OS CABOS CAÑAVERAL

Por Pepe de Rocaforte

 

Hai uns días lin un artigo no cal se falaba dunha época dourada da construción naval na costa cantábrica durante os séculos XIV, XV e XVI. O seu autor, Javier Fernández Rubio, titulaba así o traballo: «Cuando Cabo Cañaveral estuvo en la bahía de Santander».

Este título tróuxome á memoria outra lectura dos anos noventa do século pasado en que outra xornalista, creo que Rosa Montero, na revista dominical de El País, publicaba unha historia na cal lle aplicaba a mesma denominación a Sagres, a vila onde o infante don Henrique o Navegante iniciou a época das grandes viaxes exploratorias lusas. A ese lugar do extremo sur de Portugal chamoulle entón Rosa Montero “El Cabo Cañaveral del Renacimiento”. Curiosa coincidencia.

Pero prosigamos coas coincidencias que con tanta frecuencia se producen. Tamén nestes días pasados acabei de ler ¡por fin! “A romaría de Xelmírez”, unha novela de don Ramón Otero Pedrayo que contén algunhas páxinas que poderiamos incluír sen esaxeración entre as mellores da nosa literatura, aínda que eso non sexa óbice para que o conxunto da novela non deixe de ser un peñazo.

A lectura dese libro oteriano aumentoume a curiosidade pola figura de Diego Xelmírez, tan importante dentro da historia galega, e que o puido ser moito máis se contase cuns herdeiros da súa talla. Pero unha das nosas grandes carencias é a de herdeiros capaces de proseguir as obras iniciadas polos seus predecesores.

Volvendo ó caso: chegoume entón ás mans un texto de Celia Chaín-Navarro, “La primera flota de galeras de España”, onde me informo de que o arcebispo de Compostela foi quen puxo en marcha a primeira armada “digna dese nome” que houbo na Península Ibérica.

Xelmírez decatouse da necesidade dunha armada para protexer o tráfico marítimo en Galicia frente ós ataques dos piratas do norte de Europa, así como os dos musulmáns, que daquela empezaban a asolar tamén as costas galegas, e como non se dispoñía máis que dunha cativa flota composta por pesqueiros de baixura e pequenos barcos de cabotaxe mal armados para semellante fin, o arcebispo puxo en marcha a creación dunha mariña potente coa que defender as costas do noso país.

Para eso púxose en marcha a edificación duns estaleiros en Iria Flavia, pero como en Galicia non estaban afeitos a traballar na construción de grandes naves, fóronse buscar especialistas ó Mediterráneo. E así foi como se botou man dun experto xenovés chamado Augerio (ou Ogerio), xunto con operarios e carpinteiros de ribeira de Pisa, para iniciar a construción de dúas galeras “co necesario porte e bo andar, dotadas de dous ordes de remos e das necesarias características mariñeiras”.

Estas galeras ían tripuladas por “douscentos homes expeditos para a mar e a guerra” baixo o mando de Augerio, as cales, unidas a unha pequena flota composta por barcos de pesca e de cabotaxe de menor porte, derrotaron ós piratas que viñan exercer a predación ás nosas costas.

Así foi como se puxo en marcha a primeira armada “digna de tal nome” da que se ten noticia na Península Ibérica. Pero o que pasou despois xa é historia habitual no noso país e parece que non paga a pena insistir no asunto.

 

 

 

San Xurxo e outros cabaleiros

                      

Na mitoloxía xermánica fálase dun heroe chamado Sigfrido que un día matou a un malvado dragón, e tras bañarse no seu sangue, igual que Aquiles na lagoa Estixia, a súa pel converteuse en férrea armadura.

Está claro que os heroes cópianse e aprenden uns de outros as distintas técnicas que os malvados nunca descobren por moito que se repitan.

O dragón como prototipo do mal tamén aparece, moitos anos antes da traxedia narrada na Iliada, na lenda de cando Heracles, coa súa armadura de pel de león, foi chamado para defender Troia da furia dun monstro mariño que esixía o sacrificio de doncelas que os troianos pagaban resignadamente, ata que lle chegou a quenda á filla do rei que gobernaba naquel momento e entón, do presuposto real, sacaron unha partida para contratar ó heroe que se atrevese a loitar coa fera ata vencela, e liberalos así de tan horrible tributo.

Sempre que falamos dun tipo disposto a defender doncelas, desfacer agravios, prodigar o ben e evitar o mal, vénnos á mente don Quixote e todos os cabaleiros andantes, lanza en riste, que o precederon e encheron de ilusión a xeracións enteiras en pro dun mundo mellor, xa fose con Amadís, Tirante o Branco, os cabaleiros da táboa redonda ou algún santo ben armado e disposto contra todo tipo de monstros e demoños que asolan o mundo. E igual que aqueles cabaleiros e heroes medievais, vestido con armadura e cheo de boas intencións aparece no santoral de abril san Xurxo, disposto a liberar inocentes mozas das fauces dun abominable dragón.

