O secreto da felicidade

Tolstoi conta o conto daquel tsar que vivía apesarado e cheo de tristeza, sen ánimo para levar as rendas do imperio, polo que consultou cos sabios do reino na procura dunha solución ás súas penas, e despois de moitos remedios ineficaces, un dos médicos, tras auscultalo pacientemente, aportou como solución que o doente vestise a camisa de durmir do home máis feliz do mundo. Partiron de inmediato heraldos para todos os recunchos do reino sen encontrar a ninguén que puidese asegurar que era realmente feliz, todos tiñan algo de que preocuparse, familia, colleitas ou enfermidades. Pero un día, nunha remota aldea, un humilde paisano, pobre e carente de ambición, que vivía nunha cativa choupana, aseguroulles que el si era feliz. Tiña o que necesitaba, saúde, un teito para acubillarse, un lume aceso, comida na pota e unha esposa que o amaba. Nada lle faltaba. Daquela os heraldos, pedíronlle unha camisa, e o bo do aldeán confesoulles que el nunca vestira tal prenda.

Supoño que ninguén pode definir a felicidade, porque non todos se contentan co mesmo, e mentres para uns está na carteira para outros está na saúde e para outros nas persoas que o rodean. Nin se é máis feliz por ser neno inocente nin por ser vello descarado, por vivir nunha aldea remota ou nunha urbanización de luxo, afastado do mundanal ruído ou rodeado de multitudes. A felicidade, polo xeral, é algo que depende das esixencias de cada quen cumprindo co principio matemático de ser indirectamente proporcional a estas.

 Agora que en Portugal acabaron de saír os primeiros datos sobre a proba piloto da semana laboral de catro días, na que empresarios e obreiros quedaron satisfeitos do rendemento e das facilidades de conciliación familiar, unha boa maioría prefire seguir nesta semana curta aínda cobrando menos; e entón lembrei aquel outro conto de La Fontaine, o do zapateiro feliz, sempre cantando mentres pasaba a subela, a quen un rico veciño lle regalou unha bolsa de diñeiro, e dende ese momento o outrora pobre, pero feliz artesán, vive preocupado de se lle virán os ladróns e lle farán dano, e tan angustiado estaba que non dubidou en devolverlle toda aquela fortuna ó xentil veciño dicíndolle que ese diñeiro roubáralle a  felicidade e só lle traía preocupacións.

 Como conto non está mal, pero na universidade de Harvard, despois de case cen anos de estudios e investigacións sobre varias xeracións familiares, chegaron á conclusión de que a felicidade chega coa xubilación, ou polo menos despois dos sesenta anos, aínda que, por levarlle a contraria a Tolstoi e a La Fontaine, estes investigadores opinan que o diñeiro si axuda, e en concreto cifran como cantidade ideal para poder ser feliz 75.000 euros por ano, máis ou menos o soldo dun ministro. Tamén aseguran que máis cartos non van aportar ningunha mellora, e evidentemente menos tampouco. Pola contra si mellora a situación contar con boa saúde, ter bos amigos e veciños e, sobre todo, esa idade na que, tendo saúde, nos podemos permitir o luxo de escoller os nosos praceres e facer o que nos gusta sen molestar nin ser molestados, algo que só se consegue cando chegamos a ese momento da vida en que as obrigas perden importancia.

En fin, que o 2024 traía saúde, que iso si é o fundamental.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

Felicitacións e bos desexos

 

Neste momento do ano en que o frío tolle a natureza, nada mellor ca desexarlle a veciños, amigos e familiares un pouco de esperanza. Agora que os campos dormen e non se repoñen doadamente, o mellor que podemos facer e invocar a ledicia da celebración dun inminente medre dos días contra a tristeza das noites máis longas do ano. Un bo lume preto, unhas palabras amábeis e, sobre todo, confiar en que a luz vaia triunfar sobre as tebras.

