban desde a prensa de Madrid de ter unha meiga en nómina dada a boa racha que levaba. E certamente, unha boa parte deses atributos son culpa nosa, do moito que presumimos do noso marisco pero tamén do moito que pregoamos o esconxuro da queimada, pois non hai beberaxe mellor ca aquela que se acompaña de todo un ritual. ¡Que non sería o gintonic se os camareiros operasen na barra do bar como un meigo diante da apócema dun esconxuro!.

E acórdame todo isto despois de visitar a biblioteca dun dos nosos máis importantes mosteiros, onde cadramos, o meu fantasioso e barulleiro amigo Afonso e eu cun grupo de turistas madrileñas, enfermeiras para máis cadras, a quen, nun momento da visita, dirixíndose á guía preguntoulle polo “asunto do monxe Guillerme”. Todos quedamos en silencio e á guía saíronlle as cores para confesar que non coñecía o caso. Daquela el, atraendo a curiosidade dos presentes, sinalando un dos andeis, convenceunas de que certo libro, cando entráramos non estaba alí, porque o espírito do monxe Guillerme andaba estudiando os secretos de non sei que pedra filosofal. E como adiviñaba que iso non convencía a ninguén, aínda lles apuntou a un incunable aberto dentro dunha vitrina: “e é tan lento lendo que cada mes pasa unha páxina. Contade cantas van e veredes que son tantas como meses do ano levamos”. Pois ben, tan absurda historia contada a persoas que pola profesión se sabe que non comulgan con rodas de muíño, aínda lles fixo acercarse a comprobar cantas páxinas pasaran, e cando interpelei a unha delas, que como podían nin sequera pensar que tal podía pasar, afirmoume: “es que en Galicia ya se sabe”.

Ó final non sei se o que máis lles apeteceu foi crer que estaban diante dun galego que cría en fantasmas ou que a fantasía así narrada é un atractivo máis para todo turista, como pode ser o marisco ou unha foto a carón dun hórreo.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria da edición Baarbanza de La Voz de Galicia)

Pronósticos e augurios

Lembro unha tarde de pesca, cando un veciño me ensinou a recoñecer nunhas nubes a ameaza do nordés que nos obrigaba a recoller as liñas, ou a unha veciña que cada mañá, con só mirar para o oeste, pronosticaba para todo o barrio se se ía poder secar a roupa. Observamos, ou mellor será dicir observaban os nosos maiores, se o gato lava a cara ou cal é a frecuencia do canto dos grilos como pronóstico do tempo, adiantándose coa mesma exactitude, polo menos, ca Meteogalicia. Pero agora, para esas cousas todos temos unha aplicación no móbil que ata nos di que roupa habemos poñer sen necesidade de subir as persianas. E a verdade é que hai unha base científica nestes pronósticos. Outra cousa moi diferente é cando aquilo que puido ser algún día unha casualidade é tomado como anuncio premonitorio, e dáse por certo que se bouran os cans é porque ventan a morte, se o camiño ule a cera é que se está adiantando ó paso dun cadáver, e se é martes, e para máis día trece, é mellor non saír da casa. Destas tamén temos moreas de sinais que se toman ó pé da letra confundindo a demostración empírica coa casualidade. E aínda que non sexan acertadas as relacións causa efecto que poidan ter, a mínima eventualidade converte en evidencia que un corvo grallando atrae a mala sorte.

Hai pois dous tipos de presaxios que a ansia por coñecer os camiños do porvir nos fai confundir, uns que se basean na razón e outros baseados en casualidades que de tanto repetilas entendemos que teñen unha lóxica realmente inexistente, pero acollémolas coa mesma fe ca unha análise de sangue por mor desa necesidade de adiantarnos, de sentirnos previndos, de coñecer de antemán o noso futuro.

Na literatura abundan exemplos destes agoiros, que non pronósticos. Cando as bruxas de Macbeth, lle anuncian que será rei, o que realmente fan é espertar a ambición tanto nel como na súa esposa. Efectivamente están adiantándose o futuro, pero cabe preguntarse se as bruxas coñecían ese futuro ou o incitaban. Asemade, ¿cantas veces o augurio non se narra en pasado, cando alguén conta que el xa viu, xa presenciou ou xa foi avisado de que algo malo ía pasar?, pero non dixo nada, nin nada preventivo fixo, por medo ou por non molestar, co que o vidente xa se converte en cómplice do mal. ¿Cantas veces non se busca no pasado o sinal do que se está vivindo?. E con tantos anuncios premonitorios que temos, e a longa tradición que deles arrastramos, non entendo que non saibamos poñernos en garda para evitar ese mal, como aquel mariñeiro da miña infancia evitaba o nordés observando as nubes a pesares de non saber nada de isóbaras.

