venres, 29 de novembro de 2013

Santo André de Teixido


  
          Tíñalle que ter moito cariño o santo á súa sardiñiña para que despois de deixar a súa barca medio afundida fronte ós cantís de Teixido, onde aínda se lle ve a proa emerxendo das augas, puidese chegar a terra e subir toda esa costaneira sen devolvela ó mar. Ou moita era a fame ou moito de agradecer a doazón, se é verdade o que nos di a cantiga:
            O Divino santo André
            Ten a sardiña no cinto
            Que lla deu un mariñeiro
            Que andaba no mar perdido.
            E será ou non será, porque os pescos xa todos sabemos que son moi mentireiros, e se no mar, cando alguén se lle acerca e lle pregunta que tal sempre se queixan de que non pescan nada, en terra sempre barballan de coller peixe para dar e tomar, e á fin, santo André tamén era pesco e algo saberá de botar redes como sabe de facer favores.
            Ó santo acoden as mociñas casadeiras:
            Ó santo André de Teixido
téñeno de venerar
as rapaciñas solteiras,
se logo queren casar.
            Ou:
            Teño que ir ó santo Andrés
que se venera en Teixido,
e levarlle unha limosna
se consigo un Andresiño.
            Tamén van a el os matrimonios infecundos, que tras a pertinente oración, han de
procurar a fecundidade nalgún lugar próximo ó santuario. Para que a saúde volva ó enfermo, procúrase o contacto coa roupa do santo. Os ofrecidos que estiveron cun pé na Outra Vida, ofrecen o cadaleito que non chegaron a usar, e para os que buscan a cura tamén se lles pon o santo, unha imaxe máis pequena que o sancristán pon sobre os ombros e a cabeza do ofrecido mentres recita a oración:
            O santo que che deu a enfermedá
que che dea a sanidá,
polo poder que Deus ten,
e santo Andresiño tamén.
            Déixanse exvotos de cera, fotos dos penitentes, obxectos que identifican ó devoto ou á causa do pedido; e a xente sae dalí unhas veces contenta e outras non tanto, uns agradecidos e outros... Neste mundo hai de todo e tamén os hai  envexosos como aquel que marchou botándollas arrevesadas:
            Adeus, Sandrés, adeus,
            coa túa sardiña de prata
            que pescas ti máis desde terra,
           ca eu coa miña tarrafa.

MUSEO DOS OLEIROS


por Pepe de Rocaforte

As Torres
            No concello de Oleiros, cunha situación xeográfica privilexiada, cóidase de xeito moi acep­table a calidade de vida dos veciños. Abondan os espacios verdes de dominio público, parques, xardíns, prazas, instalacións deportivas, piscinas, ximnasios, etc. E tamén as de tipo cultural.
            Entre estas últimas destacaría o Museo dos Oleiros, na localidade de Santa Cruz de Liáns, “un pequeno museo”, dise na páxina web de Turgalicia, “situado no pazo As Torres. A colección provén dos fondos privados achegados polo matrimonio José María Kaydeda e Teresa Jorge, coleccionistas afeccionados ao traballo de olaría”.
Cerámica de Niñodaguia
            Santa Cruz de Liáns conta con tantos atractivos paisaxísticos e hosteleiros, que pouca xente da que visita o lugar lle dedica unha parte do seu tempo a facer un percorrido por este museo situado nas Torres de Santa Cruz, a pouco máis de trescentos metros da illa onde se encontra o supervisitado Castelo.
            Alí pódense ver olarías de Buño, de Niñodaguia (Ourense), Bonxe e Gundivós (Lugo), Bailén, Lucena, Úbeda, Coimbra e moitas outras localidades de toda a península. Todo eso gracias á doazón feita por José María Kaydeda da súa colección, considerada entre as mellores e máis com­pletas de España.
            Por certo, para quen queira saber algo máis sobre Kaydeda recoméndolle esta interesante dirección en internet, pinchando Aquí.
     E despois achegarse a Santa Cruz para visitar o Museo dos Oleiros.

