A ATRACCIÓN DOS GRANDES PENEDOS

Por Pepe de Rocaforte

 

     Hai uns días un amigo que acaba de facer unha pequena excursión por Arousa pasoume un traballo aparecido nun blog da Illa, no cal se dá unha interesante información sobre certos penedos da beiramar arousá con posibles mostras arqueolóxicas. O meu amigo viña sorprendido e, en boa medida, fascinado polo que para el representaba un inesperado descubrimento, e animábame a ir dar unha volta por alí para velo eu tamén, na seguridade de que me ía interesar a visita.

De momento a visita déboa pospoñer por causas que non veñen ó caso. Pero malo será que máis adiante non poida dar unha voltiña por alí. Entre tanto, interesoume o traballo, redactado con seriedade e coñecemento do tema, sen esas concesións imaxinativas das que con certa frecuencia abusamos cun excesivo entusiasmo ben intencionada quen, coma min, somos leigos na materia.

Dos coñecementos que me proporcionou este blog gustáronme particularmente, e resultáronme moi formativos, os comentarios, tanto os do autor ou autores do blog, coma os dalgúns lectores, que me permitiron rematar a lectura bastante máis informado do que estaba antes.

    Estas informacións fixéronme lembrar a don Pedro Marfany Vilarassau, con quen tiven unha pequena relación hai cousa de corenta anos, un home cheo  de  amabilidade, grande persoa e incansable buscador e divulgador de conxuntos pétreos xeolóxicos e arqueolóxicos na nosa terra. Cando o coñecín, o señor Marfany andaba a voltas coa localización das Aras Sestianas que, se non lembro mal, estimaba situadas, unha nos Penedos de Traba, outra no Monte Pindo e a terceira nas proximidades da Ara Solis de Fisterra. Pero non estou moi seguro, sobre todo no referente a Fisterra, ó mellor fágome esta idea influído pola posición do templo de Poseidón no cabo Sounion, o de Afaia na illa de Exina, e Partenón en Atenas, seica vértices dun triángulo equilátero perfecto.

Despois de falecido don Pedro, a Deputación da Coruña publicou, en 1995, un libro no que se reunían os seus artigos de divulgación na prensa, así como outros traballos inéditos, acompañados de moito material fotográfico,nun libro titulado “Galicia incógnita” (do cal, por certo, acaba de se publicar neste ano 2020 unha segunda edición). Neste libro destaca especialmente, xa digo, a abundante información gráfica, con fotos en color de gran tamaño.

Das “Aras Sestianas”, das cales, como me pasaba a min, supoño que moitos lectores non terán moita idea, aclararei que se tratan duns altares, en honor ó emperador Augusto, ó parecer levantados en Galicia polo senador Lucio Sestio ó remate das Guerras Cántabras. Sobre elas hai informacións de Pomponio Mela, Plinio e Ptolomeo, situándoas en distintos lugares. Mela, por exemplo, di estaren localizadas en Asturias, Plinio emprázaas en Galicia, ó norte do río Tambre, e Ptolomeo entre o Promontorio Nerio (a actual Fisterra) e Brigantium, actual cidade da Coruña.

Eu vin as presuntas aras do monte Pindo e das Penedas de Traba. Esta última impresionoume particularmente, sobre todo pola grandiosidade da paisaxe que a rodea, pero non me considero con información suficiente, nin con preparación para estimar se son obras da man do home ou da natureza.

O que non está de máis saber é que mentres aquí non nos preocupa pouco nin moito este asunto, en Asturias xa en 1783, por petición de Jovellanos, se fixeron escavacións na Campa Torres, na proximidade de Xixón e, posteriormente, en 1972, José M. González y Fernández-Valles recoñeceu o terreo establecendo que se trataba dun castro onde, segundo el, estaban ubicadas as Aras Sestianas. En 1994 o lugar foi declarado Ben de Interese Cultural.

Aquí non sei se hai algunha idea sobre eso.

Ulisíada XXVI

Por Far O' McKwoo

De como Ulises e Iro botan un pulso para diversión dos caloteiros e para que o retornado lles gañe confianza.

