xoves, 28 de febreiro de 2019

MOSAICOS E TAPICES


Por Pepe de Rocaforte
En principio non sei se é unha historia ou dúas que converxen nun final común. Vounas contar como mas contaron e vostedes verán.
Por ser máis antiga creo que debo empezar polo Alcázar dos Reis Cristiáns, un dos grandes monumentos representativos de Córdoba, boa mostra da evolución arquitectónica da cidade. Ós seus iniciais restos romanos e visigodos agregaríaselle a arquitectura árabe do vello alcázar andalusí, destruído cando Fernando III o Santo conquistou a poboación. Afonso X o Sabio iniciaría a súa restauración, que sería finalizada durante o reinado de Afonso XI.
Á parte de residencia real ata a conquista de Granada, no Alcázar estivo asentada a Inquisición. Posteriormente sería cárcere provincial ata que a inicios dos anos cincuenta do século XX foi cedido ó concello cordobés, que decidiu darlle un novo destino máis acorde coa súa historia.
Na sala principal do edificio, no que fora unha capela barroca, o arquitecto Víctor Escribano Ucelay pensou arroupar as súas paredes núas con algo que as vestise debidamente. O concello, nunha situación económica pouco boiante, solicitou á Real Fábrica de Tapices a doazón das pezas necesarias, pero da Real Fábrica respondéronlle que, se non había diñeiro, non habería tapices. E así foi.

Vaiamos agora coa Praza da Corredera, a única de Andalucía con forma rectangular, onde en tempos estaba situada a casa do concello. No centro da praza atopábanse as instalacións do mercado da cidade, nun estado máis ben deplorable que obrigou á súa demolición no ano 1959, con intención de construír no seu lugar un novo mercado subterráneo.
Pero nas obras de escavación descubríronse uns cuantiosos mosaicos, considerados en principio como pertencentes ó anfiteatro romano, opinión desbotada posteriormente por estimar máis posible a súa pertenza a unha domus dunha figura importante do Imperio.
Fose cal fose a súa orixe, as autoridades municipais viron aquel achado como chovido do ceu para substituír os tapices non doados pola Real Fábrica. E dese modo os impresionantes mosaicos descubertos no subsolo da Praza da Corredera viñeron decorar o que desde entón pasou a ser chamado Salón dos Mosaicos.
E colorín colorado, aquí acaba esta breve historia, ou historias, converxentes dos mosaicos do Alcázar dos Reis Cristiáns de Córdoba.

luns, 25 de febreiro de 2019

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (7)



                                                                        O Curmán de Undochán
      Falei de botánica: agora quero dar algunha pincelada de zooloxía americana (uruguaia sería reducionista: os bichos, como os castros, non saben de fronteiras).
   