A fonte, o pan e os papeis de solicitude


Xa temos todo o que hai que ter para acadar a gracia do santo. Xa viñemos, vivos ou mortos co noso corpo ou co prestado envoltorio dun réptil, xa deixamos constancia do noso paso polo camiño de Teixido depositando algunha pedra nalgún dos seus amilladoiros, xa demos esmola ós pobres, escoitamos misa, comulgamos, deixamos o noso exvoto, mercamos o ramo da boa fortuna, proclamamos a nosa fe, pero, como son tantos os pedidos que o devocionado santo recibe cada día, e nunca se sabe se estamos na lista dos favorecidos ou se o noso pedido se vai perder nalgunha gabeta sen chegar ó seu destinatario, e entón, antes de insistir, para ver que posibilidades ten o noso, baixamos ata a fonte do santo, onde despois de beber dalgún dos seus canos (a pesar de que ten a advertencia de que non é potable esta santa auga), preguntámoslle se o pedido que nos trouxo ten vías de solución e vai ser atendido, e para atopar a resposta deixamos caer un anaco de pan do pío da fonte, e se este se afunde é síntoma de que a divindade non ten propósito de cumprilo, pero se non, se flota, o pedido será cumprido. Máis aínda, sexa cal sexa o prognóstico, non estará de máis acercarse ó cantil e alí, fronte ó incerto mar, deixar a solicitude por escrito. Algúns déixana envolta en plásticos ou dentro dunha bolsa, para que, se o santo non ten tempo a ler todas, non se extravíe nin bote a perder o papel por mor da brisa mariña mentres agarda a súa quenda.


            
Os papeis e bolsas de plástico enchen o espazo que fica preto do cantil, penduradas das ramas das árbores e dos mesmos valados das fincas.
   Son moitos, sen embargo, os méritos que ó santo lle atribuén de palabra e con cantares

xoves, 28 de novembro de 2013

Herba de namorar


    
        Ese outro elemento que forma parte do ramo de santo André é a herba de namorar ou o caravel mariño, unha planta que nace nestes duros cantís escollidos polo santo André para descansar, practicamente sen terra que a alimente, aí onde a serra da Capelada se mete ó mar sen agardar un chanzo para repouso, onde a semente cae en pedra e como di o evanxeo, en pedra non medra, por onde a pesar de todo o santo soubo subir coa súa sardiña pendurada do cinto, indicando que aquí neste agreste mar, entre estas ondas bravías a vida florece, e florece esa herbiña que serve para simbolizar a forza dos namorados, que con pouco máis ca unha mirada xa os alimenta.
            A herba de namorar
            a herba namoradeira
            a herba de namorar
            lévocha na faltriqueira.

E logo de cumprir con todos os requisitos, imos botar sortes coa fonte, o pan e os papeis de solicitude

mércores, 27 de novembro de 2013

O ramo do santo e os sanandreses


  
          O peregrino pode ter o seu caxato para acompañarse durante o camiño, pero o verdadeiro, o que lle serve para camiñar e andar pola vida vai atopalo cando chegue ó santuario, feito con varas de abeleira adornadas con ramiñas de teixo, evocadoras do nome do lugar, a herba de namorar e os sanandreses. Elementos protectores todos eles que son o mellor apoio para enfrontar os reveses que saen ó paso.
            Son estes últimos, os sanandreses, unhas figuriñas feitas de pan amasado sen levedo, como era o pan que os xudeus tomaron a noite antes de abandonar a escravitude e partir cara a Terra Prometida. Mais estes pans do santo André non se comen, son amuletos da boa sorte que manteñen o seu poder protector durante anos, pois é pan que non se bota a perder, ó que lle dan forma con diferentes figuras relacionadas coa haxiografía do santo e co seu santuario, que logo se colorean.

            Un bo ramo de sanandreses debe levar ó menos sete figuras, tales como a cruz en aspa ou cruz de santo André, a sardiña que aínda que a cantiga di que lla deu un pesco foi pescada polo santo que tamén era pesco, a escada de Xacob, símbolo de ascensión ó paraíso, a rosa ou herba de namorar, a barca, en que o santo percorreu o feroz mar para chegar a este abrupto pero santo lugar, a man, que apoia e axuda, unha esquemática icona do apóstolo e a pomba da esperanza e da fartura.

            Con todo pendurado da rama de abeleira, colocado na cabeceira da cama ou nun destacado lugar da casa, toda a familia se sabe protexida polas forzas da divindade.
   E para protexer o amor, principio e fin de todo ben estar, a herba de namorar

