ESES MALVADOS ESCRITORES

Por Pepe de Rocaforte

 

Agora que andamos tan metidos a cada dous por tres en discusións de todo tipo, con predominio das de contido político, vénme á memoria un texto que non sei onde lin xa hai tempo, no cal se afirmaba que nos Estados Unidos considérase que as boas intervencións durante os debates políticos televisados non deben durar máis alá de sete segundos.

Tamén hai tempo escoiteille ó director dun programa televisivo de divulgación científica que lle compría fragmentar moito as materias de que trataba porque o espectador medio non atura máis de dous minutos concentrado nun tema.

E se falamos de escritores fíxome gracia (ata certo punto) unha anécdota que refería que en Sevilla, no século XVII, por causa dun panfleto escrito contra certo gobernante, foron levados á cadea todos aqueles que na cidade se dedicaban a escribir. Disque ó cabo dunhas semanas os presos comúns organizaron un motín para esixir que quitasen de onda eles aquela caterva insoportable.

Esa anécdota sintoniza con outras nas que se pon de releve a mala sona daqueles que se dedican ó cultivo das letras. Salvo no caso excepcional de que o cultivador fose canonizado pola autoridade competente e, a ser posible, estea ben morto e enterrado. Daquela os políticos e demais xente importante non teñen reparo en celebrar homenaxes e colocar placas conmemorativas nas casas onde eses escribidores viviron, ou máis probablemente malviviron. Eso si, sempre co fin de utilizar o acto en proveito propio, e deso temos un bo exemplo en Londres, onde hai uns anos se colocou con toda solemnidade unha placa na casa onde Verlaine e Rimbaud na súa etapa británica viviran unha boa temporada como dous parias famélicos.

E non só a xente allea ó oficio ten mala opinión dos outros escritores. Entre os propios literatos non é mellor a idea que se ten dos colegas. Aquí mesmo, en Galicia, lembro un artigo de certo novelista (que en paz descanse) quen afirmaba que “se o mundo estivese cheo de escritores sería unha negra cova de ladróns.

Pero tales opinións xa nos veñen  imbuídas desde moi novos, na nosa época infantil. Véxase se non, o libro de lecturas escolares “Las tardes de la Granja-Lecciones de un padre a sus hijos”. Aí, entre outras edificantes historias, referíasenos a dun fulano ruín, o poeta Hilario, un langrán que se dedicaba a escribir versos en vez de facer cousas de proveito, o cal, naturalmente, conducía a que tan repelente individuo, ademais de ser a cruz do seu vello proxenitor, que non vía modo de facer bo del, acabase moi mal como consecuencia das súas perversas inclinacións.

O CRUCEIRO DE SILVES

Por Pepe de Rocaforte

 

En Silves hai un castelo. Máis ben case podería afirmar que o castelo é Silves, atalaia no alto dun outeiro desde onde vixía os campos de oliveiras e laranxeiras que se afastan cara ó mar en ondulacións serpeantes, mentres a fortaleza acumula nas súas pedras o lume solar en que as chicharras amasan o canto da canícula.

O rio Arade, preguizoso, pérdese en meandros camiño da costa, onde son o ruído e os turistas, despois de refrescar os pés desta antiga cidade onde Afonso X, aquel rei que chamaban "O Sabio", xa saben, mandou construír unha catedral sobre os cimentos da mesquita mourisca que antes ocupara o seu lugar. Catedral que se ergue como unha réplica do castelo que a domina desde o alto, maciza a pesar das súas vidreiras góticas con vocación guerreira.

            Non só destes, senón de moitos máis monumentos está chea esta vila pacata, segundo o apelativo dun amable informante indíxena, que no ton da súa voz deita saudades do turismo cosmopolita de Carvoeiro e Albufeira, tan próximos e ó mesmo tempo tan afastados, mentres me recita loanzas para a ponte medieval, o Arco da Rebola ou o torreón das Portas da Cidade.

            Pero, entre todas, eu quixera destacar outra cousa, porque á entrada da vila, pola estrada procedente de Lisboa, a uns cen metros antes do cemiterio hai un cruceiro, un fermoso cruceiro protexido por un baldaquino do século XVI.