A Ulises, aínda despois de mesturarse coa xente do bar sen ser recoñecido, preocúpalle que nalgún intre se decaten da súa identidade, que algún xesto, palabra ou sinal o delate, como o delatou diante de Telémaco, á fin, tamén el vai identificando a cada un dos veciños con quen se cruza. Sen embargo, tamén advirte axiña que a imaxe do inesperado segue pesando nos presentes e a vestimenta condiciona a opinión, como condicionaba a aquelas damas de hirsuta mirada que soportou na festa de Alcínoo. E agora, mentres el, ante cada rostro, trata de asocialo tirando das imaxes do pasado, os demais, tendo del só a aparencia presente, vestido co raído chuvasqueiro prestado por Eumeo, limítanse a tomalo por un sen teito; e el gusta de manter e fomentar esa crenza de que é un perdido moinante, acondicionando a imaxe cunha actitude, con xestos e vocabulario o máis acorde posible co pensamento xeral. Mais para afianzar esa opinión aínda necesita un golpe de sorte que disipe todas as dúbidas que poidan quedar, el que, ata agora e polo que sabemos, non pode presumir de tela tido. Así que ha de buscala; e debe buscala precisamente entre aqueles que máis lle interesa que o crean e acepten, aínda a risco de que nun bar é doado atopar algunha mala sorpresa. É o risco que debe correr. E é o risco que debe afrontar.

E foi que a primeira oportunidade para afianzarse no que pretende aparentar tívoa cando ó entrar na taberna onde fixera unha primeira aproximación a noite anterior, desde unha das mesas alguén o chamou polo alcume que el mesmo se puxera, “Home do mundo”, invitándoo a tomar unha copa, e se ben a primeira intención de Ulises foi rexeitar a invitación, a vista do pretendente da nai do seu fillo entre eles fíxolle aceptar, aínda tendo a certeza de que aquela convidada só pretendía atraer ó bufón dun grupo calaceiro que se esforzaba por preguntarlle polas súas andanzas, coa única intención de encontrar motivos de mofa que el esaxeraba con historias que abalasen os oídos da audiencia, ata que algún dos presentes tentando poñelo a proba o invitou con medias palabras a que escollese entre catar unha herba que afumaba os sentidos ou unha fariña que facía cóxegas no nariz.

-Prefiro a fariña. Se tes xiringa.

-¿E para esnifar?.

Ulises estende a man sobre a mesa, pero alguén lle mete no peto do chuvasqueiro algo.

-Aí tes o premio.

O pretendido moinante deixa que o tomen por un ionqui, sorbe o licor da copa facendo espaventos e dicindo incongruencias, fai ademáns de querer sorber alí, sobre a mesa, aquel po milagroso, polo que empeza por sacar un billete arrugado de cinco euros para enrolalo co fin de facer un canudo, pero alguén o detén “Aquí non”, e coa cabeza faille sinais cara atrás. Entón érguese e vai ó retrete coa bolsiña regalada, para volver, tras fregar os ollos ata poñelos vermellos e agochar a bolsa detrás da cisterna, no mesmo intre en que entra pola porta Iro, un coñecido infeliz, que ten por manía presumir de boxeador, desde que durante o Servizo Militar estivera nun equipo de boxeo a cambio da exención de imaxinarias.

Iro fica dous pasos dentro do local mirando para Ulises, que senta con Antínoo e amigos, gabando a enerxía que acaba de esnifar, cando o ex-boxeador, posto fronte a el, o sinala co dedo como se o estivese acusando:

-Eu a ti coñézote, non sei de que pero coñézote.

Expresión que aviva as risas dun auditorio cego ás verdades que se están rebelando, un auditorio máis preocupado pola bulla e chacota, por esa diversión gratuíta que focaliza a aparencia e escurece a realidade, ca por escoitar as verdades. E esa insistencia dun e negación do outro, amparado nun vocabulario de camelo caloteiro, aprovéitana os calaceiros para xerar unha nova brincadeira desafiándoos a botar un pulso para dirimir quen di a verdade, se realmente se coñecen ou non, e por moito que Ulises trata de rexeitar o enfrontamento, acabará véndose obrigado a aceptar o desafío, porque o premio para o gañador, segundo acaban propoñendo, vai ser a invitación á cea que o grupo ten pensado celebrar este próximo venres, cadrando co primeiro día das festas patronais. E entón, acercándose ó oído dun dos máis trouleiros pregúntalle tocándose o nariz:

-¿E se gano, que máis me dades?.

Cegos ás verdades, tampouco ve ninguén, cando Ulises desabrocha o raído chuvasqueiro e deixa á vista un xersei novo e o limpo colo da camisa, ou a facilidade con que dobrega o pulso do seu contrincante, unha facilidade impropia dun adicto ós estupefacientes. E aínda, a pesar da clara vitoria e de amosar que a mendicidade só é aparencia, seguen as bromas e as invitacións, que el rexeita, a ceder o desquite, porque Iro insiste en que o coñece, e que o coñece daquí, da Ítaca en que viven, obrigándoo a escapulirse para protexer a súa verdadeira identidade e a boa sorte que esta xornada lle vén dando.

-Voume que teño un asunto. Pero mañá non falto á vosa invitación.

(Próximo capítulo: De como Ulises foi recoñecido por Euríclea).