martes, 26 de novembro de 2013

Teixido queda lonxe


            Santo André era ciumento segundo intuímos polas lendas, pois cando Xesús lle indicou onde había repousar, el reclamou que, sendo tan fiel como os demais a Pedro deulle a capital do mundo e a Santiago a meta de todos os peregrinos, por iso o daquela promesa do mesmísimo Fillo de Deus, de que a el virá de morto quen non veña de vivo, ou se lle facemos caso ó pareado:
Quen de vivo non veña un vez
ha de vir de morto tres.
            E lonxe ben lonxe é o seu santuario, porque ata o étimo da palabra, talvez teixo por agreste e escuro, remítenos ó Hades, reino de ultratumba a onde sempre hai que ir queiramos ou non, e por iso se non se vai de vivo haberá que ir de morto, reencarnados nalgún réptil, como ían os heroes gregos á Acrópole en forma tamén de bechos, se non foran de vivos, para renderlle homenaxe a Atenea.         
             Queda lonxe santo André de Teixido, por iso ten tanto valor visitalo, tal e como o proclama a cantiga:
            Sete días hai que ando
            e seis noites que non durmo
            por ir cara ó santo André
            que está no cabo do mundo.
            E como ir hai que ir e a ninguén lle gusta reencarnarse en becho que arrastre a barriga, os familiares daquel que fixera promesa de visitalo e non puido, van por el, deixando no coche o sitio do finado para que a súa alma o ocupe, chamando por el cando saen da casa, invitándoo a baixar do coche cando se fai algunha parada ou cando se volve ó vehículo, “Mi padre, veña comigo”. E así xa non se ha de reencarnar a alma no corpo dalgún réptil, pero por aqueles finados que non teñen quen os leve, habemos de poñer coidado de non danar os lagartos que atopamos no camiño, quen sabe se non son a alma dalgún veciño.
            E hai que ir por terra, que tampouco vale facer a peregrinaxe de calquera xeito nin con intencións crematísticas, como di aquela muller a modo de desculpa:
Ó santo André de Teixido
fun coa cesta na cabeza,
fun por mar e vin por terra,
o santiño mo agradeza.

            Tan lonxe queda Teixido dos camiños do mundo que ata a Vía láctea ou Camiño de Santiago chámase aquí o camiño de santo André. 
     Pero para o camiño da vida, que é polo que imos ó santuario, habemos de volver coa protección do ramo do santo e os sanandreses

luns, 25 de novembro de 2013

UM APELIDO. UM NOME.


                                                           Por UM-DO-CHAO.

FEIXÓO/FEIJÓ.

O apelido.
Benito Jerónimo Feijoo
Apelido, como Nóvoa ou Puga, muito ourensao, é de origem vegetal. Feixóo (o tradicional) ou Feijó (no português moderno, daí feijoada) é o fríjol/frijol castelhano, coas suas familiares na mesma língua haba, habichuela alubia, judía,  ou no hispanoamericano (do quechua), poroto e chaucha (a judia verde) ou bem o nosso fava (que dá favada e o apelido Fabal/Faval)… vindo feixoo etimologicamente do vocábulo latino faseolo, derivado a feixom/feijao… que, polo nosso analfabetismo no galaico-português, pronunciamos à espanhola, com dura jota castelhana (v.g. Rajoy)…
À mesma família de apelidos vegetais pertecem Ervelha (arveja, guisante, chícharo), Trigo (coincidente co espanhol), Alho, Milhos… e a razom da conversom destes saborosos fruitos em apelidos haverá que procurá-la em alcunhas medievais, mesmo com conotaçons sexuais (tam caras aos nossos cancioneiros de escarnho e maldizer).

As personagens.
            Por mais que adoitamos dar-lhe preferência aos nom galegos que levam os nossos apelidos, hoje nom podemos deixar fora ao cúmio da intelectualidade nossa do passado, tal o ourensao Padre Feijóo. Com el, pois, comezamos a relaçom.

1 Benito Jerónimo FEIJOO Montenegro (1676-1764), frade bieito e erudito, umha das figuras mais universais do seu tempo, como exponente dum racionalismo ilustrado, particularmente na sua obra Teatro Crítico Universal em numerosos volumes. Nom hai Feixoo no nosso país e fora dele que nom se diga parente do frade de Casdemiro-Pereiro de Aguiar. Convém sinalar para os curiosos que a sua sepultura se acha na igreja ovetense de Santa María de la Corte (habitualmente dizendo-se que está em Sam Vicente). Seria inadequado dar mais dados deste ilustre galego.
Samuel Feijoo

2 Santiago Vázquez FEIJOO (1787-1847). Uruguaiano, constituyente de 1830 (val dizer, um dos pais da primeira constituiçom do país), filho de pai de Campo Redondo-Ribadávia e mai de Sada), tamém foi ministro de Relaciones Exteriores da nacente república. Nunca figurando co seu segundo apelido, leva o seu nome o montevideano núcleo de Santiago Vázquez.

3 Bernardo Canal FEIJOO (1897-1982). Argentino, escritor do grupo portenho Martín Fierro (com Borges, Girondo…), foi presidente da Academia Argentina de Letras.


4 Samuel FEIJOO Rodríguez (1914-1992). Cubano, poeta e pintor autodidacta, fortemente comprometido coa realidade do seu país.

