A canción dos obreiros

Eugène Pottier naceu en 1816, en plena revolución industrial, cando a máquina de vapor comezaba a substituír a man de obra e a clase traballadora vía perigar os seus postos de traballo. O mesmo ano no que se inventa o estetoscopio e se fan as primeira fotografías. En pleno auxe da enxeñería e a tecnoloxía, que estaba entrando pola porta grande a unha velocidade devastadora, trocando a forza dos brazos pola das bielas.

Os obreiros comezan a manifestarse e agruparse en sociedades a fin de evitar os abusos e despidos masivos que se aveciñaban.

Nese entorno, mentres aprendía o oficio de seu pai, Eugène, con catorce anos escribe un poema titulado Viva a liberdade. Pero axiña se decatará de que, para facer chegar eses versos, de temas sociais e reivindicativos, a máis xente, debe adaptalos á música das cancións populares. Así se vai formando como poeta cando o traballo llo permite.

Con trinta anos participa activamente nos movementos obreiros e dedica unha boa parte do tempo a debuxar estampados para teas, sen deixar de escribir poemas que acabará recollendo baixo o título de Cantos revolucionarios.

Tras a guerra franco-prusiana, créase a Comuna de París, da que chegou a ser alcalde dun dos distritos por votación popular, co fin de paliar as carencias sociais que provocara a guerra, abolindo os alugueres, permitindo que os obreiros xestionasen as fábricas que foran abandonadas e creando garderías para acoller ós fillos da xente traballadora, a fin de dar máis facilidades de emprego, pero tamén animando á participación de todos os cidadáns nas asembleas con voz e voto. Pero o goberno provisional non tardou en sacar as tropas á rúa para reprimir aquel intento de socialización, obrigando a Pottier a exiliarse, primeiro en Inglaterra e logo nos Estados Unidos, onde exerceu de profesor ata que unha amnistía, oito anos despois, lle permite volver a Francia con ánimos renovados no labor socialista. Deulle remate ós seus Cantos revolucionarios, que serán publicados en 1887, no ano da súa morte, nos que inclúe o poema A Internacional, que escribira en tempos da Comuna de París, e que acabará sendo o himno obreiro que cada primeiro de maio percorre as rúas de todo o mundo.

Cinco anos antes, en 1883, Pottier presentárase con este poema a un concurso de canto, adaptándoo, segundo o seu costume, á música dunha canción popular, e acadará un segundo posto. Pero non sería ata a súa morte, cando o seu amigo Gustave Delory, dirixente socialista e director dunha coral de traballadores, lle pide ó músico Pierre Degeyter que lle poña música para poder incluílo no repertorio da coral que dirixe.

A peza foi estreada o 23 de xullo de 1888 pola “Lira dos Traballadores”, na taberna “Liberté”, de Lille, uns seis meses despois de morrer Pottier. Unha canción que axiña se converteu en himno dos obreiros e, anos máis tarde, cando triunfa a revolución rusa, tamén Lenin a converte en himno da Unión Soviética, ata 1944, en que foi substituído, pouco despois de modificar a constitución e de liberar ó país da invasión nazi.

A Internacional, a pesares de que aínda hai países que a teñen prohibido por considerar que vai contra o sistema, posiblemente sexa a canción máis versionada do mundo, e tamén a máis traducida.

 Francisco Ant. Vidal.

 

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia)

DE TURISMO POR CASTELA

Por Pepe de Rocaforte

 

        

           

Se hai tres semanas alguén me pedira que lle dese unha opinión sobre Peñaranda de Duero, a miña contestación sería que ata aquel momento nada sabía de tal localidade, aínda que o nome me fixese sospeitar a pouco probable posibilidade dunha mestura entre Aranda de Duero e Peñaranda de Bracamonte, que non levaba a ningunha parte. 

As miñas pescudas etimolóxicas non me valeron para moito máis, pero así e todo algo aprendín sobre esa vila ou cidade burgalesa, de seiscentos habitantes pouco máis ou menos, na cal estiven por primeira vez a semana pasada, para me encontrar coa sorpresa dunha pequena e fermosa poboación que ademais de se atopar ó abrigo dun castelo do século XV, substituto de outro levantado no século X, como tantas fortificacións en tantas localidades de fronteira erguidas naqueles tempos para frear as incursións do veciño “infiel”.

            Pero agora venme á cabeza outro tema, como é o de que a historia se escribe sempre por aqueles que dispuxeron do poder, como me recordaba un guía con quen tamén nestes días fixen un percorrido por rúas e monumentos de Burgos, e quen me contou que hoxe en día faise, por exemplo, a cada paso máis discutible a existencia real do conde Fernán González, aquel de quen se di que foi o primeiro conde independente de Castela. Como tamén hai quen se pregunta de onde saíu un tal Don Pelayo, quen disque uns séculos antes escalou os montes de Covadonga para espetar a espada no chan e logo de lle dar unha boa felpa ó musulmán de turno, proclamou con voz potente: “queda inaugurada a Reconquista”.

            Pero esto xa me leva un pouco lonxe do que quería contar, que é a sorpresa que recibín ó encontrarme na gran Praza Maior de Peñaranda de Duero, un espacio cun atractivo e unha elegancia que non esperaba neste lugar para min remoto.