DE NUBEIROS E TRONANTES - 3

Por Pepe de Rocaforte

Quedou dito nun capítulo anterior que moitos nubeiros, cando non andan ocupados nas súas falcatrúas, son xente como a que decote temos arredor de nós, e traballan cada un polo seu oficio o mesmo que case todo triste mortal. Para ilustralo pódese referir outro caso célebre: o do meu vello coñecido Bastián de Padrón, o guía que endereitou a don Jorgito Borrow, o inglés das biblias, desde Padrón a Fisterra na súa viaxe evanxélica polo noso país.

Aquel Bastián debía pertencer á caste dos feos e monstruosos, a xulgar por como nolo pinta o don Jorgito, quen á primeira ollada que lle botou describíunolo como “un bípede de singularísima catadura”. Este bípede, logo de o levar por terras da Maía, atravesando cara á Ponte Nafonso, entrou con el nunha baiuca dunha aldea innominada a “refrescar” con boroa e augardente. E tanto lle debeu dar á caña o condenado que cando o inglés regresou de dar unha voltiña a “observar o aspecto do país”, atopouno sumido nun sono tan profundo que case semellaba o da morte.

O don Jorgito sacudiuno polos ombros para o facer despertar, pero Bastián, non ben abriu os ollos, botou a fuxir correndo coma alma que leva o demo, ó tempo de berrar virando atrás a cabeza: “Sígame, capitán, que o levarei nun voo a Fisterra”. O inglés non quixo saber de voos e deixouno ir, preferindo continuar máis amodo, pero tamén máis seguro, montado na besta e á toa, á boa de Deus, proseguiu o seu camiño só, como puido, a través desta terra de infieis.

Pero para a súa sorpresa, andado un bo treito, ó pasar por unha aldea deserta e parar diante dunha fonte, alí mesmo, sentado na pía, enteiramente calmado, estaba o Bastián, quen seguramente no entanto xa tería feito algunha falcatrúa descargando o nubazo na Fisterra ou quen sabe onde. A conversa que daquela tiveron os dous homes ben podería figurar nunha antoloxía da retranca, ou senón vexan vostedes a súa transcrición tal como nola deixou posta o señor Borrow no seu libro:

«Borrow: Bos días teña vostede, meu señor. Vai unha calor de todos os demos e esta auguiña fresca mesmo convida a bebela. Tentado estou de me baixar e regalarme cuns grolos.

»Bastián: Vosa mercede non pode facer mellor cousa. Vai moita calor, é certo; o mellor será que beba unha pouca auga. Tamén a eu acabo de beber. Pero aconséllolle que lla non dea ó cabalo: vén ampeando e moi suado.

»Borrow: Xa pode estar suado. Como que vin a galope polo menos dúas leguas na busca dun individuo que se comprometera a me levar a Fisterra, pero que liscou deixándome abandonado da maneira máis estraña do mundo; tanto que ata pensei que era un bandido, non un home honrado. ¿Non o vería vostede, por casualidade?

»Bastián: ¿E logo que señas ten?

»Borrow: É baixote, bolecho, moi semellante a vostede, chepudo e, con perdón da súa cara, moi feo.

»Bastián: ¡Vaites! Coñézollo ben. Viñemos os dous correndo xuntos ata a fonte e aquí me deixou tirado. Meu señor, ese home non lle é un ladrón: é un nubeiro, un home que anda polas nubes e que, en ocasións, lévao un sopro de vento. Se algunha vez volve viaxar con el, non lle deixe beber máis dunha copa de anís de cada volta, ou senón subirá ás nubes e andará por aí correndo ata bater coa cabeza nunha fonte e ser outra vez quen era. ¿De xeito, meu señor, que vai vostede para Fisterra? Pois mire que cousa máis rara: un cabaleiro que moito se lle asemellaba a vostede axustoume esta mañá para que o levase tamén, pero perdéuseme no camiño. Coido que o mellor será irmos xuntos ata que vostede atope ó seu guía e eu ó meu amo».

Nubeiro (ou tronante, quizais) e vendedor de biblias, sen máis requilorios, proseguiron xuntos o seu camiño cara á Ponte Nafonso, tan amigos coma se nada tivese pasado. Non hai como un británico para entender a esta xentiña do trasmundo.

(Continúa)

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (81)

Presidentes: 11 + 3 non dá 14

O Curmán de Undochán

      Non digo nada novo se afirmo que ser presidente dun país é a maior honra que pode ostentar o cidadán dun estado democrático, poisque ven a significar que foi elexido pola maioría dos seus concidadáns: moi outra lexitimidade ten un monarca, que sai rei polo simple dereito de sucesión. Claro é que tamén hai presidentes de toda caste e mesmo algúns que representan auténticas dinastías… ao millor estilo monárquico. Mais este non é o caso.