Amilladoiro


            Os camiños dos santuarios énchense de devotos que, ás veces con máis pena ca gloria cobren longas distancias baixo sol e chuvia, con pouco pan e mal descanso. Outras veces, ós inconvenientes do camiño únese o feito de que o devoto vai con toda a esperanza de curar algún mal que o atormenta, e co mal fai o camiño pero ese sacrificio non sempre é suficiente para mover a compaixón das divindades e queda nas bermas e alí mesmo é soterrado.
            A tumba do penitente que non chegou ó seu destino convértese axiña en lugar de reverencia para os posteriores peregrinos que, ó pasar ó seu carón réndenlle homenaxe depositando unha pedra sobre ese improvisado humilladoiro, día tras día e ano tras ano.
            Outras veces baixo ese monte de pedras non había finado, e así no lo conta don Eladio Rodríguez, senón tan só unha proba de que se pasou por alí, ata onde o peregrino trae consigo unha pedra que depositaba nese lugar en concreto, para que así, cando chegue o día do Xuízo final, esas pedras dean testemuña da peregrinaxe. Neste caso o amilladoiro só é un contador de persoas, como o torno dos accesos públicos ó bus ou a unha sala de espectáculos. Un costume que xa tiñan os gregos clásicos para honrar ó deus protector dos camiños e do comercio, a Hermes, que logo adoptaron os romanos para o seu Mercurio, tamén deus dos camiños e protector do comercio. E os amilladoiros seguiron logo co cristianismo e fóronse formando nos camiños que levaban ós principais santuarios, tal así que un deles deulle nome a un lugar da entrada de Compostela vindo de Padrón, e os de Teixido aparecen en todas as guías turísticas como exemplo de antergo costume. Pero tamén os había laicos, segundo nos conta don Eladio, que era o que formaban os segadores cando ían a Castela, como mostra da tristeza con que abandonaban as terras galegas.
            E xa que estamos indo cara santo André lembramos a cantiga:
                        Indo para santo André
                        seica me viu un agoiro:
                        non puiden deixar a pedra
                        no primeiro amilladoiro. 
E imos segindo o camiño porque Teixido queda lonxe.

domingo, 24 de novembro de 2013

A roda de santa Catarina de Alexandría


            A esta santa Catarina invócaa quen padece dor de cabeza, porque foi decapitada, pero tamén porque segundo a haxiografía tiña a seseira ben posta. Tamén a invocan todos aqueles que usan algunha roda no seu oficio, tales os carreteiros, e tamén os lactantes porque cando foi decapitada, do seu pescozo manou leite en vez de sangue; pois mentres o sangue simboliza da dor o leite simboliza a pureza e a esperanza.
            Esta é a santa filósofa que, discutindo cos xuíces que a condenaron por profesar a fe de Cristo, a todos rebateu con sólidos argumentos, e por iso os pais da Igrexa a tomaron como patroa dos filósofos, notarios e oradores.
            Como non portaba polas ordes que os xuíces lle daban nin se amosaba submisa con eles, nin lles facía caso con respecto a que deus había de render culto, indo incluso contra as mesmas leis do imperio, foi torturada poñéndoa no medio dunhas rodas armadas de coitelas, co fin de que estas, ó rodar, fosen magoándolle o corpo, pero no mesmo intre en que as puxeron a funcionar, un anxo baixou do ceo, e escangallounas antes de que tocasen a súa pel, por iso finalmente optaron por decapitala, e tamén por iso, na súa simboloxía, ademais da roda ten unha espada.
            Pero o caso é que esta santa quedou na memoria popular como a santa da sabedoría, e así, cando nace un neno que ten no ceo do padal unhas medias circunferencias, que os médicos soen dicir que son debidas a que aínda non están ben soldados os osos do ceo do padal, chámaselle a esas marcas a roda de santa Catarina, e é un indicativo de que ese neno vai destacar en sabedoría; e aínda a máis, ese mérito é algo que se transmite por vía de primoxenitura masculina cada sete xeracións. E así é dito común cando un neno amosa certa agudeza dicir que lle hai que mirar o ceo do padal.
            De todas maneiras, o neno que con tal virtude nace, xa antes estando no ventre da nai, se manifesta, falando e aconsellándoa desde a barriga, e a nai que tal cousa sabe, ha de manter o secreto ata que o neno naza, senón malograse o embarazo.

            Así pois, os que teñades meniños, mirádelle o ceo do padal.   

sábado, 23 de novembro de 2013

O DISCÍPULO DO MAR


                                   Por Pura Tejelo
fotografía de Carlos de Luis
Tes os ollos verdes da mesma cor do encerado
no que tantas xornadas
se perdían as túas pupilas
           entre números, versos e recreos...
(cunchas,cascarolos e velas de navegar...)
Soñador de triángulos imposibles:
a túa mirada, a pizarra e o verde de Soneira.
Tan distante da quimera azul da túa cabeza,
                      tan lonxe das redes de pescar.

Encheran as túas pálpebras de auga
coas vellas historias dos mariñeiros
que traen escamas en dornas prateadas, sereas avistadas
                                                                          na distancia,
aventuras con fondo de coral.