 O cruceiro, construído en pedra caliza, ten gravada a data de 1824, anque sospeito que tal gravación se debe referir a unha reconstrución e non á época da construción orixinal. A cruz, moi traballada, nun manuelino inxenuo e rural, cunha Dolorosa na parte posterior que semella agarrar ó Cristo como un músico de rock agarra a súa guitarra, atráeme de tal xeito co seu candor que boto de menos non ter a habelencia de Castelao para me poñer a debuxala.

            Pararíame con especial atención no deseño das oito cunchas de vieira, catro en cada extremo dos brazos da cruz, polas súas reminiscencias compostelás, ás que logo lle atoparía explicación, non sei se certa ou errada, ó ter información de que o conquistador da cidade ós mouros en 1242, Paio Pérez Correa, era Maestre da Orden de Santiago.

            Xunto ó cruceiro hai un pozo do cal, noutros tempos, podería beber quen pasase. Hoxe non. Quizais polo aquel da non potabilidade da auga, cerraron o seu brocal cunhas grades de ferro que lle impiden ós degustadores impenitentes catar o seu sabor.

            Así e todo, a pesar da inaccesibilidade do pozo, desfrútase dun fresco reparador no pequeno xardín que rodea o monumento, e no caír da tarde o turista fatigado agradece o repouso a carón do silencio dos campos, mentres a cidade coroada de murallas se recorta contra o solpor e o arrecendo das figueiras embalsama o aire do Algarve.

            Un cruceiro baixo tellado, unha sombra arbórea e un pozo a carón do camiño; velaí nesta hora da tardiña o mellor regalo para o camiñante sen présa.

 

O nacemento de Murguía

Casa natal de Murguía

Unha vez máis, e neste caso no ano do centenario do seu pasamento, volvemos a lembrar esa curiosa circunstancia que fixo nacer a Murguía, un 17 de maio, no lugar do Froxel, parroquia de san Tirso de Oseiro, en Arteixo.

Don Antonio Fraguas e don Vicente Risco, seguramente seguindo a versión dada por Murguía ou as súas fillas, contan da devoción mariana da nai do Patriarca, pola que peregrina dende A Coruña ata o santuario de Pastoriza, e no camiño, cando lle veñen as dores do parto, é acollida na casa do labrego Manuel Pan do Froxel, onde da á luz a un neno. Claro que, para quen coñece estes lugares, non lle cadra que a muller, con dores de parto vaia parir uns tres quilómetros máis aló do lugar de destino, como se a xente de Pastoriza non fose suficientemente hospitalaria cunha parturiente. Don Antonio Fraguas, na biografía publicada en 1979 xa nos adianta que os do Froxel eran amigos da familia, pero non di de onde viña esa amizade entre un santiagués e un arteixán.

Por boca dunha señora, nonaxenaria, da parroquia de Oseiro, chegounos a nova de que a razón para parir en lugar tan aparentemente impropio podía ser que dona Concepción Murguía estivese tomando as augas no balneario de Arteixo, e indo para facer unha visita á Virxe de Pastoriza, lle viñesen as dores na Costa de Oseiro, polo que foi acollida na casa dos “Crego”, no lugar do Froxel; un lugar arredado da estrada que ela loxicamente debía de seguir, e onde tamén hai casas nas que lle sería máis doado ser atendida. Con todo, a explicación era moito máis aceptable e así o deixamos recollido en varias ocasións, pero a dúbida persistía, aínda a pesares da suposta amizade familiar.

Segundo o profesor Barreiro, unha muller encinta non ía tomar os baños porque non eran bos para as embarazadas, co que, segundo el, esta hipótese tampouco é válida. Logo, ¿como aparece unha muller grávida na casa de Manuel Pan, de alcume familiar “os Crego”, e de alcume posterior “O Médico”, posto que tanto el como algún descendente exerceron de curandeiros na parroquia de Oseiro?

Cando tivemos acceso ós libros parroquiais de bautizo descubrimos que, no momento de nacer, os pais de Murguía non estaban casados, e actúa como padriño Manuel Pan, quen se permite incluso poñerlle o seu nome ó naipelo.