            Dos edificios que se abren á Praza, chaman particularmente a atención, por un lado o palacio dos Condes de Miranda, construído no século XVI por encargo de Francisco de Zúñiga Avellaneda e Velasco, terceiro conde de Miranda del Castañar.

            Deste palacio sorprendeume sobre todo, no Salón de Embaixadores, a galería cerrada cunha celosía, detrás da cal se instalaban os músicos que amenizaban as reunións dos seus amos e invitados, despois de trepar por unhas escuras escaleiras desde outra sala ó lado. Estas reunións con acompañamento musical producíanse nos tempos de máximo esplendor da familia, cando a súa casa era unha especie de pequena corte condal. Talmente como podía suceder en calquera outro importante palacio do resto de Europa que nós considerabamos máis civilizado.

            Outra importante edificación entre as que conforman a Praza Maior, no lado de enfrente do palacio, é a monumental igrexa de Santa Ana, antiga colexiata, tamén do século XVI. E non moi lonxe o mosteiro das franciscanas, obras as dúas levantadas tamén a expensas dos condes de Miranda.

            Pero mellor é que non siga con este repaso de guía turístico, e parar aquí as miñas torpes descricións. Neste caso o que paga a pena é vir aquí e velo todo cos propios ollos dos visitantes. Visitantes que tampouco deben esquecer que nesta pequena vila temos a adega vinícola “Castillo de Peñaranda”, que produce máis dun millón de botellas de viño entre xoven, crianza e reserva coa denominación de orixe de “Ribera del Duero”.

            Anímese vostede, home. E se vén despois do mes de xuño tal vez poida atopar o palacio dos Condes de Miranda, agora de propiedade estatal, xa reconvertido nun parador de turismo de cinco estrelas, cuxas obras van comenzar inmediatamente segundo me comentaron alí.

 

 

 

 

"La primera luz"

             

Entre as lembranzas que este ano lle dedicamos a Murguía con motivo do centenario do seu falecemento, hoxe traemos o seu libro de lecturas escolares La primera luz, porque o día 26 de abril cumpriranse anos de que unha real orde de 1860 o declarase como texto especialmente indicado para as escolas galegas; seguramente baixo o patrocinio do pedagogo don Xaquín Avendaño, quen, por esas datas, exercía de inspector xeral de Instrución Pública e estaba moi ben relacionado na corte.

Murguía, que durante a súa estancia en Madrid era asiduo da casa dos Avendaño, acolleu con gusto as propostas pedagóxicas de don Xaquín, autor do libro escolar Cuaderno de lecturas, cuxa primeira edición é de 1846 e seguiu reeditándose ata 1919. Un libro que moitos dos asistentes ós parladoiros da súa casa coñecían e seguramente usaron na súa época escolar.

Murguía convéncese da necesidade dun libro parecido, pero especificamente dedicado ós nenos galegos, tal e como o pedagogo expoñía, sinalando que entre as deficiencias específicas do ensino en Galicia estaba a falta de textos con referencias á realidade social e cultural do país, libros que lle aportasen ós nenos un coñecemento máis focalizado na nosa terra, baseándose en que, para unha boa aprendizaxe, era necesario que se aprendese primeiro o máis próximo para entender mellor o foráneo.

E a confección dun libro así vai emprendela Murguía cando nace a súa primeira filla, Alejandra, o 12 de maio de 1857. Unha nena a cuxo bautizo deciden non asistir os avós paternos, por discrepancias co fillo que foi a Madrid para ser boticario e volve casado e sen rematar (nin empezar) a carreira, decidido a dedicar a súa vida a algo tan inestable como a literatura.

A cativa recibe as augas bautismais levando como padriño a Alexandre Chao, pero a preocupación do Patriarca vai máis aló dos problemas económicos e familiares a que deberá enfrontarse o matrimonio, agora tamén está presente a educación futura da cativa, polo que, decidido a dar ese primeiro paso, escribe o libro de lecturas escolares La primera luz, que encabeza cunha poética dedicatoria a Alejandra, na que lle di que aprenda a amar a Galicia. Pero sobre todo, esta primeira luz pretende amosarlle ós alumnos, xunto coas primeiras letras, as primeiras imaxes do país seguindo o consello de don Xaquín, que as novas xeracións aprendan a ler con temas galegos, polo que estrutura o libro en cinco apartados: do dialecto, da relixión, Xeografía, Historia e cinco biografías de outros tantos personaxes galegos, todos eles vinculados (supoñemos que premeditadamente) á Igrexa, tal santa Mariña, san Pelaio, don Diego de Xelmírez, o padre Feixóo e o escultor noiés Felipe de Castro. Son en total 27 leccións formadas por un texto de lectura e unha serie de preguntas, coas correspondentes respostas, que o pupilo deberá memorizar, moi ó estilo da época.

Don Xaquín Avendaño leu o borrador e non dubidou en recomendalo para a súa publicación nuns anos en que a Igrexa sempre tiña a última palabra no referente ó que entraba e saía das imprentas, talvez por iso notamos, nos temas relixiosos, como o autor procura recibir o visto bo dos censores, que finalmente o sinalan como unha obra de “sana moral” e autorizan a súa publicación.

 

 Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).