Roxe, meu neno o mar
                      baladas inocentes,
colcha marítima de falso encaixe,
e ti,
coa paixón de namorado
bucearás nas revoltas dunha rota
fotografía de Carlos de Luis
                              damas de seda e armiño
paseando unha borda imaxinaria.
Sinais, luces misteriosas
                   música, mariños de azul,
                                      papagaios, flotadores
que baterán no teu bote , en naufraxio,
até entolecer.


Quen te fixo enrolar
nun vello barco como este
tan vello como o mar,
repleto de especies e almas?
Este Océano
                 principio e fin do mundo.
Aborda ese buque
fantasma inmenso
                          de nome estraño
que agora es ti mesmo,
e sentirás pánico e faraste forte.
               Primeira tatuaxe da vida.
A vella factoría
                       vomitou unha balea
e soubeches que algo máis que cascarolos
                 vivían nas entrañas do monstro.
Evitarás moitos golpes de mar
e beberás o salitre que respiran as algas e os peixes.

A tempo estás de non calzar
as esporas de escuma
                        ou de catar o lombo dos delfíns,
mais, feliz ti!.  Terás
fluorescencias de estrelas
                         na túa almofada de vaivén.

Cando sopre o vento impetuoso
salferido de auga, ceo e horizonte,
sen máis protección que a túa pel
e o son triste no abandono da noite máis pecha,
os teus ollos verdes de mariñeiro novo
lembrarán, quizás,
                  longas tardes de temporal
navegando  polos campos de Soneira
                                 no pupitre abrigado e cálido
a lectura monótona
de calquera inverno
sentado entre Carlos, Ismael e Beatriz.

Tecerás galanos  de amor
rimando  liras con redes
e olerás a terra desde o recordo.

Que ese piélago feroz
que observa como un hóspede
                o teu perfil de cervo,
sexa o teu amigo
                       e te protexa
do seu corazón incesante.


venres, 22 de novembro de 2013

SUBMISAS


Por Pepe de Rocaforte
   
         Vólvome preguntar se estas colaboracións tocarán temas pouco acordes co contido xeral do blog, pero non me podo subtraer ás novas que a actualidade nos ofrece a diario.
            Estes días pasados, por exemplo, informábanos a prensa do inxusto acoso de feministas e progres a mon­señor Javier Martínez Fernández, arcebispo de Granada. E todo porque unha editora baixo o seu control, “Editorial del Arzobispado de Granada”, acaba de publicar un texto da escritora católica italiana Costanza Miriano, cun título que non ofrece dúbidas sobre a orientación do seu contido: “Cásate y sé sumisa”.
            Costanza Miriano alecciónanos no seu libro sobre o papel da muller nas relacións de parella. A muller debe aprender, dinos, a obediencia leal e xenerosa, a submisión, para poder ser feliz “incluso co seu marido”. ¿Resulta estraño? Pois é simple aplicación da doutrina bíblica, das normas de conducta dictadas directamente por Deus ós homes para o seu bo goberno.

            Vexamos se non o “Eclesiástico”, que por feliz coincidencia me cadrou ler nestes días: Á muller que non dá gusto ó seu marido escórdalle os brazos e amolécelle os xeonllos (25, 32). Se ela non camiña baixo a túa dirección, ofenderate diante dos teus inimigos (25, 35). Ela (se non a controlas como é debido), coma un camiñante con sede, aplicará a boca a toda fonte, e beberá a auga máis próxima, sexa cal for, e sentará en calquera esquina e abri­rá a súa alxaba a calquera flecha (26, 15). Metáforas preciosas, por certo. Etc., etc.
            Ademais ¿non nos di tamén a Biblia que no principio do mundo creou Deus ó home e como este se aburría fabricoulle unha muller para o seu solaz e distracción? Pois logo ¿de que nos escandalizamos? A publicación deste libro é consecuente coa doutrina bíblica. Non acusemos logo a monseñor Martínez, nin á súa editorial.
            Por certo ¿quen diría eso de eppur si muove?