Xa se mandaban na Roma antiga taboíñas con bos desexos en canto se aproximaba o solsticio e Mitra renacía dentro dunha cova, cobrando prioridade, en tales datas, as relacións familiares. Era como un arrouparse para sentir a calor do fogar con celebracións onde o relixioso e o profano se mesturaban. Dicían os antigos que, por estas datas, Neptuno cedíalle catro cabalos novos a Helios, para repoñer os do carro do sol, cansos de todo un ano de cabalgada, co que, a partir destes días, o sol irá cada día un pouco máis alto na bóveda celeste. Daqueles antigos aprendemos ata a facer esas bromas sen maldade, contra a aflición invernal, eles nas saturnais e nós para lembrar ós Santos Inocentes. ¡Vaia broma! Se esta fose unha celebración realmente cristiá, debería ser un día triste, como de triste é matar nenos, como triste é que por culpa dun grupo de energúmenos se machuque sen dor a toda unha poboación civil en Gaza (vinte mil mortos en dous meses de conflito), onde quen non morre nun bombardeo morre de fame ou por falta de asistencia médica, peor aínda que se fose no tempo daquel inhumano Herodes.

Pero a pesares de todo, desexámonos felicidade e prosperidade como talismán contra a barbarie e o inclemente inverno.

Na Inglaterra vitoriana apareceron as primeiras tarxetas de felicitación impresas con imaxes que evocaban a fartura e o benestar. E esa idea popularizouse e durante moitos anos os carteiros tiveron que facer horas extra para levar esas mensaxes de bos desexos a todos os fogares. Unhas tarxetas que pretendeu superar o teléfono e outros inventos tecnolóxicos, como as cintas de casete que durante un tempo as acompañaban por correo certificado.

Coa popularización do teléfono, as felicitacións xa eran máis persoais, escoitábase a voz e con ela o ton que denotaba ese sentimento de morriña, cando a familia se reunía, antes da cea de Nadal, para atender a longa conferencia co parente ou amigo arredado, e aí iamos pasando todos polo auricular para dicirnos que non nos esquecíamos, para dar e recibir os desexos de felicidade e prosperidade, facendo que neste país, onde as razóns laborais nos obrigan a pasar estas datas arredados, o momento de ler a tarxeta ou de atender o teléfono se convertese en todo un ritual ó que se engadiron, moito máis recentemente, as videoconferencias que non poden agochar as bágoas da emoción e nos permite brindar, aínda na distancia, cara a cara.

Pero nisto chegaron as redes sociais, moito máis rápidas e directas que o servizo postal, que xusto na hora de sentarte á mesa empezan a anunciarse en cada móbil, cada un coa súa tonalidade, de todos os amigos, veciños e familiares, incluídos os mesmos que comparten o bacallau. Chegan incluso de números descoñecidos, dalguén de quen xa non lembras o nome, pero, vencendo o frío desta noite mándanos a súa lembranza. A maioría delas cargadas de impersoais mensaxes coa advertencia de reenviado, viñetas ou vídeos que tratan de sacarnos un sorriso. Unhas mensaxes que agardamos só por ver o nivel de xocosidade que traen e agradecemos porque seguen sendo bos desexos.

O que non sei é que tipo de mensaxe podería mandarlle hoxe ós nenos que pasan este Nadal baixo as luces dos obuses.

Francisco An. Vidal

(Este artigo foi publicado no especial de Nadal da edición de Barbanza de La Vox de Galicia).

Auga por caridade

  

 

Hai un conto bérber que nos fala do diluvio, pero nesa versión a auga non cae do ceo senón que abrolla de entre as pedras de todos os fogares do mundo. E di o narrador que alí onde antes quentaba o lume ese día manou a auga, xustificándoo porque non podía vir do ceo un castigo tan grande. E é que o Alá dos musulmáns desta etnia do norte de África é como o noso Deus do Novo Testamento, un cacho de pan, nada que ver con aquel castigador, vingativo e malencarado Deus do Vello que ata facía chover lume.

Nós de auga, chuvia e regatos sabemos un pouco, de tal maneira que ata lle temos un nome a cada tipo de enxurrada, e se unhas veces a contemplamos como caída do ceo, outras ben había que encher de ovos a santa Clara para que escampase; pero é que este ano veu tan mal repartida que, se nós temos que baleirar os encoros polo sumidoiro, noutros puntos da península xa se lles secan sós. E non esquezamos o refraneiro galego, chuvia por santa Lucía (13 de decembro) tolle a sardiña, co que, de cumprirse o refrán mal lle vai ir ós xeiteiros.