 Este verán vin, preto de onde vivo, a un grupo de adiviñas que, armadas cunha ramiña de romeu lle anunciaban ós viandantes o futuro a troco de non sei cantas moedas, e o caso é que había moita xente que se deixaba enlear por tan pintorescas psicólogas; e con elas, igual ca coas bruxas de Macbeth, cabe preguntarse ¿coñecen elas o futuro ou provócano?.

    

Necesitamos saber que nos depara o porvir abríndolle as tripas a un polo, botando as cartas ou observando os pousos do café, sen ter en conta se o polo comeu millo ou fariña de penso, se o café era espeso ou se as cartas foron baralladas tres ou catro veces, porque o misterio do augurio sempre é máis atractivo que a razón lóxica dun pronóstico.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria da edición Barbanza de La Voz de Galicia) 

O álbum de fotos

   

   Mi tía María deixoume no testamento unha das súas máis apreciadas propiedades: O seu álbum de fotos; aínda que por el non vou ter que pagarlle nada ó fisco, pois nada vale para ningún taxador. Un simple álbum de fotos co que nos entretiña ós sobriños cando eramos cativos, coma se nos lese algún conto ilustrado de “Pepa Pig” ou dos “Fruitis”, sinalando cada foto tal a viñeta dun TBO e contándonos anécdotas de cada un dos retratados, quen era, a que se dedicaba ou que tiña de singular. Grazas a aquel álbum coñecín a familiares de quen nin podía sospeitar a súa existencia e souben detalles da súa vida con todas as vicisitudes que esta pode ter. Sempre dixen que, á falta dunha voz que cho conte, a estes álbums fáltalles un pé de foto onde se explique quen é cada quen, porque está claro que despois de que falten os que viviron e conviviron cos alí retratados, estes non serán máis que, como dicía León Felipe, “El retrato de un mi abuelo que ganó una batalla”.

      Daquelas historias que mi tía nos contaba, lembro con especial afecto, aínda sen telo coñecido persoalmente, a un tío-avó que aparece retratado con traxe, garabata e sombreiro nunha rúa de Nova Iorque tras a primeira Guerra Mundial. E contaba mi tía que o home non facía máis que escribir preguntando por como andaban co andazo da gripe que aquel ano levou a tanta xente da veciñanza e a varios membros da familia. Pero tamén nos contaba outras cousas que non se vían nas fotos e acaban de redondear o retrato de cada un deles, tal a marca de nacemento que aquel agochaba nunha nádega desde antes de nacer.

Contaba mi tía que estando grávida a nai daquel antepasado noso, certo día, mentres cociñaba un polbo ó modo en que se facía, e aínda se fai, nalgunhas casas desta parte da beiramar, cun prebe espeso a base de patacas, cebola e unha noz de unto, sentiu un proído nunha nádega, e coa man coa que remexía a pota rascouse e inocentemente lixouse co mollo. Logo, cando o neno naceu apareceu coa marca escura da forma dun dedo na tal nádega, que nunca lle desapareceu e lle custou a ingrata sorpresa de que a súa esposa, no día da voda, collese un trapo con intención de limparlla antes de meterse na cama. Porque é ben sabido que a mancha do prebe do polbo e da raia, cando toca a pel dunha muller grávida reprodúcese no crío e fica nel de por vida. Imaxinade que á nai lle dese por rascarse a cara.

      Despois de contarnos o conto mirando con ollos de advertencia para miña curmá, daquela unha mociña que empezaba a mirar para os mozos, mi tía María empezaba a botar pestes contra esa “pitiscada” que ela lle chamaba ó polbo á feira, querendo demostrar que era un invento do interior de Ourense, onde só coñecían o polbo seco das rías, que ela aínda lembraba colgado dunhas varas chamadas cabrias, como un tendal a beber o nordés, onde só sabían adubalo co pemento moído que traían os maragatos polos camiños do sur, sen necesidade de mazalo previamente nin engalanalo con máis nada, mentres que o típico prato de polbo das rías é unha especie de caldeirada de prebe espeso que se toma como prato principal. “Aquí sempre vos fomos moi farturentos, e quen non se farta de polbo fártase de mollar sopas”. Acababa replicando ela.

   (Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria da edición Barbanza de La Voz de Galicia)