xoves, 21 de novembro de 2013

A música e santa Icía


            Coma cada vintedous de novembro os músicos están de festa, celebrando á súa patroa, aquela que morreu cantando, aínda que outros a poñen tocando a arpa, o harmonio, a frauta e non sei cantos outros instrumentos para remarcar a súa condición de música.
            E se hai uns días lembrábamos como a música por medio de Orfeo establece unha relación entre o ben e o mal, e incluso entre a vida e a morte, e dado que un pagán como aquel non podía estar no almanaque, o cristianismo foi buscando entre os seus mártires a quen mellor se adaptaba para o posto e escolleu a esta mártir que, obrigada a casar, a pesar de facer votos de virxindade, no mesmo día da voda subiu ó estrado dos músicos e cantou para todos os invitados as marabillas da castidade. E claro, unha cousa tan privada do matrimonio como é a relación sexual, que sexa exposta en público pola mesma noiva, no mesmo intre de casar, avergoña a calquera e provoca todas as furias imaxinables. E provocounas a pesar de que o mozo lle perdoou, porque ós sogros non lles chistaba nada aquela tolería de deixalos sen netos. E pola furia dos sogros levárona ó xulgado e daí ó cárcere por rebelde e por negarse a darlle fillos ó imperio, logo vén a tortura e finalmente a pena capital, e no intre en que morría, todos os presentes sentiron un coro de anxos que baixaba do ceo, envolto en fermosas melodías para recoller a alma da finada.


luns, 18 de novembro de 2013

Orfeo



            Tan guapo e bo rapaz era Orfeo, que o mesmo Apolo fixo para el unha cítara co caparacho dunha tartaruga, e con el, cal repoludo gaiteiro encantaba ás mozas que o escoitaban. Pero non só a elas, senón tamén ás mesmas feras do monte e ata ós inclementes meteoros. A súa música amansaba ás bestas, arredaba as tormentas e traía a paz a todos os lugares onde improvisase algunha melodía, por iso Xasón, cando buscaba ós mellores tripulantes para ir na procura do vélaro de ouro, escolleuno tamén a el, quen grazas á súa música, ó pasar por diante das sereas que cos seus cantos atraen ós mariñeiros á perdición, el executou o seu arte tan primorosamente, que ata as mesmas sereas calaron para escoitalo.
            Foi así, con este arte marabilloso que conquistou o corazón de Euridice, e ela tan namorada del estaba que ó seu lado nin miraba onde pisaba, e por iso pisou mal e foi mordida por unha serpe e morreu.
            O desconsolado amante choraba todo o día tal perda, lamentaba a súa mala sorte, rogáballe ó ceo e á terra que o levasen coa súa amada porque o seu xa non era vida, e os deuses do Olimpo escoitaron o seu lamento e permitíronlle entrar no reino de Hades para encontrar a Eurídice; e diante dela volveulle a alegría e volveu a tocar a súa cítara, e tanto lle gustou ós deuses das profundidades que lle permitiron volver ó mundo dos vivos coa súa esposa. Pero cunha condición: Non poderá volver a vista para vela mentres non sexa bañada pola luz do sol.
            Colleron o camiño da saída e Orfeo, ardendo en desexos de bicar a Eurídice, mantivo á vista á fronte aínda que ela laiase pola presencia dalgún maligno ser que lles saía ó paso, só por importunar e provocar maldades. Orfeo coa cítara na man camiñaba diante e fixo durmir ó mesmísimo can Cerbeiro e alcanzou a boca da funesta cova e sentiu o sol sobre a súa faciana, e sentiuse feliz polo grande favor que os deuses lle facían, e ansioso de bicar á súa amante volveuse. Maldita sexa. Volveuse pero ela aínda non saíra á luz do día, e entón, cal nube de fume no nordés, desapareceu para sempre.

            A súa cítara xa só tivo tons fúnebres para o resto dos seus días.

domingo, 17 de novembro de 2013

Os marañois do Piornedo


            Non sei por que me tivo que tocar andar estes días de frío pola montaña, onde sempre se agradece unha cunca de caldo cando chamas a unha porta. E se ben certo é iso de “tal terra andar tal pan manxar”, tamén hei dicir que nunca lle puxen mala cara a unha boa tallada, outra cousa é andar pola neve que me sorprendeu. Pero tamén aquí, nestas terras de Cervantes, para iso hai recursos para facilitar a andaina, e amósanme os marañois que tanto me lembran a aquel exemplo que nos poñía o profesor de física cando nos falaba da presión en relación coa superficie e a forza, e acababa razonando por que as mulleres non poden usar zapatos de tacón na praia. Nin na praia nin na neve. En todos os documentais sobre os pobos nórdicos aparecen esas raquetas, que atadas ós zapatos serven para aumentar a superficie de contacto sobre a neve e facilitar así a andaina sen se cravar como se andásemos con zapatos de tacón na praia.

            Os marañois veñen sendo as raquetas para a neve que se usan nas nosas montañas. A eles átase o zapato, os zoques ou as galochas, e así o pé está quente e o paso é máis doado.