A finais da década dos setenta xa se falaba de barcos alxibe, para transportar auga das rexións húmidas ás secas, o cal, polos cálculos que daquela se facían, era moito máis doado ca montar equipos de desalganizado ou acuedutos que levasen a auga dos ríos máis caudalosos ás hortas de Murcia e Valencia. Daquela non se falaba tanto do cambio climático, pero xa se sentían os seus efectos, e entón chegaba setembro e, sen previo aviso, caía a gota fría e o leste da península botaba chispas e abría as esclusas.

Estes días, cando aquí xa estabamos cansos de tanta auga anegando os campos e matando o marisco das praias, aló por Cataluña teñen que mercar ata a que usan para lavar a cara, e volven a esa idea de finais dos anos setenta para fretar buques que lles leve a que nos sobra. E non deixa de ser curioso cando sabemos, dende principios de século, os grandes problemas que por aló teñen para facer transvases dende o Ebro ou o Texo, temendo quedar sen gota por aliviar as sede dos outros. De feito, hoxe en día, xa hai barcos que fan o transporte entre Tarragona e Barcelona, como na seca do 2008, que ata viñan de Marsella para abastecer a capital catalá.

Naqueles finais da década dos setenta, en Ferrol aplaudían a proposta dos buques alxibe e loábamos ó ceo por permitir a sede allea, pois calculaban os especuladores que iso ía ser traballo para os seus estaleiros, pero as compañías marítimas non viron o negocio e todo quedou en nada. Que nunca tanto escampou que non chovese. Só é de agardar que, aínda que sexamos tan bos como a boa samaritana e cedamos a auga dos nosos pozos baixo a premisa de dar de beber ó sedento, se algún día nola piden, polo menos que os barcos sexan construídos nalgún dos nosos estaleiros e que a tripulación e a empresa armadora sexan galegas, pois, como é sabido, a caridade ben entendida empeza por un mesmo.

 

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

A emigración, unha vez máis.

 

Sendo eu un rapaz imberbe, tiven por compañeiros de traballo a dous señores que non facían máis ca presumir do ben que o pasaran na emigración en Alemaña. Alí todo era grande, bo e barato; todo funcionaba ben e pola maneira de falar parecía que lles daban pan por durmir. Pola contra aquí nada había a xeito. A eles, que daquela, tirando polo baixo, ben me dobraban a idade, só acertei a preguntarlles por que, se tan ben estaban, se viñeron para acá. Case me pegan. E é que recoñecer a morriña parece que o temos a pecado, e ela é como o amor, algo que inexplicabelmente nos ata a un ser querido, á patria, ó terruño ou ó amor da nosa vida.

Ninguén emigra por pracer, e a touro pasado todo foron marabillas. Na nosa bisbarra non faltan coñecidos (en plural), que viviron ou viven na emigración, con mellor ou peor sorte, pero todos, sempre que puideron, acabaron volvendo, aínda que sigan falando dos seus anos aló como outros falamos das aventuras da mili; e é que a emigración ten demasiadas caras. Gracias a ela, moitos foron os fillos e os netos que puideron acceder a uns estudios superiores, aínda que logo, o seu traballo profesional os levase a coller as maletas para exercer nalgunha urbe sen corredoiras, niso que podemos chamar a emigración de proximidade, que afasta ás persoas do seu lugar de orixe, contribuíndo a este despoboamento que vai máis aló do rural e deixa nas nosas vilas a catro vellos pescando chopos ou plantando fabas.

Estes días, no Kiosco Alfonso da Coruña, hai unha exposición centrada na emigración ó Reino Unido, comisionada por Xesús Fraga e baseada, de maneira máis ou menos indirecta, nos datos aportados por este xornalista e escritor, autor do libro Virtudes (e misterios), recoñecido co Premio Nacional de Narrativa do ano 2021. Nesta exposición non faltan eses obxectos que os emigrantes traían como se fose un tesouro, dende a primeira libra gañada ata cámaras de fotos, máquinas de escribir ou vaixelas nun afán por acadar os bens que lles enchían os ollos. Aí tamén se expoñen as cartas de recomendación ou de presentación dos empregadores, verdadeiros certificados de boa conducta que os retornados gardaron como un diploma de honra. O que máis me chamou a atención foi saber ver que non se permitía a entrada a mulleres grávidas, ou que a maioría das veces, quen primeiro emigraba era a muller, quen logo, unha vez instalada, reclamaba ó marido. Outras veces era unha moza solteira quen, cando conseguía un traballo, volvía para casar e regresaba co esposo de ganchete.

