venres, 28 de febreiro de 2014

Os ídolos de Dombate

                  
           Por Rosa Benigna Vizcaya
   
            É gratificante comprobar como un monumento tan significativo e importante para a nosa cultura, o dolmen de Dombate, que xa fora cantado por Pondal e descrito por Murguía, se atopa tan ben protexido e conservado. Ademais, o seu centro de interpretación permite adentrarse no mundo dos antigos bergantiñáns, coa reproducción a escala da anta e os seus gravados e pinturas.

            Usado como lugar de enterramento hai seis mil anos, móstranos na entrada do corredor unhas figuras antropomorfas, de pedra, coñecidas como ídolos. Algunhas son simples cantos rodados e outras teñen unha leve talla, o que nos fai intuír, que no seu día estaban pintadas para resaltar as formas. Se realmente representaban a deidades ou ós alí soterrados, confírmase que pese ó paso dos milenios séguense a colocar imaxes relixiosas e fotos de finados nos cemiterios actuais en nichos e sepulturas. En calquera caso, no noso país, os defuntos adquiren certa divinización ou santificación, se se me permite o uso destes termos, pois non hai máis que achegarse ó tema da morte para comprobar como os nosos finados son invocados nas adversidades como intercesores ante Deus. Non morren, só se adentran en “outra vida” distinta da terreal. Expresións de consolo para os familiares tales como “Xa está no ceo pedindo por vós” ou, como ocorre na Barbanza, cando se chama ó finado polo nome para que vaia ó seu propio cabodano acompañando ós vivos. Isto non é máis que a negación da morte como punto final.

         
   Por iso pensamos que cos ídolos de Dombate tamén se trataba de facer perdurable a memoria das persoas alí soterradas, e de que, dalgún modo, se mantivesen próximas á comunidade da que formaron parte.

xoves, 27 de febreiro de 2014

As Pantallas de Xinzo

                    
A Xinzo da Limia non vaiades estes días se non ides vestidos de algo, disfrazados se o preferides, porque se non é así, pode pasarvos o que a un servidor, que aínda sendo forasteiro, non se reprimiron as Pantallas en ir empuxándome, arredándome dos meus amigos, ata meterme nun bar onde, rodeándome e ameazándome coas súas vexigas, non me soltaron ata que lles paguei unha rolda.
Como en case todos os entroidos tradicionais, ata hai poucos anos as mulleres non podían vestir este traxe, composto por camisa e pantalón axustado de cor branca e unha capiña adornada con fitas de cor, o pano polos ombros que non pode faltar, quen sabe se algunha reliquia traída das colonias de ultramar, e as polainas e luvas, todos estes elementos de cores predominantemente vermellos ou negros, formando así esa dualidade de cor contrastado da pureza do branco coas cores do sangue e da noite. Sobre unha faixa vermella amarran as chocas, que aquí soen ser pequenas campaíñas e incluso axóuxeres.

Portan nas súas mans esas vexigas de vaca curadas e inchadas de aire que golpean entre si. Con elas ameazan, pero non baten nunca na xente. A Pantalla nunca anda soa, senón en grupo.
A máscara inclúe careta e capucho, e ten este esa forma de gorro de guerreiro grego, acabado nunha especie de punta sobre a fronte, feita dunha soa peza para tapar a cara, pero esa parte superior esa especie de gorro soe adornarse con elementos relativos á astronomía ou de animais, mentres que a parte da cara deixa pendurados uns flocos a modo de barba polo maxilar e o queixo. E aí onde será a unión do gorro coa cara, aparecen uns cornos que nos lembran a algunha divindade agrícola, quen sabe se a Fauno, aquel deus que tamén tiña cornos e pés de cabuxa e a quen os gregos e os romanos lle rendían culto no comezo da primavera.