Ferraxes nas portas



Na montaña, os espellos de pechadura aínda nos máis simples, teñen unhas curiosas formas, con intencións decorativas. Estas ferraxes, pechos, asas, pechaduras e demais elementos propios das portas, aínda sendo adornos sen grandes aparello decorativo atraen a nosa curiosidade, pois neles non van faltar as espirais, ese símbolo que tanto nos lembra as voltas da vida, pasando polos momentos de alegría e de pesar de choro e de risa, e tamén a simboloxía relixiosa. Ás veces, o ferreiro que as fixo mételle incrustacións, simples punteados ou a data, outras tamén procura esa nota de cor, incrustando un bronce ou un cobre para darlle unha alegría nova ás ferraxes, unha nota distintiva como se fosen follas de frondosa natureza, follas eternas, sempre vivas.
            Atopámolas en todas as bisbarras, pero hoxe quedamos con estas dos Ancares tan só porque as temos máis próximas na memoria

sábado, 16 de novembro de 2013

Un crónlech ou reloxo astronómico en Cedeira


            En Cedeira atopamos este curioso reloxo de sol que máis ca de sol semella astronómico, onde a sombra da vara metálica, proxectada ó mediodía sobre a escala do fondo marca o día do ano. Evidentemente a orientación é cara sur. E compleméntase cunha especie de crónlech que sinala os equinoccios e solsticios nos piares que a acompañan só coa proxección solar. Á fin, estamos nunha época de alta tecnoloxía, e este é un exemplo que nos serve para ver como se move o sol pola bóveda celeste sen grandes mecanismos nin elaborados sistemas electrónicos que o expliquen.


xoves, 14 de novembro de 2013

UNHA DE TRANVÍAS


Por Pepe de Rocaforte
            A medida que pasan os anos medra en nós a tendencia a idealizar o pasado. Polo menos eso me sucede a min. Recordo a miña infancia, cando ía de veraneo a Vigo. Vigo parecíame o paradigma da cidade ideal: o mar, os barcos, os edificios altos (Aquela “Residencia Almirante Vierna” en construcción, máis coñecida como “O Pirulí” porque todos chupaban dela; para falar agora da corrupción como cousa nova). Pero o prin­cipal símbolo cidadán eran para min os tran­vías. Aquel continuo trafego arriba e abaixo polas rúas empinadas da cidade, o ruído do ferro, rodas contra raíl, os chispazos de contacto do trole co cabo de onde tomaba a corrente, o son da campaíña con que advertía do seu paso ós transeúntes, a xente encolgándose en mar­cha...

            Aínda non se me borraron da memoria os números dalgunhas liñas: o “1", que ía á Florida, cun mini-zoolóxico na estación final, desde onde se baixaba a Balaídos; ou o “2", a Bouzas, que colliamos habitualmente para ir á praia a Alcabre. En fin, conto esto para intentar explicar a alegría con que hai uns anos recibín a inauguración da liña de tranvía polo Paseo Marítimo da Coruña e a desilusión con que observo nestes días a retirada do cableado nese mesmo paseo, signo da próxima desaparición desta pequena atracción.
            Recordo a ilusión con que hai anos levei ós meus fillos ó Porto e a Lisboa para dar­lles a coñecer aquel medio de transporte desaparecido en Galicia. E pregúntome como é posible que noutras cidades manteñan ese servicio: o Tramvía Blau de Barcelona ata o pé do funicular do Tibidabo ou as liñas en pleno funcionamento en tantas cidades europeas.

¿Resulta realmente tan costoso manter o tranvía nA Coruña para ter que proceder hoxe ó seu desmantelamento?

mércores, 13 de novembro de 2013

UM APELIDO. UM NOME.


                                                                       Por UM-DO-CHAO.
CAAMAÑO.

O apelido.
Roberto Caamaño
Este apelido deriva-se de topónimo (o mais destacado no município sonense), mas diria-se que tem umha origem antroponímica anterior, e nesse sentido teria actuado como alcunha, segundo Méndez Ferrín latino el (caa magno), vindo a significar, daquela,  quam grande
Ora, esa partícula caa forma parte de vários outros topónimos nossos como Caamouco/Caamouço ou Caaveiro; e isto leva-nos aos escasos exemplos, condenados a desaparecer, de vogais duplas: Vaamonde/Baamonde, Maañón/comumente Mañón, Paadín, Saa e Saavedra… ou bem Beemantes (hoje em desuso) ou Boo, Feixoo/Feijó, Rioboo/Riobó, Roo (topónimo de Outes e Noia, coincidente co holandês!), Poo (do navegante Fernao Poo, português que descubriu a actual ilha de Bioko, na república monárquica de Guiné Equatorial)…
Ao tempo que advertimos estes desaparecimentos (veremos que com Caamaño tamém passou), fora das nossas fronteiras, que nos fam justificar esse “h”, enfatizante e arcaico, intercalado por vezes (Bahamonde)… traemos um pintoresco exemplo de homonímia, qual é a palavra caa (ka’á) do guarani paraguaiano (incorporada à toponímia no Caacupé do santuário mariano máximo do país), significando erva.