A exposición parece amosar a cara amábel, pero tamén está esoutra cara daquel tempo de morriña e soidade nos magnetófonos de cintas de bobina (os casetes non se popularizaron ata a década dos setenta), que se mercaban para mandar de viva voz os saúdos de Nadal cargados de sentimentos. E asemade, non podían faltar as fotos de Manuel Ferrol e Alberto Martí, onde se ve ben ás claras que emigrar non era unha brincadeira.

Aínda así, ó volver, aliviados por ter cumprido honrosamente co seu deber, era moi raro que ninguén falase mal do país que lle permitiu sacar a unha familia adiante.

De quen non se fala nunca é dos moitos que endexamais volveron.

 Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

Aurelio Aguirre

En certa ocasión Aurelio Aguirre e outros compañeiros amantes da poesía, decidiron constituír unha “Compañía de declamación”, que os levaría a facer varios recitais poéticos por lugares como Padrón e algunhas vilas do Salnés, e foi precisamente cando embarcaron nun pailebote en Vilagarcía para ofrecer o seu recital en Cambados, que, chegando a esta vila, levantouse temporal e a punto estiveron de naufragar, se non fose por un dos seus compañeiros que lle botou unha man ó patrón. Aínda non era esta a súa hora.

Aguirre amosou dende ben novo interese pola poesía e pola política, foi miliciano no levantamento militar de 1854 (21 anos) e participou no famoso Banquete de Conxo, o dous de marzo de 1856, onde recitou algúns versos que foron mal interpretados pola curia santiaguesa e polas clases acomodadas, que se xa non viron ben que uns estudantes lles servisen a un grupo de obreiros e artesáns, menos aínda lle perdoarían que nun dos versos fixese fincapé en que Xesús era humano, fillo dun carpinteiro.

Non está claro se Rosalía de Castro e Aurelio Aguirre chegaron a mocear, como din os murmuradores da prensa rosa doutros tempos. Si se sabe que se coñecían e estimaban, pois entre eles agasállanse algún que outro poema, tal o soneto titulado Improvisación, de 1857, adicado a Rosalía e onde dá por feito que, nela, máis que a fermosura é de valorar cando “al templo del saber sus pasos guía”.

Aurelio tamén coñecía a Murguía, a quen en 1855 lle dedica un poema titulado ¡Ánimo! tratando de confortalo ante algún fracaso vital, nun momento de clara rebeldía xuvenil.

Quen posibilitou a amizade entre Murguía e Aurelio foi o irmán do primeiro, Nicolás, e desa amizade quedou constancia en Los precursores, o libro dos amigos que o Patriarca deu ó prelo vinte e sete anos despois de falecido Aurelio, onde entre as palabras dunha amábel lembranza, del e da familia, no que ben vale para consideralo unha primeira biografía, defíneo como un inconformista que, sen saír nunca da súa cidade natal, pensaba coñecer o mundo e ter sufrido todos os desgustos e desenganos da vida.

O que si parece seguro é que, por aqueles anos, Murguía e Rosalía non se coñecían, ou, ó menos, el nunca se fixara nela, ata que o amigo lle fala dunha moza moi prometedora como poeta. Como queira que sexa, esas palabras facilitaron a futura aproximación do historiador á poetisa.

Algunhas voces máis próximas a eses murmurios propios da prensa amarela de que falabamos, apuntan se a súa prematura morte, afogado na Coruña, foi premeditada despois de saber do compromiso entre Rosalía e Murguía, pero o certo é que un ano antes, en carta ó seu amigo, Aurelio confésalle o seu amor por unha tal F... Taboada: “con quien estoy en relaciones amorosas desde que la vi (sic)”. E a menos de catro meses de que os seus amigos casen, Aurelio morre afogado sen que quede claro se foi un accidente ou un suicidio, nin se foi na praia de Santo Amaro ou na do Orzán, esta de augas bravas e a outra de augas máis tranquilas. E de ser suicido, ¿cal foi o motivo? Ese será sempre o misterio da prematura desaparición dun dos grandes poetas galegos do século XIX.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).