   Velaí o benteveo: estamos perante un termo do portuñol, o coerente sería bienteveo –como reza o cartel do bar coruñés fronte ao estadio, imaxe incluída-, vocábulo inexistente, ou ben bentevejo (portugués)… tamén non usado… mais é o caso que os brasileiros din bem-te-vi, que é o máis achegado ao canto do animaliño do antifaz, val dicir, évos un sustantivo onomatopeico endosado a este simpático paxaro con nome científico do máis pavero: pitangus sulphuratus, da familia tyrannidae! A verdade é que o seu forte berro se pode escoitar en toda a Sulamérica atlántica e, por suposto, nas cidades verdecentes como esta. Outro bichiño alado senlleiro é o hornero (portugués: forneiro/Joao-de-barro): pasma o seu niño esférico simulando un forno!
     A cotorra argentina (así a vin denominar en España!) é outra ave abundante na urbe e en Sulamérica toda, que aquí é tamén chamada lora: polo seu coñecemento universal non merece agora unha descripción, somente establecer que o de arxentina é un outro reducionismo xeográfico para este estridente parlanchín que non chega a ter a policromía do papagaio.
     Ave menos urbana, inda que domesticábel, é o terutero ou tero (portugués: quero-quero), con esoutro nome onomatopeico: é unha zancuda pequena moi simpática. Si se poden albiscar acotío, nas rochas, igual que nas penas galegas, os corvos mariños, aquí chamados biguás (guaraní) e no mundo castelán-falante cormoranes, comúns, como as gaivotas nestas ribeiras. (Nada direi das pombas, rulas e gorrións de patria universal).
      Anecdótico é o nome do “güisqui de la perdiz” que se lle dá nas Américas ao The famous grouse, que en bó idioma noso non é outro que a pita de monte (o castelán urogallo), que os escoceses fixeron así mundialmente coñecida: quen comezaría con tal despropósito, en que punto do subcontinente hispano-falante? (Isto para compensar as inexactitudes do colonizador español, como veremos xa).
     Pois aí están, desde os remotos días da conquista, as traslacións dos nomes españois a animais americanos, así: o león (puma), o tigre (jaguar, cos seus parentes jaguareté e jaguaritica) –hoxe extinguidos no país e aquí escritos yaguareté, etc.-, o zorrillo cheirento (jaguané), a avestruz (ñandú) ou a comadreja –por outras latitudes zarigüeya-, un marsupial que non é tal no caso da nosa doniña ou donicela. E a mulita, nome abondo inapropiado dado ao armadillo. Outro bicho curioso, segundo din, “o roedor máis grande do mundo”, é o carpincho ou capivara, manso e abundante habitante das ribeiras fluviais… sen esquecermos seus veciños os coipus, tamén chamados nutrias, que nada teñen que ver coas homónimas lontras europeas.
Preséntovos ao bó do capivara
         Por suposto que cos mamíferos adentrámonos, sen querelo, no ámbito estritamente rural.
Pero non quero rematar sen falarvos doutro ser de nome en portuñol e tradición europea trasplantada  -e tan nosa!-, aonde lobos non hai: o lobizón (lobishome), é aquel sétimo fillo varón consecutivo que, os venres de luar, se torna en monstruoso animal depredador… fenómeno e nome que dá a pista da viaxe lingüística do licántropo desde Galiza e Portugal-Brasil: o carnívoro cánido máis semellante sería o aguará-guasú, unha mestura de raposo e lobo, case extinguido… como o propio mito.
     Lobos hai, mais lobos mariños (que  mesmo dan nome á Isla de Lobos platense), cuxa pel foi industrializada e moito, despóis de grande carnicería, hoxe afortunadamente enmendada. E, outra vez terra adentro, apenas resta, nesta síntese subjectiva, o guasú-virá, especie autóctona de veado.
     Frase extemporánea: Parafraseando “El sur (do continente) también existe”… O norte (do país) tamén existe (pois o Uruguai setentrional, como a Galiza oriental, é o menos avanzado).

sábado, 23 de febreiro de 2019

O adobío real

      Nótase que estiven no dentista. Nunha completa biblioteca de revistas con máis fotos ca letras, desas que nos gusta follear a todos a pesar de que non todos podemos levar a marabillosa vida dos alí retratados. Por non poder nin podemos afrontar un simple divorcio coa elegancia e bonhomía con que eles o afrontan, convertendo os cornos nunha diadema de diamantes; ou que unha simple discrepancia familiar entre elegantes sogras e noras, se resolva nun salón do Ritz, tomando o té para que o fotógrafo de garda dea fiel testemuña de que alí non pasou nada.
      Nesa sala de espera souben da saía de saldo que mercou a nosa raíña e non sabía eu que iso fose motivo de foto de portada, polo que a levei ó noso parladoiro onde Xulio, antimonárquico convencido, levantou a súa copa á saúde de quen con tal compra vén sendo coma todos os mortais, que agardan as rebaixas de xaneiro como auga de maio para modernizar o seu armario, manifestándose, de paso, diante dunha ducia de cervexas a medio beber, contra os que aseguran que a grandeza e o honor vai nos xenes, proclamando que prefire ser gobernado pola neta dun taxista (segundo a rancia denominación dun afamado periodista da Jet set) a que o faga o descendente dun xeneral bonito, como definen os libros de historia ós fillos, fillas, netos e bisnetos da nosa promiscua raíña dona Sabela.