Nestes días veremos como corren polas rúas, tal folerpas de neve abríndose paso entre a xente, estendendo as súas capas ó vento en bailes alegres facendo soar as campaíñas e as vexigas, enchendo toda a vila de vida de luz, cor e son. 
E de Xinzo, como nos queda perto, imos ata Verín para ver Os Cigarróns de Verín

Os Xenerais do Ulla

         
                   
Era un domingo á noitiña cando, volvendo de Ourense, encontramos en Ponte Ulla ós Xenerais, cos seus lucidos traxes cargados de charreteiras, tricornios e bicornios adornados con plumas, con máis entorchados ca un “Xeneral Bonito”, subidos en engalandos cabalos que mansamente camiñan de casa en casa pedindo o aguinaldo con floreadas rimas que adulan a quen dá algo e burlan a quen non..
Foron traxes que algún día lle serviron a algún antepasado nas guerras decimonónicas, e que agora cobran vida para revivir aquelas batallas pero trocando as balas por versos improvisados polo xeneral, o máis destro na arte da regueifa, aínda que se acompaña dos seus soldados de a cabalo e de a pé, que lle fan coro e o animan, e contan os etnógrafos Bouza Brei e don Vicente Risco, nos seus interesantes artigos, que nalgunha ocasión tamén pasaron das palabras ás obras e acabaron a paos de verdade.
Pola tarde, estes aguerridos cabaleiros andaron polas terras da Ulla e chegaron a A Estrada, conquistando a golpe de verso as parroquias por onde pasaban, enfrontándose a aqueles outros que lle saísen ó paso preguntando:
-Alto, ¿Quien es el que ronda?.
Ó que o outro lle contesta:
   -Mas alto no puedo estar,
   las patas de mi caballo
    por aquí vienen rondar.

Son regueifas e desafíos, duns
contra outros, en castelán moitas veces, porque os xenerais non saben falar como a tropa, tal vez lembrando as loitas parroquiais, naqueles tempos nos que buscar moza na parroquia do lado era un risco para a saúde, pois saían os nativos a impedir que o forasteiro lles levase unha moza se non pagaba antes unha convidada que os deixase satisfeitos, e así son estas regueifas dos Xenerais ata que ó final, gañe quen gañe, todos acaban xuntos na taberna, e falando como Deus manda. 
E daquí imos baixar ata a Limia, para ver como visten as Pantallas de Xinzo

mércores, 26 de febreiro de 2014

O Momo


A entrada ó Entroido queda marcada pola entronación do seu rei, do deus Momo, do Meco das terras do Salnés, do Felipe da banda norte da ría de Arousa, o Facundo de Muros ou a Micaela de Buño, pero todos á fin, variantes do primeiro, do Momo, da deidade grega que representa a loucura, aquel que sempre ten algo que criticar e de que rir, e así foi que, cando se atopou con Afrodita, como nela nada era feo nin nada tiña de que burlarse, el burlóuselle das sandalias que chirriaban ó camiñar. Tan amigo de buscar defectos e de rirse de todo e de todos, que os mesmos deuses do Olimpo o botarón do seu lado.

            O Momo, o amo do sarcasmo, sempre se representou como unha figura masculina e grotesca, sen embargo, ultimamente, nestas entronacións carnavalescas soe aparecer a parella, e sempre coa mostra acentuada dos atributos sexuais. 
   E agora imos ata as terras da Ulla onde pasean e regueifan
 os Xenerais do Ulla

martes, 25 de febreiro de 2014

Entroido e Carnaval

     
Fálase de Entroido e Carnaval como se ambas palabras, polo feito de coincidir no tempo en que se celebran fosen sinónimos, e nós non o entendemos así. Sabemos que Carnaval vén de Carnestolendas, e que Entroido deriva de Introitus e tamén que esta é unha palabra moito máis tardía que a primeira, pero nunca nace a palabra antes que o feito ou o obxecto, senón ó revés, e nós distinguímolos porque mentres un fala de desenfreo ou outro fala dun ritual. Conviven pero son distintos.