       Por iso a nosa lembranza de hoxe para aqueles uruguaios fillos ou netos de galego ou galega, que chegaron a detentar a primeira maxistratura deste país. E faremos duas excepcións, que son tres: a do recén chegado presidente Luis Lacalle (fillo) (2020-2025) –por non ficar claro que fose coruñés o tatarabó Carlos Lacalle de seu pai, Luis Lacalle (pai) (presidente 1990-1995)- e a do seu antecesor no cargo, Tabaré Vázquez (2005-2010 e 2015-2020), por xa termos falado del (Crón. 58).

     Daquela, faremos o percorrido cara atrás, só indicando o correspondente período de goberno de cada un. Así topamos co presidente Xeneral Óscar Diego Gestido Pose (apenas 9 meses de 1967, por morte no cargo), fillo de galegos, o pai de Cangas de Morrazo, onde se concentra dito apelido.

  

   Outro militar presidente foi o Xral. Arquitecto Alfredo Baldomir (1938-1942), fillo do coruñés Francisco e sobriño do mestre José Baldomir, quen foi o primeiro mandatario electo co voto femenino, recén conquistado. (Teríamos que computar un ano máis en que exercéu de facto). De Claudio Williman, presidente (1907-1911) tamén temos tratado (Crónica 44).

     Julio Herrera y Obes Martínez foi un destacable presidente (1890-1894) –con dicir que morreu pobre abonda, nonsí?-, pertencente a unha familia patricia –tío dos tres curmáns famosos: Julio Herrera y Reissig, poeta, Ernesto Herrera, dramaturgo e Carlos María Herrera, pintor-, era neto de Juan Francisco Martínez Moldes, vigués de Cabral, gran comerciante en Buenos Aires. D. Julio mesmo pasou á historia polo seu romance eterno coa moza Elvira Reyes del Villar (neta ela mesma doutro galego, o médico Pedro Antonio del Villar, de Filgueira-Crecente, aquí instalado), mortos solteiros os dous.

 

Gabriel Antonio Pereira

    Caso non menos pintoresco é o de Francisco Antonino Vidal, médico, que ocupou cinco veces a escorregadiza presidencia, entre os anos 1879 e 1886… neto de Blas Vidal e Pascuala Gosende, dos Ánxeles-Brión. (Xusto é recoñecer que nesa época o voto cidadán estaba abondo limitado). Pedro José Varela, un breve presidente non moi valorado (1875-1876), era neto dun tal Pedro Varela, español. Pero máis breve foi Tomás Villalba, fillo do galego Antonio Villalba Coba: apenas días de 1865!

     Importante, en troque, foi Gabriel Antonio Pereira (1856-1860), fillo do fidalgo coruñés Antonio Pereira Moscoso (Crónica 28).

      Para compensar tanta xeira democrática, aí temos o chamado período militarista (1876-1890), detentada a presidencia da República por senllos ditadores (con algún breve lapso constitucional): Lorenzo Latorre, fillo do galego Lorenzo da Torre Insua, en cuxo mandato houbo destacados avances; Máximo Santos, moi amigo do luxo –chamado o pequeno Napoleón III, Crón. 39-, fillo do probabelmente ferrolterrán Bartolomé dos Santos Seijas; e Máximo Tajes, neto de Juan de Tajes, de Ponte do Porto-Camariñas (Crón. 9).

Unha de fútbol: Consultado o escocés John Harley (1886-1960), radicado no país, un dos iniciadores deste deporte aquí, sobre o motivo dos triunfos celestes (1924, 1928, 1930), dixo que “os uruguaios naceron para o football” e esas vitorias baseáronse “na táctica, porque posúen a axilidade precisa e a inciativa oportuna; o xogo deles é elegante e alegre, carece de violencia, que é innecesaria, pois fanse máis goals coa abelencia que coa forza.”

O mes de febreiro

Por Pura Tejelo

Miniatura do códice de “Les très riches heures Du duc de Berry"

Os cortizos de argamasa co seu cume nevado.

Como a corte

e o pendello das ovellas.

Como o balado que envolve o lugar.

Todo ten forma primixenia circular

A cancela pecha a casa, o silo, os enxames, os barrís,

a corda dos sacos das gavelas.

No chan os corvos peteiran o cereal ciscado.

Unha alma protéxese da friaxe cun manto

e cruza o espazo alancando.

O pobo afundido do souto recóllese

na mirada baixa das súas portas.

En torno á igrexa de alta torre bicuda

como as árbores da serra

o fume en mechas pérdese

polas alturas

atrapado pola contra

no vestido azul da praza.