      E así, con estes pronunciamentos tan democráticas metémonos nos asuntos da monarquía e a realeza que, se en algo se diferenciou en calquera época e lugar, foi no seu desorbitado gasto en enfeites, excentricidades e atavíos contra os que, por unha vez, a Primeira Dama, se manifestou sen palabras, fuxindo de ouropeis e lucindo esa insólita saia de trece euros nun acto oficial. Porque se un personaxe público (di o amigo Xulio) ha de estrear un vestido a cada cal máis oneroso para cada sarao ó que acude, está claro que os presupostos do Estado estaban condenados ó fracaso por moito que subisen os impostos.
      Por comparar, non está demais lembrar o ingrato momento en que don Xosé I tivo que facer as maletas para deixar o Pazo Real de Madrid, que cos apuros, sen tempo que perder e con moita présa por cobrar a liquidación, arramplou con todo canto atopou nos tocadores reais; e cando o “Desexado” Fernando retornou das súas vacacións en terras napoleónicas e pasou a ser “Felón”, quixo facer valer a súa realeza por medio dun retrato de cámara que o inmortalizase, se non con dignidade ó menos con pomposidade, e atopouse sen as xoias máis importantes da realeza española. Por non ter non tiña coroa nin cetro; así que, buscando a maneira de remedialo, el que era seareiro das tabernas máis barulleiras da capital, aproveitou a amizade cun titiriteiro para que lle prestase, para o posado real, algunhas das bagatelas do seu baúl de disfraces. E aí o está, adornado de chatarras no famoso retrato.
      E como todos somos de carne e óso, aplaude Xulio que por fin alguén do Pazo Real vaia de rebaixas como calquera súbdito ou cidadán sen disimulos, e non teña prexuízos por presentarse en público (por unha vez na vida e agardemos que sen as rémoras do populismo) cunha saia coma a de calquera rapaza que, para mercala, ten que deixar de ir ó cine durante quince días.


xoves, 21 de febreiro de 2019

NON É COUSA DE RISA


Por Pepe de Rocaforte
Nin é tampouco cousa de facer unha presentación innecesaria de Jonathan Swift, autor sobradamente coñecido de “As viaxes de Gulliver” e de “Unha modesta proposta”, cuxo título orixinal completo é “Unha modesta proposta para evitar que os fillos dos pobres de Irlanda sexan unha carga para os seus pais ou o seu país e para facelos útiles ó público”, onde o escritor propón que os labregos irlandeses carentes de medios para manter a familia lle ofrezan os seus fillos ós patróns arrendadores das leiras onde malviven con contratos leoninos, para que eles coman a un prezo barato a carne dos nenos.
Curiosamente “As viaxes de Gulliver”, unha obra chea de ironía e amargo sarcasmo, tivo e segue a ter gran difusión como lectura xuvenil e mesmo infantil, gracias principalmente ás súas dúas primeiras partes, onde de maneira máis moderada se relata a viaxe a Liliput, habitada por unha xente cuxa altura non supera os quince centímetros, e a viaxe a Brobdingnag, terra habitada por unha raza de xigantes de máis de vinte metros de alto, tanto homes coma mulleres.
Pero o que me animou hoxe a escoller este tema é a cuarta parte do libro, a viaxe ó país dos Houyhnhnms,  onde Gulliver se atopará cos Yahoos, unha subespecie de seres humanos salvaxes e dominados polos peores vicios. E cos houyhnhnms, cabalos racionais, cunha gran cultura, honestos, descoñecedores da mentira, para a cal non teñen palabra definidora no seu idioma, e son quen gobernan o país e controlan ós salvaxes yahoos.
Tróuxome esto á cabeza o xuízo que ó longo desta temporada se vén celebrando en Madrid ós políticos independentistas cataláns, porque no exemplar das “Viaxes de Gulliver” que teño na casa deixei subliñado un día o seguinte parágrafo da cuarta parte, Viaxe ó país dos houyhnhnms: “[os xuíces] son elixidos entre os máis hábiles avogados cando se volven vellos e preguiceiros, e de tal modo loitaron toda a súa vida contra a verdade e a equidade, que se encontran en fatal precisión de favorecer a opresión, o perxurio e o fraude”.
Escrito en Inglaterra no século XVIII.