O Carnaval é a esmorga, a oposición á orde, vestido con farrapos, trócase a vestimenta como a norma, os homes visten de mulleres e as mulleres de homes, buscan o uniforme da autoridade para ridiculizala (cregos e policías), arman barullo, fan burlas e rinse dos veciños. É unha oposición á Coresma, ó tempo de xaxún e recollemento e polo tanto unha celebración que nace co cristianismo, cando o papa Xelasio quixo erradicar os vellos costumes das Lupercais; mentres que o Entroido é un ritual que se manifesta con ritos de fecundidade, ó noso entender moito máis antigos co Carnaval, tal cando nos din que os volantes teñen que pisar os campos senón non nace o froito, ou cando os peliqueiros saúdan coas súas zamarras de coiro, como antigos lupercos, á xente que sae da misa, son a autoridade á que non se lle pode pechar o paso porque eles levan a prosperidade por onde pasan e zorregan en todo aquel que atranca o seu camiño, mentres que ás máscaras de Carnaval pódeselle facer todo tipo de trasnadas. O Entroido é a festa na que se mancha ós veciños con elementos evocadores da vida, coa cinza, abono dos campos ou con fariña, o po branco como a pureza. O Carnaval disfrázase e o Entroido vístese. Un peliqueiro, cigarrón, boteiro, pantalla, felo, volante ou o oso de Salcedo, non son disfraces senón personaxes investidos do poder da natureza. Cada bisbarra ten os seus entroidos, a súa maneira peculiar de entrar na primavera, e en moitos lugares onde se perderon as figuras tradicionais para invocar á natureza, como pode ser a Barbanza ou as Mariñas coruñesas, si se mantén o nome dos “Choqueiros” para as máscaras, lembrando que algunha vez houbo personaxes que levaban chocas coma todos os que acabamos de citar.
As figuras do Entroido galego teñen en común o colorido do traxe, que evoca ó florecemento da natureza así como a mestura de elementos masculinos e femininos no mesmo personaxe, como os peliqueiros e cigarróns que levan garabata ó pescozo e liga na perna, simbolizando a unión sexual da natureza.
A risco de dicir algo que pode levantar discrepancias, o Carnaval e o Entroido son dúas celebracións distintas que coinciden na data.
E como comezo das celebracións, empecemos por entronizar ó deus Momo   


OAXACA, CUERNAVACA, QUAUHNÁHUA


Pepe de Rocaforte
Malcolm Lowry
            Recibo correo dun amigo, colaborador tamén deste blog, en relación co meu escrito sobre Mal­colm Lowry: “A mim quedara-me que Cuaunáhuac era a actual Cuernavaca... e parece-che-me mais semelhante do que Oaxaca...”, dime, entre outras cousas.
            Volvo ver o meu texto: “...Alberto Rebollo conta a súa visita a Oaxaca, o Quauhnáhuac da novela de Lowry...”, dicía alí. Efectivamente: o non repasar coa debida atención o escrito levoume a deixar pasar sen explicación este erro polo cal pido desculpas.
            Non hai dúbida de ser Quauhnáhuac o nome precolombino de Cuernavaca, e polo tanto esa cidade a localización xeográfica onde máis ou menos sitúa Lowry “Baixo o vol­cán”. Pero dándo­lle voltas a esto veume un interrogante á cabeza: Se é Oaxaca a cidade onde vive o autor a máis lacerante experiencia co alcol, o lugar onde encontrará a lava activadora do volcán interior das súas veas, a que lle vai aguilloar os instintos suicidas exacerbados polo abandono da muller, ¿por que é Cuernavaca e non Oaxaca a localización elixida para situar a acción?
Festa da Primavera en Oaxaca
            O simbolismo do volcán é evidente, vese no propio título. O protagonista vive baixo a súa ameaza simbólica, a presencia inquietante do Popocatépetl condiciónao e pesa sobre el. Pero á hora de iniciar a narración, Lowry observa que Oaxaca está a máis de catrocentos quilómetros do volcán, desde alí non se ve, non se sinte a súa influencia como en Cuernavaca, a pouco máis de cincuenta quilómetros do cráter, ¿non pode ser ese o motivo, ou un dos motivos, da súa elección?
            Esta suposición miña non se sustenta en nada realmente palpable, pode ser pouco fiable xa que logo, pero apún­toa por se alguén cre que merece a pena pro­fundizar por ese camiño, se antes non o fixo ningún outro.