(Do libro “As Horas de Hanna”, edit. Urutau)

Os ratos

Unha desas persoas que non soporta a modificación ou adaptación ós novos tempos das antigas obras e dos vellos costumes que o paso dos anos vai volvendo obsoletos é a tía (solteirona por testana) da miña amiga Xoana Salgueiro. Cando a anciá soubo que a sobriña, tras aprobar unhas oposicións, se ía a vivir co seu mozo, sen vestir de branco nin axeonllarse no altar da Purísima, sopesou a conveniencia de non volver a mirarlle á cara.

Aquela teima dáballe risa á miña amiga, “Tía, hai que ir cos tempos”. E ía falarlle da simboloxía do branco, do dano que fan as supersticións e de canto escravizan as imposicións, pero tamén de que antes de axeonllarse no altar da Purísima as mozas axeonllan, por gusto, pracer e amor no de Venus, esa fermosa deusa de quen, os romanos, procuraban arredar o seu templo dos barrios ricos, para que as rapazas da alta sociedade non se visen influenciadas pola súa libido. Pero non lle dixo nada. Cada quen ten dereito a manter as súas crenzas e opinións. Comprendeu que aquilo que lle inculcaron desde nena era tan inamovible como o equilibrio do universo (que tampouco é tan equilibrado como se pensa). Aínda así, respectar non significa acatar. Niso se diferencia o humanismo do integrismo.

O caso foi que, pretendendo constrinxir á sobriña, a señora, tras ameazar con sacala do testamento sen que a rapaza se inmutase, aíndasabendo que toda maldición só fai efecto cando se cre nela botoulle unha coa suficiente dose de rabia como para asustala e amosar ben ás claras o seu enfado: “Aínda os ratos teñas por compaña”. E tal foi.

Xoana e o mozo foron destinados a un pobo da montaña e escolleron para vivir unha casa de aldea onde, ó mes de estar alí, sentían cada noite carreiriñas polo faiado que, lembrando a bocallada da tía, incrédulos e intrigados, armados de lanterna e vasoira non tardaron en confirmar a temida praga. Comentárono cuns veciños preguntándolles por algún método para erradicalos, xa fose veleno ou garamelo; e todos se estrañaron, pois desde que as casas gardan os comestibles en neveiras xa ninguén ten ratos. Iso era cousa de antes, de cando poñían o froito a secar no faiado, ou cando vacas e galiñas compartían teito coma calquera membro da familia. Daquela Xoana, tras analizar o caso, decatouse de que alí arriba era onde botara a secar unhas castañas que apañara durante un dos seus paseos por un souto de preto da casa.

Evidentemente, a parella discorreu e preparouse para solucionar o problema retirando as castañas esparexidas e tapiando as despensas que os ratos argallaran nalgún oco das antigas paredes, onde se converteran en verdadeiros ocupas. A tía da miña amiga, cando ela comentaba o problema nas sobremesas familiares, ría polo baixo rosmando que era a xustiza divina atendendo a súa súplica, e teimaba Xoana que só fora o seu descoñecemento dos usos do rural. ata formarse dous bandos: ”Fose como fose a maldición cumpriuse”, dicían os que crían no poder de invocación da tía. “Fose como fose, coñecida a causa erradícase o problema”, dicían os outros.

Ó rematar o curso, Xoana decidiu legalizar a súa situación sentimental diante dun xuíz, pero súa tía volveu protestar, “Sen estola nin auga bendita, iso non é voda nin farrapos de gaita”, e aínda sopesou que nova praga lle botaría para facerlle trocar a sala do xulgado pola nave da igrexa.

Polo que puidese ser, Xoana adoptou un gato de mascota.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La voz de Galicia).

COSTA ANDRADE, “NDUNDUMA WE LÉPI”

Por Pepe de Rocaforte

Buscando material sobre o cal escribir, vin en internet unha información xa un tanto antiga, datada no 20 de setembro do ano 2009, onde se dicía que o político e escritor angolano Francisco Fernando da Costa Andrade, natural do Lépi, na provincia do Huambo, tamén coñecido como Ndunduma we Lépi, apodo adoptado nos anos 60 e 70 do século pasado, cando militaba na guerrilla angolana, falecera en Lisboa á idade de setenta e tres anos, vítima dun cancro.

O nome parecíame telo visto anteriormente nalgunha parte e repasando na miña desordenada biblioteca acabei por atopar un libro de contos mercado en Lisboa a principios dos anos oitenta, “Estórias de contratados”, do cal era autor Costa Andrade e que entón deixei sen ler, o cal fago agora para corrixir aquel esquecemento.

Os relatos deste libro, máis que contos, estampas da dura vida dos nativos cando Angola era colonia de Portugal, mostran a profunda identificación do autor cos oprimidos, a quen retrata cun tratamento tal vez excesivamente poético, natural por outra parte se temos en conta que Costa Andrade era esencialmente poeta, como testemuñan máis dunha ducia de poemarios publicados ó longo da súa vida.