As personagens.
Francisco Caamaño Deñó
1 JOAQUÍN CAMAÑO (sic) Y BAZÁN (1737-1820). Jesuita de induvitável estirpe galega, nado na Rioja argentina e morto em Valéncia, depois de se ter radicado em Itália, a partir da expulsom da ordem dos reinos de Espanha. No breve mas intenso lapso de 1763-1767 foi misioneiro no Gran Chaco (compartilhado polo Paraguai e Bolívia desde a cruenta guerra do Chaco no século passado), de onde captou a cultura dos chiquitos e a natureza da zona, convertido em importante lexicógrafo, naturalista e cartógrafo… polígrafo em suma.

2 ROBERTO CAAMAÑO (1923-1993). Pianista, compositor e director de orquestra argentino, que mesmo publicou umha Historia del Teatro Colón de Buenos Aires.


3 FRANCISCO CAAMAÑO DEÑÓ (1932-1973). Militar dominicano, neto do compostelám Álvaro Caamaño Sanjurjo. Luitou pola implantaçom da democrácia no seu país, chegando (1965) a breve presidente provisional… e acabando morto de morte matada naquele ano, em plena acçom guerrilheira… o qual o tornou em heroi nacional.

martes, 12 de novembro de 2013

Hórreo de Berdoias



        
    Hoxe andamos por Berdoias, na provincia da Coruña, fronte a este hórreo exento de adornos simbólicos, de tornarratos pouco elaborados, que incluso se aproveitan como pedra soporte para o resto da construcción, e doutros elementos que podemos ver nos hórreos de postal, pero cumpre co seu deber de manter o froito seco, illado da terra, aireado, sen alardes de cantería de pedra labrada, pero si coa arte de encontrar o punto de apoio de cada pedra para manterse rexo durante anos, incluso sen necesidade de sistemas de pegamento entre as pedras que o forman,  senón pedriñas incrustadas para manter o equilibrio, aínda que nesta foto semella que os pés xa van cedendo como vellos cansos de levar a vida ó lombo. É á fin o tipo de hórreos que se ven nesta parte do país, e como sabemos, en cada bisbarra teñen o seu estilo, o seu medio e as súas necesidades.

domingo, 10 de novembro de 2013

San Martiño

            
      
San Martín de Tours en Navia de Suarna
      No veranciño do san Martiño, que non sempre cadra co mesmo día do santo, todos os porquiños andan tristes e todos os paisanos felices. Logo virán os días fríos, o mellor tempo para curar as carnes da matanza, os días de recollida a carón de boas cuncas de viño e boas talladas de carne, por iso esta é unha data para celebrar. E por se non nos chegase un santo, no mesmo día temos a dous santos Martiño que festexar, o de Tours e o de Dumio, e se un é importante o outro é interesante, e ó revés.
San Martín de Tours en Suevos
(Arteixo
)
            Advírtenos o refraneiro que “despois do san Martiño deixa a auga e bebe viño”, porque aí está xa o frío, que “de san Martiño para diante non hai demoño que aguante”, e por iso precisamente o Martiño de Tours, cando está entrando na cidade e un mendigo lle pide esmola, el non atopa outra cousa mellor que ofrecerlle un anaco de capa, para que se tape nos vindeiros días invernais.

            Pero o noso de Dumio é outra cousa, porque era bispo e tiña que aconsellar, organizar as parroquias e as dioceses e advertir co seu famoso De correctione rusticorum, ou como corrixir ós rústicos, o famoso escrito no que lle aconsella ós párrocos como actuar diante dos costumes dos seus paisanos, para que deixen de adorar  ó lume, ás fontes, ás pedras e ás árbores. Xa tres ou catrocentos anos antes, o seu homónimo de Tours aconsellou poñer unha cruz naqueles lugares de culto precristián ou erguer capelas en honor dos santos onde antes había templos pagáns.
San Martín de Dumio en Suevos (Arteixo)
            Pero polo que sabemos, os consellos do de Tours non deran o resultado agardado catrocentos anos despois e polo que vemos tampouco os consellos do de Dumio deron resultado mil anos despois, pois que seguimos lavándonos na fonte do santuario, deixando exvotos de agradecemento, pasando polo carrasquiño carrasqueiro que non foi nado nin tampouco transplantado, colocando os ramos de loureiro nas adegas de viño novo, e os de toxo nas portas da casa contra as bruxas, colgando figas, cornos e espiñar contra o malfacendo todo tipo de rituais para casar, mocear, empreñar, nacer con ben e morrer sen dor.
     Somos fillos dunha tradicción que non é doado erradicar.
            En fin, festexemos ó san Martiño, a un ou outro, que aló no ceo, cada un xa saberá para quen é o recado.