luns, 24 de febreiro de 2014

Aí vén o Entroido

               
Xa se escoitan as chocas, ese son compasado, esa chamada ó Entroido, á entrada á vida que agroma nestes días. É a última lúa nova do inverno. Ferve na ola o lacón, os grelos e os chourizos. Todo o porco, torado en anacos, irá entrando a esta pota ó largo destes días. Que non falten os ceboleiros, co seu sabor forte que tinxe a auga de vermello. E que non falten comensais.
Unha mesa ben servida é unha mostra de fartura, e nestes días, días nos que se chama pola vida, non debemos ser escasos nin na mesa nin na cama, como me di un vello que senta a carón da lareira coa súa cunca de caldo ensopado de pantrigo.
Estamos nunha aldeíña de Ourense, onde presumen de que o caldo da súa casa é gordo,
manteigoso, caldo que o estómago agradece nestes días fríos, e deixamos que o patrucio que corta os anacos de pan coa súa navalla antes de metelos á boca, nos conte con certa sorna que o Entroido de agora xa non é o que era. Non sabemos a que se refire, pero intuímos que algo de razón leva: el é máis vello e o ritual cambiou; o turismo manteno vivo pero quitoulle a esencia primixenia, estase perdendo parte do ritual en favor do espectáculo, os medios de comunicación axudan a adulteralo e os etnógrafos teñen que apartar moitas capas de po e cascallo para encontrar a fonte de toda esta marabilla.
A señora da casa pon diante de nós orellas, filloas, melindres e bica: comede que boa falta vos fai”, e fará, porque vimos con intención de movernos de norte para sur e de leste a oeste, con ganas de compartir a foliada e non perder oportunidade para contárvolo. Queremos ver como se visten os protagonistas, que nos conten e digan que se sinte cando saen á rúa investidos coas roupas que lle outorgan un poder especial, o poder de antigos sacerdotes capaces de outorgar a esperanza e a prosperidade á comunidade.

Xa se escoitan as chocas... e os folións ensaian cos seus bombos e legoñas, gadañas e ferranchos. Xa estamos nos prolegómenos, co domingo corredoiro, que é como unha chamada para as vindeiras celebracións, porque o entroido é unha celebración, xa andamos a voltas co xogo dos sexos, co xoves de comadres que ridiculizan ós varóns, e o de compadres que ridiculizan ás mulleres, o xogo das olas, onde se mide a destreza de mozos e mozas, e axiña virá esa celebración que incita ó nacemento da vida e ó crecemento, a grande festa da fecundidade, na nosa opinión. 
Por iso é pertinente que nos preguntemos cal é a diferencia entre Entroido e Carnaval

UM APELIDO. UM NOME.



                                                           Por UM-DO-CHAO.

INSUA/INSÚA.

O apelido.
Waldo Álvarez Insua
            Como Nóvoa (de que já tratamos) esta palabra suporta a maldizom tónica, é dizer, leva, geralmente, o acento cambiado.
            Compreende-se que, fora da Galiza, ao resto do mundo é-lhe dificultoso esse –como aquel e outros- esdrújulos. Mas é que na própria Galiza nom estamos exentos de tales deformaçons.
            Nom hai mais que lembrar-se do ínsula castelhano (a famosa ínsula Barataria) co seu adjectivo insular ou o seu derivado península, comuns estes a ambas as línguas, para focarmos correctamente o tema.
            Insua, pois, é um arcaísmo que, modernamente, cedéu o passo a ilha. É curioso como ilha nom déu apelido em galego, em quanto o dá em catalám: os caprichos dos homens!... sem embargo existir apelidos nossos como Illán e Illanes (Ilháns?), talvez derivados.
            Segundo era de esperar, o acidente geográfico insua passou a topónimo (aldeias, cabos), e mesmo vemo-lo como topónimo de terra adentro, tal sucedendo co acidente porto, o que nos deixa cavilando e, em tanto, recorremos ao português, que lhe dá esta segunda acepçom: terra regadia junto ao rio. E de topónimo foi que passou a apelido.
Alberto Insúa
            Insua, era visto, tem o seu diminutivo Insuela (tamém apelido, isso si, bem mais escaso). Nós a estes (insuas, montes, rios, outeiros ou ribeiras) preferimos chamar-lhes apelidos topográficos, pois que se refirem a acidentes do território.
            De sempre nos chocou que Alberto Insúa acentuasse assi o seu apelido, em tanto o pai era Insua… Agora vemo-lo como um para-seudónimo, e inteirando-nos (ainda hoje!) de que aquel nom era senom filhastro deste, adoptando o (segundo) apelido del… algo cambiado.
            A extensom do apelativo no mundo é grande, e quase sempre malacentuado: acabamos de ver que hai, quando menos, três futbolistas argentinos que o levam na actualidade… seguramente de origem galega bem cercana.