Entre as informacións sobre este escritor e político que agora puiden recoller, chamoume particularmente a atención unha nota de Amnistía Internacional, de 26 de decembro de 1983, na cal se dicía que Fernando Costa Andrade, coñecido en Angola como “Ndunduma” ou “O que lanza tronos” (¿Un tronante?), fora detido en decembro de 1982 e desde entón levaba recluído, sen cargos, máis dun ano.

¿E cal foi o motivo do detención deste home, que estudara Arquitectura en Lisboa, e quen despois da independencia de Angola fora secretario de Prensa do presidente Agostinho Neto, ata a súa morte en 1979, e en 1982 saíra elixido secretario xeral do sindicato de xornalistas de Angola? Pois moi simple: Costa Andrade participou na montaxe dunha obra de teatro destinada a ser representada ante José Eduardo dos Santos, o presidente posterior a Agostinho Neto, na cal se satirizaban varios aspectos da forma en que se gobernaba Angola, cunha mensaxe principal de que se debía convocar un congreso especial do MPLAPT (Mulatos e Pulas Libertaram Angola Pretos Também), partido ó cal pertencía Costa Andrade, para nomear un novo Comité Central. O presidente Dos Santos anunciou entón que se ían tomar medidas disciplinarias contra os membros do partido que con aquela peza teatral fixeran “un uso incorrecto do seu dereito á crítica”, e con tal motivo foron detidas trinta persoas, entre elas Costa Andrade.

Non sei como se solucionou a cousa, pero seica Costa Andrade, posteriormente, estivo exiliado no Brasil, Iugoslavia e Italia, para acabar regresando ó seu país e ser deputado polo MPLA na Assembleia Nacional na época da súa morte.

Lección (para min) desta historia: O que uns, Amnistía Internacional, por exemplo, estiman “exercicio non violento do dereito fundamental á liberdade de expresión”, o presidente de Angola pódeo considerar “uso incorrecto do dereito á crítica”. E, en consecuencia, meter no cárcere ó autor ou autores de tal delito.

Xa o dicía Campoamor:Todo é segundo a cor...

Ulisiada (XXV)

Por Far O'McKwoo

Telémaco na casa.

Telémaco chegou á casa silencioso mais cunha alegría secreta que Penélope lle nota e pretende descubrir. Unha euforia festeira que podendo ser debida á proximidade das celebracións patronais, a nai, que como nai todo o intúe, sabe que non o é; unha felicidade que o cativo non comparte, por moito que ela lle pregunte sobre a escola e os amigos, de onde vén ou que deberes trae.

O rapaz garda o secreto da súa visita á cetaria e do inesperado encontro con Ulises, tal e como lle recomendaron, pero atendendo a algunha das preguntas que lle fixera seu pai, de súpeto, sen que Penélope o agardase, pregúntalle se Antínoo é só amigo ou quere algo máis.

-É o meu xefe.

A Telémaco non lle basta a resposta, pois ó seu entender, e así llo di, os xefes non pasean ás empregadas en coche nin se quedan a falar con elas á porta da casa, e este só a trae a ela e non ás demais. Pregúntalle de que falan durante o largo tempo de despedida.

-¿E logo ti espíasme?.

-Non, pero véxovos.

Penélope cala. Sérvelle a cea e vólvese de costas a facer no vertedoiro en silencio, cavilando no fillo que quere saber, opinar e compartir. E a nai fica inmóbil, coa billa aberta e as mans baixo o chorro de auga fría.

Hai preguntas que doen. Pero sobre todo hai momentos nos que certas preguntas desconcertan.

Penélope non sabe que dicir. Xa sabía que esa faceta da súa vida non é só dela, pero bastou a pregunta do cativo para sentir o peso da responsabilidade, para decatarse de que esas relacións tamén lle pertencen a Telémaco, que calquera decisión que tome inflúe no seu fillo, e entón volve á mesa, senta fronte ó rapaz, meditando como contarlle das súas tribulacións, dubidando de se el poderá entender ese difícil tránsito entre o bo e o necesario a que ela se está enfrontando. Se o cativo tivese cinco anos máis sería máis doado compartir con el os seus desacougos e contarlle que hai cariños que non piden nada a cambio e outros que basean o seu amor en intereses materiais que non sempre son compartidos. Intenta convencelo de que, decida o que decida, faga o que faga, nunca haberá ninguén por encima del. Que arestora non sabe que facer, porque tampouco sabe que sorpresas lle agardan na vida. E xa hai anos que sabendo a quen quere non sabe quen lle quere.

-¿E a papá?. ¿Aínda lle queres a papá?.

-Teu pai desapareceu. –Dixo con rotundidade e volveuse a agochar a cara no fondo dunha alacena.