Intuímos, en base a historias familiares que nos contou o historiador arteixán Xabier Maceiras, que este Manuel Pan foi compañeiro do pai de Murguía cando eran estudantes de farmacia e medicina en Santiago, carreira que o arteixán non rematou, pero de quen se conservaron ata non hai moitos anos os seus libros na casa dos “Crego”, a casa natal do Patriarca, e que incluso exerceu como médico e foi denunciado por intrusión profesional.

Apoiado nesa amizade estudantil, don Juan Martínez puido pedirlle o favor ó seu amigo para que acollese á súa prometida e así sacar o escándalo do seu embarazo de diante da veciñanza; e algo máis de dous meses despois, o 27 de xullo de 1833, casan don Juan e dona Concepción na igrexa de san Nicolás, na Coruña, e “legalizan la prole”, como o mesmo libro de bautismo di en nota á marxe.

Francisco Ant. Vidal

 (Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

LIBROS E LETRAS GALEGAS

Por Pepe de Rocaforte

A celebración do “Día das Letras Galegas” fíxome acordar do primeiro libro en galego que merquei con cartiños do meu peto. Deso hai xa unha pila de anos, sesenta polo menos, e aínda conservo o título, e máis o importe, na memoria, principalmente pola cantidade que, para os meus anos, tiven que xuntar: ¡trinta e cinco pesetas, nada menos!, cando o prezo máis elevado para as miñas curtas posibilidades eran, como máximo, as doce pesetas que custaban os títulos de “Plaza – Janés”, como por exemplo “La puerta de paja” de Vicente Risco, aínda que ese título non o merquei en Clemente, senón noutro local máis ou menos similar, na rúa das Tendas, apegado á catedral, debaixo da imaxe de San Martiño partindo a súa capa cun pobre.

O “Don Hamlet”, xa digo, merqueino na librería de Clemente, na rúa do Progreso, máis ou menos enfrente do edificio da Deputación ourensá. Alí, no escaparate que compartía a entrada da librería coas escaleiras de acceso ós pisos da vivenda, se non lembro mal, un acceso humilde para unha librería humilde, pero na que sempre había exemplares interesantes, foi onde me fixen co meu primeiro exemplar en galego.

¿E que motivo me levara a adquirir ese título? Non é algo como para me sentir moi orgulloso, pero téñoo que contar: Algún tempo antes, nunha visita á casa dun meu tío, meu fornecedor de literatura galega naqueles anos cincuenta do século pasado, este meu parente botou man a algúns exemplares da súa librería para emprestarmos. Creo lembrar que se trataban de “Non agardei por ninguén”, de Ramón de Valenzuela, “Os camiños da vida”, de Otero Pedrayo, e o “Don Hamlet” de Cunqueiro.

Con este último libro nas mans, mirou para el, mirou para min, sopesouno como para avaliar o contido do volume e finalmente dixo: “Bo, este non cho vou deixar de momento porque ten algunhas cousas que non están moi ben para nenos. Cando medres algo máis xa o poderás ler”,

Como vostede, lector amigo, pode supor, a partir dese mesmo instante propúxenme buscar nalgunha das librerías ourensás un exemplar do libro de Cunqueiro, e o primeiro e paréceme que único que vin, como dixen, foi o do escaparate de Clemente, de onde saín con el máis satisfeito que se me tocase a pedrea na lotería.

E falando do escaparate de Clemente, o Pepe Fernández Ferreiro contoume unha vez que nunha volta de inspección polas librerías da cidade cando acababa de publicar o seu primeiro libro, “Ribeirana do Sil”, veu a Otero Pedrayo, de paseo pola rúa, pararse a botar unha ollada ós libros e logo entrar no local. Ferreiro non soubo se o home comprou ou non comprou aquel seu primeiro poemario. Veuno entrar e veuno saír, eso si, pero non se atreveu a achegarse a el e dárselle a coñecer como o autor daquela xoia que refulxía  no escaparate, e logo preguntarlle se o mercara ou non.