As personagens.
1 Waldo Álvarez INSUA (1856-1938), estradense, traémolo aquí porque o principal do seu quefazer desenvolvéu-no em Cuba. Jornalista de primeira linha e grande animador do movimento galeguista, que acabou se radicando em Madrid.
Alberto Inzúa
2 Alberto INSÚA (1885-1963), havaneiro, novelista mundialmente conhecido por El negro que tenía el alma blanca (1922), informa-se-nos que era Alberto Galt Escobar de seu verdadeiro nome.
3 Alberto INZÚA (1926-2003), havaneiro tamém (ignoramos qualquer relaçom co anterior), é a miúde confundido com el -talvez desfigurando aínda mais o apelido para tal evitar-, foi actor de TV, teatro e cinema que rematou se instalando em México

domingo, 23 de febreiro de 2014

Martelo contra a tristura


Por Pura Tejelo


                       





                          MARTELO CONTRA A TRISTURA
                Agora que andamos tan  perto da dor
                                        Tan  próximos á loucura
                                     Situémonos, se  é posible
                                                                             na                          
                                                                             ale
                                                                             grí
                                                                              a!
                                                                                .

.-.-.-.-.-


                      A meiga de Luaña



xoves, 20 de febreiro de 2014

Filloas á pedra

                               
Xa se aproxima o tempo das filloas (e o dos cocidos, e das orellas), por iso queremos amosar esta estampa dunha filloeira de pedra dunha casa de Peiro (Culleredo), que os seus donos quixeron conservar e, para iso, cada ano reúnen no Carnaval e Entroido a amigos e familiares, e todos, absolutamente todos, teñen que contribuír facendo filloas na pedra.
Non deixa de ser un síntoma da importancia que as filloas teñen na cociña galega o feito de que se fagan aparellos especiais para elaboralas, desde o máis común como é o usa dunha tixola, ata as tixolas filloeiras de ferro e estas que necesitan de longas horas de quecemento, máis o resultado é excelente.
E como a filloeira de pedra, coas cociñas eléctricas, de inducción ou de butano ficaron apartadas da lareira, moitas acabaron reutilizadas como material de construcción.

E aquí está esta, que lle debían faltar pedras ó canteiro cando fixo este muro nun lugar de A Laracha, que botou man do primeiro que atopou para completar o labor: a pedra da filloeira.
E para quen o necesite, aquí está a receita para facer filloas

luns, 17 de febreiro de 2014

A honra ós finados. As Parentalias e Mania

        

        Conta Ovidio que houbo un tempo no que os romanos se esqueceron de honrar ós seus finados, e entón estes, saíron das súas tumbas e vagaban polas rúas queixándose da desmemoria dos seus e facendo todo tipo de falcatruadas, percorrendo os lugares dos vivos.  Este foi a orixe dunha celebración que se facían pasado xa o mediado do mes, en que se honraba ós finados ofrecéndolle incenso e viño, para telos calmados e que non viñesen a importunar ós vivos.
               Eran as Parentais, en que se cerraban os templos, apagábase o lume dos altares e non se celebraban matrimonios. A faba cobraba especial significado, pois había a crenza de que dentro delas se encerraba a alma dos finados, polo que o cabeza da familia as botaba sobre as tumbas ou facía o regreso á casa cuspíndoas cara atrás, para que os finados non viñesen a importunalo.
         Tamén era costume nestas celebracións que o cabeza de familia colgase tantos bonecos ou pelotas de la como persoas libres e escravas houbese na súa casa, para que Mania, a nai dos Manes, os deixase en paz, e no mesmo día da súa festa, os labregos deixaban en capeliñas erguidas nas encrucilladas, os seus aparellos de labranza e sacrificaban algún animal.