O rapaz disimula un sorriso que denuncia o coñecemento dunha verdade só por el sabida nesta casa. Quixera poder contala, pero foi advertido da conveniencia de gardar o secreto, sen embargo non pode reprimir unha nova pregunta:

-¿E se volvese?.

-Pasou moito tempo e ...

Telémaco non perde o sorriso cando ela, sen miralo se xustifica, adiando unha resposta máis directa, reflexionando sobre o deber que ela ten e o requirimento que lle fan, sobre a dignidade do traballo e a necesidade do mesmo, como ás veces un emprego se converte en algo semellante a un secuestro que hai que soportar, porque se ela perde o choio terían que vivir da caridade, e anque nada sexa tan nidio como sería de desexar, aínda pode traer un salario á casa; e o acoso que lle preocupa non vén polo que fai senón polo que queren que faga. Dille que nos traballos moitas veces haste de enfrontar coa ética para medila coa obrigación e as privacións, e no seu caso, nela que non ten a ninguén máis con quen aconsellarse nin con quen compartir as súas inquedanzas, que non ten ningunha posibilidade de decidir no país do desemprego, ten as súas dúbidas sobre o que está ben e que está mal. ¿É indigno procurar o benestar? ¿É digno obedecer sen rechistar? ¿Ata onde chega a dignidade das persoas? A necesidade sempre pesa máis ca ningunha outra cousa e é a causa de todos os males, todos os erros e a fonte de todas as dúbidas. E quen provoca a necesidade é o maior malvado do mundo porque con ela ata, subxuga e escraviza.

-O culpable desta necesidade é quen impón as regras do xogo.

Agora mesmo dubida do futuro que lle agarda a el, ó seu fillo, se poderá ter algún día todo o necesario para afrontar a vida con dignidade, e esa dúbida é o único que lle preocupa neste momento.

-Se teu pai estivese aquí, nada sería como é. Pero por algunha razón el esqueceuse de nós.

-Pero por se acaso, mamá, ti non o esquezas –rógalle Telémaco.

(Próximo capítulo: Decomo Ulises e Iro botan un pulso para diversión dos caloteiros epara que o retornado lles gañe confianza)

DE NUBEIROS E TRONANTES – 2

Por Pepe de Rocaforte

Esto de que os pinten uns dun xeito e outros doutro tan diferente animoume a intentar levar a cabo unhas pescudas polas vidas e obras de nubeiros e tronantes, e dese xeito puiden ter coñecemento de que o señor Castroviejo, en quen volvo recuncar, descríbenolos da mesma maneira contraditoria e coas mesmas palabras do señor Rodríguez, ás cales non lle aumenta nin un mínimo chisco pola súa banda.

O señor Taboada Chivite tampouco é moito máis amplo na súa descrición, explicándonos unicamente que os nubeiros son quen dirixen as nubadas e os tronantes, ou escoleres, encárganse do concerto dos tronos por medio do enxeñoso sistema de bater os pés, supoño que sobre algunhas zonas do ceu debidamente empedradas e ben calzados, ó efecto, con zocas ou chancas do país.

Don Antonio Fraguas (xa saben: o das Letras Galegas do ano pasado, vello coñecido noso) conta que tanto nubeiros coma tronantes son personaxes “máis ou menos misteriosos”, algunha vez ata coñecidos dos veciños das parroquias, e remítenos a don Vicente Risco, quen refire o caso do lugar de Pena Taqueira, en Prexegueiro, preto de Ribadavia, onde por certo hai unhas atractivas termas, e onde seica tamén, en tempos pasados, había un veciño que era escoler, “tío Bernaldo o tronador”, que cobraba todos os anos media ola de viño de cada veciño “por tornarlle o trono”. E outros ten habido que, polo mesmo traballo, disque levaban de cada veciño media tega de pan, que xa é levar, digo eu.

Rodríguez González, don Eladio, no seu tan consultado dicionario, explica que o nubeiro é unha especie de “duende” ou espírito maligno, habitador dos aires, a quen a mitoloxía galega atribúe o poder de producir a tempestade e dirixir os raios. «Cóntase que os nubeiros e as súas mitolóxicas compañeiras, as nubeiras, (que seica tamén elas colaboraban no negocio) son os que forman as tormentas nas nubes para descargalas logo onde lle acae mellor».

Ó parecer o nubeiro, que pode ser un home de carne e óso, ten don de meiguería e en virtude dese don vírase, faise tronante e apolica polas nubes ou, se é preciso, ármaas el mesmo. Un nubeiro que vive a súa dobre vida como persoa normal, nun intre pódese transformar, coa sinxela artimaña de mexar no chao e levantar arredor del un pequeno remuíño de poeira, xermolo da nube, no medio do cal subirá ata as outras nubes do ceu cargándoas de auga e pedra que logo sementará en calquera banda á que lle toque semellante lotería.