Se nos cinximos ó santoral, xa antes del atopamos vencendo a tales feras santa Marta, san Felipe, san Mateo ou san Silvestre, pero se ben estes só necesitaron unhas gotas de auga bendita ou o sinal da cruz para derrocalos, Xurxo houbo de usar lanza e espada, coma o máis valente e arriscado dos cabaleiros andantes; e así se representa, como todo un heroe medieval digno de figurar nas mellores novelas do seu tempo, se nos fiamos do que o monxe Santiago de la Vorágine nos contou, de como no seu deambular á procura de tortos e inxustizas que refacer, chegou a unha cidade de Libia, onde un pestilente dragón que habitaba nun lago, cobraba cada día unha ovella e unha doncela que os habitantes daquela terra pagaban resignadamente. Pero coincidiu a chegada do heroe no mesmo día en que, por sorteo, lle tocaba ser sacrificada a filla do rei (¡Que sorte ten a realeza!). Xurxo, como un novo Heracles, non dubida en aceptar o desafío para liberar á rapaza, e cando a fera saíu da auga para cobrar o seu tributo, lanzouse contra ela, dobregouna e acto seguido, co mesmo cinto do vestido da moza (esta sería a parte erótica do conto) atouno e levouno como se dun manso canciño se tratase, pedindo a troco de tal fazaña que todos os habitantes da cidade se bautizasen.

A historia de Xurxo, tras moitos avatares, como é propio dos primeiros santos, acabará en tortura e decapitación antes de subir ó ceo; pero o que é de resaltar é ese paralelismo que se dá en heroes aparentemente tan afastados no espazo e no tempo, decididos a enfrontarse e vencer a un ser malvado, para devolverlle a paz ó mundo.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

 

 

UNAMUNO EN CANARIAS

Por Pepe de Rocaforte

 

      

 

Xa tiña disposta a colaboración da semana pasada cando me atopei na rúa cun amigo que, casualmente supoño, vira o meu artigo anterior onde falaba de estatuas de escritores cun libro na man, relación na cal, segundo a súa opinión, me quedara sen citar un importante monumento: o dedicado a Miguel de Unamuno en Canarias, que sen dúbida eu debía coñecer.

De primeiras pensei que se refería á estatua, obra do escultor Manolo González no mirador de Artenara, en Gran Canaria, frente a unha impresionante vista do Roque Nublo; pero claro, diante desa grandiosa paisaxe non se ía poñer Unamuno para que o esculpisen repasando as páxinas da obra doutro escritor como, poño por caso, o andaluz don Juan Muñoz Pabón, a quen trouxen aquí a semana última para lle dar un repasiño a un libro seu de viaxes que, como dicía o noso paisano don Alvaro Cunqueiro, podía escribilo el moito mellor sen saír da casa, cunha guía Michelín a man.

Pero non, o meu amigo referíase a outra estatua de don Miguel, da autoría de Emiliano Hernández, en Puerto del Rosario (creo que aínda non recuperou o primitivo nome de Puerto de Cabras, como piden moitos dos seus habitantes). Pasei pola capital de Fuerteventura nunha excursión dun día, na cal non puiden ver moita cousa desa illa a onde me quedaron ganas de volver para percorrela con máis tempo. Nesa excursión vin, desde bastante lonxe e sen baixar do autobús, o monumento ó reitor de Salamanca erixido ó pé de Montaña Quemada, a escasa distancia do monte sagrado de Tindaya, onde outro vasco, Eduardo Chillida, proxectou unha obra monumental, o vaciado dun cubo de cincuenta metros de lado no interior da montaña, que non se levou a cabo despois de durísimas polémicas por parte de ecoloxistas e goberno de Canarias contra partidarios de levar adiante o proxecto de Chillida.

Non vin en cambio a estatua de Unamuno co correspondente libro na man á porta da súa casa-museo de Puerto del Rosario (ou de Cabras), porque os compañeiros de excursión tiñan máis ganas de se ir tumbar ó sol nas dunas de Corralejo, que de parar para efectuar algunha visita cultural no escaso tempo que botamos na capital da illa. E así me quedou sen ver aquela estatua lectora. Pero, xa digo: outra vez será. E entre tanto non volva por Fuerteventura téñolle que dar moitas graciñas a Google, (o de “graciñas” é unha solución que me aconsellaba Xabier Puente Docampo, que en paz descanse, para non me ver obrigado a poñer as antiestéticas “grazas” que quen lexisla, controla e regula as ortografías se ocupa de vixiar para fixar e darlle maior esplendor a esta lingua dos nosos pecados).

Por certo que, falando de ortografías e de Unamuno, acábame de acordar un texto seu, “El gaucho Martín Fierro”, onde di: «Os portugueses [...] hoxe escriben mythologia, con y grego e th, e é case seguro que deixarían de escribir así para facelo coma nós se a nosa Academia decretase que nós o fagamos coma eles». (Hoxe en portugués escríbese mitologia, pero será por outras razóns, digo eu). Entre outras cousas, xa sabemos que o filósofo vasco tiña unhas opinións moi particulares, sobre o galego e o euskera, e tamén en certa medida o catalán. Por exemplo.

Mais eso será mellor deixalo para outra ocasión.