         Traemos estas capelas, non só porque este fose o tempo en que os romanos facían estas celebracións en honra dos seus finados, senón tamén para amosar estas capeliñas tan semellantes ós nosos petos de ánimas e esmoleiros, que igual ca aqueles tamén se poñen a beira dos camiños e nas encrucilladas.

sábado, 15 de febreiro de 2014

MÚSICOS NA RÚA (2ª entrega)



  Por Pepe de Rocaforte              
En San Petersburgo uns músicos distraen á xente que espera na rúa para poder entrar a visitar o Hermitage.
Unha moza xenerosa toca o banjo no High Line de Nova York para disfrute dos paseantes de fin de semana na cidade dos arrañaceus.
Nas venerables rúas de Salamanca, cidade Patrimonio da Humanidade, un músico alegra a circulación de indíxenas e turistas pola zona monumental.
Un músico zanfonista elegantemente uniformado, deléitanos cos sons arcaicos do seu instrumento nas rúas de Budapest.
             Mentres tanto nA Coruña, a nova Ordenanza Contra A Contaminación Acústica, coa que se prohibirá a actuación dos músicos de rúa polas idem da cidade, aprobada polo goberno municipal no pasado mes de xaneiro, apura a súa preparación para entrar en vigor na próxima primavera.

venres, 14 de febreiro de 2014

UM APELIDO. UM NOME.


                                   Por UM-DO-CHAO.
ANDRADE, GRADÍN, ORTUÑO, VARELA… CEA, MÍGUEZ.

            Nom é que este escribidor toleasse… Já sei que estes som vários e nom O apelido que adoitamos estudar. É que um muito amigo que mora no Uruguai, esse paisinho que se déu a conhecer noutrora maiormente polo fútbol, chama-me a atençom sobre meia dúzia de futbolistas históricos uruguaianos que levarom apelidos nossos… vários deles de étnia afro’ (negra ou preta). (Convém lembrar que dito país foi o primeiro no mundo em incluir -1916, e forom dous: Gradín e Delgado- jogadores pretos nas suas esquadras futbolísticas).
Isabelino GRADÍN
            Assi que por nom quedar mal com alguém que se molesta em me ler e, mália nom gostar do fútbol e a sua actual degeneraçom capitalista e violentista… aí vai o feixe  de nomes do amigo, ligeiramente comentado: para isso foi que alteramos a habitual estrutura, pondo primeiro As personagens e por tras Os apelidos.

As personagens.
            Fora (José Leandro) ANDRADE (1898-1957, que já foi tratado por nós), aí temos, antes, a Isabelino GRADÍN (1894-1944), preto tamém e igualmente corredor, a quem o poeta peruano Parra del Riego lhe dedicara (1922) o Polirritmo dinámico que, tempo depois, e no principal teatro montevideano, recitaria a famosa bielorrusa Berta Singerman perante a emocionada presença do próprio Gradín.
            Já na seguinte geraçom, que dizer de Obdulio Jacinto (Muiño) VARELA (1917-1996), alcumado O Preto Chefe, pois como tal actuou na histórica cita de Maracaná (Rio de Janeiro, 1950).
Obdulio Jacinto (Muiño)
 VARELA 
E agora, conta o amigo, surge Washington ORTUÑO (1928-1973), outro preto, com esse apelido euskera… que nom é tal, e si a alteraçom do galego ORTOÑO… poisque Ortoño (Miguel) foi um galego que actuou no Uruguai dacavalo dos séculos XVIII e XIX e, como toda família que tivo escravos, impuxo-lhes o seu apelido (único exemplo comprovado da procedência do apelido cristiano nas gentes negras, poisque nos mais casos nom se déu ainda localizado as famílias –galegas- dos proprietários de escravos com apelidos nossos). Ortuño foi de Maracaná, mas ficou no banquillo.
E já que estamos, nom é cousa de esquecermos um par de jogadores mais, estes nom pretos, cal forom Pedro CEA (1900-1970: o único nativo, como que era de Redondela)… e Óscar Omar MÍGUEZ (1927-2006), A Máquina de 1949, filho de culherdense.

Os apelidos.

            Brevemente: MÍGUEZ (ocioso parece informarmos é patronímico do nome Miguel), inda que hai opiniom contrária, para nós é um caso mais de acentuaçom desplazada e devera ser aguda, MIGUEZ (ao jeito da nossa variante Miguéns, da portuguesa Miguéis e até da espanhola Miguélez)… defrontada coa acentuaçom grave de Mínguez, que é apócope de Domínguez. (Como Muñiz devera ser Múñiz, o castelhano Muñoz, Múñoz e o catalám Sanchís, Sanchis). ANDRADE já foi tratado… e é toponímico, tal como CEA, GRADÍN, ORTOÑO e VARELA.

xoves, 13 de febreiro de 2014

MIA SENHOR


Por Pura Tejelo

                                                                                               Foto de Luis

















Tan alto era o Poder
que non posuías feminino
nin outra terminación
Mia senhor.