Polo que poden vostedes ver, nubeiros e tronantes sonlle tipos de moito coidado, como aquel de San Xoán de Medela de quen nos fala don Leandro Carré, que durante anos e anos, cunha teimosía digna de mellor causa, dedicouse a lle estragar o día da malla ó bo do crego de Santalla de Probaos, no concello de Cesuras.

O santo varón, un pouco amolado, e con razón, despois de tantas e tantas veces de ver perdida a súa colleita de trigo, un ano argallou de levar á eira un armario vello que tiña na adega e acochado dentro del agardar, armado dun bo libro de rezos, a chegada do tronante.

O día “D” os fregueses empezaron a malla cun esplendoroso sol brillando no alto do ceu, mentres o precavido cura rezaba as súas ladaíñas acochado no garigolo. E cando os malladores xa tiñan enringleirados os monllos na eira e empezaban a manear os pértegos estralou semellante treboada que mesmo lle puxo pavor ós máis destemidos da parroquia. Pero naquel mesmo momento, dentro do armario, o cura arreciou en rezos e esconxuros e ó fin, ó tempo de estoupar un trono abrouxador, víronse caír unhas grandes torquesas de ferro, seguidas por unhas zocas enormes e, por último, nun algareo infernal, veu ó chao o tronante, en case todo semellante a un King Kong saído do celuloide, un mono xigantesco, contrafeito, mouro e peludo. Os fregueses puxéronse a varear nel do mesmo xeito que noutros tempos os vendedores de colchóns varearían a la. E, man de santo, a chuvia amainou, volvendo saír o sol.

(Continúa)

* * *

(Foise Juan Marsé, pero déixanos os seus libros. O novelista español do século XX a quen máis admirei).

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (80)

Dous cregos de antano

O Curmán de Undochán

O primeiro é un case seguro galego -español di a Historia- dado o seu apelido bergantiñán: Frei Domingo Rama, mercedario, nado por 1776 e morto en 1844. En 1818 foi nomeado cura párroco de Colonia del Sacramento, onde ficará de por vida. O ano 1823, a pólvora depositada embaixo da sancristía en tempos dos portugueses explota, deixando o templo en ruinas.

O noso crego encárgase, con feliz final, de reconstruir a igrexa, segundo consta na sua lápida sepulcral, o que o califica como verdadeiro edificador do santuario que hoxe poden contemplar os numerosos turistas que acuden a esta pequena cidade con importantes testemuñas do seu pasado portugués e español. Pouco máis sabemos da esforzada traxectoria deste relixioso.

      Galego de nación era Manuel de Amenedo Montenegro (1756-1829), nado en Cullergondo-Abegondo, de familia fidalga, e chegado ao Prata co bispo galego Malvar, nunha das expedicións para a Patagonia (1778), sendo destinado á recén creada freguesía de San Carlos de Maldonado (1781). Del fica hoxe o templo da vila, de 1801.

  

Amenedo y sus fieles
reza o subtítulo de Brenda Pagola

     Fundada que foi a cidade de Rocha (1792), don Manuel é nomeado tamén párroco da sua igrexa (1794), viceparroquia da de S. Carlos, distantes 70 quilómetros entre si, e hoxe pertencentes a dous departamentos limítrofes. Case medio século, ata o seu pasamento, será, pois, cura de San Carlos.

A este home rexo tocoulle participar en dous feitos relevantes do seu tempo: un, o cuidado dos feridos da invasión inglesa de 1807, no que viu seriamente perxudicada a sua saúde. O outro, a revolución independentista, seguindo a pauta da maior parte do clero da época (ver Crón.75), ao se unir ao movemento, mesmo aportando económicamente e solicitando afervoadamente para si, ata conseguila, a cidadanía das Provincias Unidas del Río de la Plata (esta Banda Oriental incluida).

Dous tratamentos desparellos, non desesperamos de algún dia saber algo máis de Frei Rama: a vigorosa personalidade de Amenedo, da que apenas demos unha pincelada, xustifica esta primacía informativa.

(Outros curas houbo, segundo fica dito, que se uniron ao movemento revolucionario, mais estes non galegos, apenas fillos: Lamas, Barreiro, Monterroso -nulo parentesco cun outro M. que anda por aqui-, … son apelidos ben indicativos desa sua orixe).

Sobre a traicioeira condición do Río da Prata (traducimos): “O seu verdadeiro feitío imita moito o do escorpión coas baías de San Borombón (Arxentina) e Montevideo (Uruguai) a formaren as pinzas e o tramo final do río Uruguai a formar a cauda.” (Juan José Saer, El río sin orillas, 1991).