Quen senón, ti, poderías ser
como Deus, único posuidor
de tal morfema
Mi senhor.

Dono da capacidade de outorgar amor
recibiría ela o único galardón
de ser amada por
Mi senhor.

Admirada, por cualidades
que el só descubriría e vós finalmente
posuiriades,
Mía senhora.

.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-
O abano é posesión dos sres. Pérez Sueiras, adquirido nunha exposición na galería Atlantida, organizada por Yolanda Ferrer, e destinada a Fundación Vicente Ferrer.

mércores, 12 de febreiro de 2014

As lupercais


         Sobre os idus de febreiro, o que viña a cadrar sobre o día 13, os romanos celebraban as lupercais, unhas festas nas que se honraba a Luperco e con el invocábase a fecundidade.
         A historia comezou cando, despois de construír a muralla de Roma, os romanos, que eran maiormente homes de armas, sentiron a necesidade de atraer mulleres á súa cidade, co fin de perpetuar a descendencia, e daquela fixeron unha festa e invitaron ós seus veciños sabinos coa condición de que trouxeran ás esposas e fillas con eles; e cando todos estaban bebendo e danzando, os romanos raptaron ás sabinas.
         Deixando agora á marxe como foi a guerra entre os veciños e como se asinou a paz, o caso é que as sabinas raptadas negáronse a deitarse cos seus raptores, polo que estes, invocando ós sabios e adiviños que teñen man coa divindade, solicitaron unha solución, e esta foi que para que elas se volvesen fecundas, había que zorregarlle cunhas correas de pel de cabrón sen curtir.
         E como aquilo deu resultado, cada ano, na cova dos lupercos, as mulleres acercábanse para recibir uns simbólicos lategazos no plenilunio de febreiro, que lles permitise ser fecundas.

         No ano 494 da nosa era, o papa Xelasio prohibiu estes rituais, sen embargo, como veremos no vindeiro Entroido, o saúdo coa correa como invocación á vida, segue presente aínda nos nosos días.

A cadeira de santa Baia ou Eulalia


Lápida funeraria
As aves seguen centrando a simboloxía e a iconografía nestes días, teñamos en conta que a pomba como representación da alma do finado xa era común entre os exipcios, e cando santa Escolástica morreu (un 10 de febreiro), desde a súa casa subiu unha pomba ó ceo. E igualmente, cando santa Baia ou Eulalia expirou, tamén da súa boca saíu unha pomba que subiu ó ceo. Eran as almas das finadas camiño da gloria.




Pero máis aló das aves, santa Baia ten un culto moi estendido asociado á fertilidade, empezando polo mesmo milagre exercido durante o seu martirio, cando estaba atada a unha cruz baixo a que se prendeu unha fogueira, e de súpeto unha nevada apagou o lume. Precisamente unha nevada, que como di o refrán “ano de nevadas ano de fornadas”, identificándose así como o abono caído do ceo.
Como queira que sexa, santa Baia ten asociada á súa haxiografía unha pedra en Chamín (Arteixo), chamada a "cadeira da santa", onde din que foi "parida" a santa, unha pedra cunha oquedade orientada a leste, o que nos fai supoñer que era un lugar onde se facían antigos ritos de fecundidade.

luns, 10 de febreiro de 2014

O porrón do galo, de Buño


 É este un deses elementos da nosa tradición en cerámica que máis entusiasmo me causa, porque a parte decorativa e simbólica forma parte de todo o conxunto. Non é un elemento engadido. Claro que son porróns cunha función máis ornamental, pero ó mesmo tempo ten un uso práctico. O porrón pode usarse e disfrutase mantendo a auga fresca.

            E gústame porque sae das terras bergantiñáns, terras que miran ó ocaso, ó punto de onde vén a noite e o frío, e como sempre na simboloxía, para combater un mal enfróntaselle o oposto, contra as tebras a luz, e contra a noite un sol, eses círculos que lle dan forma, e no medio, para que o sol triúnfe plenamente, un galo, o cantor mañanceiro que lle dá a benvida.

Os dentes de santa Apolonia


Un dos síntomas da ancianidade é a perda dos dentes. Sen eles a fera perde a defensa e as persoas senten próximo o final das súas vidas, por iso os cazadores gustaban de amosar como trofeos aqueles elementos que significaron o vigor e a forza do animal por eles vencidos, os caíños daqueles que teñen tales elementos como propios de ataque e defensa.
            Como queira que sexa, amosar unha boa dentame e síntoma de saúde, de vigor, e vida, por iso nestes días en que o tempo invernal nos azouta, se procuran símbolos de vida para escorrentar o mal, a enfermidade e a morte, e por iso se celebra a santa Apolonia, patroa dos dentista, que sufriu martirio afeándoa ó arrincarlle todos os dentes. E agora aí está coas tenaces na man, invocada por dentistas e pacientes que teñen posta nela a esperanza da súa comprensión.

             

domingo, 9 de febreiro de 2014

OUTRA VEZ MALCOLM LOWRY


Pepe de Rocaforte
 
Ó pé dos volcáns.
Á dereita o Iztaccíhuatl e á esquerda, ó fondo, o Popocatépetl
           Sucédeme cada vez con máis frecuencia de ler un libro e pasados tres meses non lembrar xa nin que o lin. En cambio
, de moitas lecturas da adolescencia, e algunhas da infancia, non só recordo os argumentos, senón tamén, nalgúns casos, parágrafos enteiros de texto.
            Boto de ver nesto a degradación inevitable producida polo paso dos anos, pero hai tamén ou­tras razóns para tales deficiencias na memoria. Algunhas novelas de Hamsun, particularmente “Baixo as estrelas de outono”, “Fame” e “Pan”, linas preto dunha ducia de veces. E outro tanto podo dicir de “O estranxeiro” de Camus. Ou, por aquelo da variedade, das historias do inefable Jeeves de P. G. Wodehouse.
            ¿Como non me vou acordar mellor entón deles que doutros libros despachados hoxe cunha lectura rápida e nunca máis voltos a abrir?
A taberna "El Farolito" en El Parián, Oaxaca
            Un traballo sobre Malcolm Lowry visto nestes días pasados tróuxome á cabeza “Ba­ixo o vol­cán”, novela que lin por primeira vez xa de ben adulto e que, porén, continúame presente na memoria gracias a tela relido varias veces, aínda que debo con­fesar ter sido incapaz de entrar no seu miolo na primeira ocasión e terme custado traballo rematala.
            Posteriormente a lectura dun número da revista “Quimera” dedicado a Lowry e “Baixo o volcán”, fíxome volver sobre o libro e, desta vez, empezarme a sentir posuído polo lirismo alucinado do texto do escritor británico.
            Logo, hai cinco anos, con motivo dunha viaxe por México, despois de estar ó pé do Popocatépetl e do Iztaccíhuatl, sentín a necesidade de volver por terceira vez á novela de Low­ry, daquela xa plenamente interiorizada.
            Neste traballo recén lido Alberto Rebollo conta a súa visita a Oaxaca, o Quauhnáhuac da novela de Lowry, e a busca e encontro en El Parián, unha aldea hoxe deserta con todo o recendo da Comala de Rul­fo, dunha taberna, “El Farolito”, cerrada como todas as casas do lugar.

            Lendo esto acordeime do meu paso por Oaxaca nunhas “Fes­tas da Primavera”. Días antes estivera en Puebla, no Mercado de El Parián, pero do Parián de Oaxaca e de “El Farolito” non tiña entón nin idea. Unha mágoa que me fará ler por cuarta vez o delirante des­censo ós infernos dun home alcolizado nunha cidade ó pe dos volcáns nun día de Defuntos dos anos trinta do pasado século XX

xoves, 6 de febreiro de 2014

O sacaleites

   
















               Como curiosidade, e xa que estamos nun mes que empezou cunha divindade á que lle ofrecían o alimento primixenio, traio a este caderno este artefacto feito no barro de Niñodaguia, que me aseguraron ser a recreación dun sacaleites de época romana. Vós, os lectores diredes. Eu compadezo á paisana que tivese que usalo.