mércores, 28 de abril de 2021

O ARQUITECTO ANTONIO PALACIOS

Por Pepe de Rocaforte

 


A primeira obra que vin de Antonio Palacios (polo menos que garde memoria dela) foi o monumento da Virxe da Rocha en Baiona, para o cal contou coa colaboración de Mariano Benlliure (ou  Ángel García Díez, non se sabe con certeza quen dos dous fixo en mármore branco as mans e o rostro da imaxe). Na casa da miña familia teñen unha foto con miña nai, miña irmá e máis eu subidos ó barco que a virxe leva na man. Tiña daquela seis anos, pero conservo moi vivo o recordo, supoño que gracias a esa foto.

Traio esto a colación despois de ler na prensa unha noticia que informaba da reposición, en realidade non reposición, senón construción dun novo templete idéntico ó anterior, da baixada á estación de “Metro” na madrileña “Red de San Luís”. E eso faime lembrar tamén que houbo unha época na cal pasaba eu a diario por diante dese templete sen ter nin a menor idea de que se trataba dunha obra do arquitecto porriñés.

Tería que ir, moitos anos despois, ó Porriño e ver a obra da Rede de San Luís nun xardín da localidade. Pregunteille entón a algunha xente de alí e informáronme de que a comenzos dos anos setenta do século pasado o alcalde da vila, sabedor da inminente eliminación daquel elemento urbanístico, puxérase en contacto co concello de Madrid para solicitar a súa doazón ó Porriño, terra natal do seu autor, como así se fixo.

Agora, entre as informacións que vin, chamoume a atención a de un a quen non acababa de lle parecer procedente semellante negativa por parte do concello porriñés, cando anteriormente recibiran o templete de forma gratuíta e ademais, dicía, en Galicia non había moito interese pola obra de Antonio Palacios.

Eu non sei se hai moito interese ou pouco; Ó mellor fíxose algunha enquisa ó respecto, da cal non tiven información (un non pode estar en todo), e sacouse esa conclusión. Pola miña parte direi que se algunha vez, de conversa con alguén, sae algún tema relacionado coa arquitectura, case sempre acabamos citando a Gaudí ou Palacios, e sempre coincidimos na común admiración polos seus edificios, particularmente -no caso de Palacios- os situados en Madrid, o cal é enteiramente lóxico (o de falar principalmente da súa obra madrileña), porque grandes e fermosas construcións, por regra xeral, só se poden levar a cabo onde hai diñeiro para investir en eso. E aquí entre nós, exceptuando algún escaso e xigantesco proxecto, como a Cidade da Cultura compostelá, non se ve xente con posibles que teña a ocorrencia de traer un Arata Isozaki ou un Frank Gehry para construír outro Guggenheim en Camariñas, poño por caso.

Así e todo, se en Galicia non hai obras comparables en grandiosidade coas construcións  madrileñas de Palacios, (o Hospital de Xornaleiros de Maudes, a Casa das Cariátides, ou a actual sé do axuntamento na praza de Cibeles, onde, por certo, o arquitecto galego esculpiu no centro da fachada principal o escudo de Galicia no lugar destinado segundo os expertos a situar o símbolo da casa de Borbón, tres flores de lis enmarcadas por unha bordura vermella), hai, eso si, algunhas marabillas arquitectónicas que, se polo seu volume se poden cualificar de pequenas (en tamaño), non desdín para nada en cualidade artística das súas máis voluminosas obras. Refírome por exemplo á casa consistorial do Porriño, obra súa, ou o templo, de estilo clasicista, que acolle no seu interior a fonte da Gándara, en Mondariz. Ou outros edificios maiores, como o templo da Vera Cruz do Carballiño, ou o Teatro García Barbón, de Vigo.

E, falando de Vigo, hai un punto que desde bastante tempo atrás me vén dando voltas na cabeza. Empecei a matinar nel cando, xa hai anos, vin a exposición do proxecto de ordenación urbana de Palacios para a cidade viguesa. Aqueles planos impresionantes parecéronme dunha ambición e grandiosidade tal que situarían a Vigo como unha urbe a coñecer entre as máis interesantes do mundo, arquitectonicamente falando.

O proxecto, na súa planificación definitiva, foi aprobado pola alcaldía en 1934, e na súa exposición pública todos os visitantes se mostraron entusiasmados. Bo, todos non, un grupiño, pequeno, pero influínte, formado polos propietarios de moitos dos terreos afectados polo plan, coa Cámara da Propiedade e o Colexio de Arquitectos, do cal era presidente Manuel Gómez Román, á cabeza, mostráronse totalmente en contra nun extenso artigo que, en dous días seguidos, ocupou cadansúa páxina do “Faro de Vigo”, no cal expoñían a súa oposición enérxica por considerar que, técnica e economicamente, o plan, ademais de non ser viable, sería nefasto para a cidade.

Aquí entra a miña estrañeza ante a postura de Manuel Gómez Román, quen retomara os estudios de arquitectura, animado precisamente por Palacios, rematándoos en 1917, con corenta e un anos de idade. A súa traxectoria é ben coñecida: Secretario Xeral do Partido Galeguista, candidato á alcaldía de Vigo pola Frente Popular, vicepresidente da Editorial Galaxia e da Fundación Penzol, membro da Academia Galega  desde 1951; a min gustaríame ter unha idea clara sobre os seus motivos para se opoñer á posta en marcha do proxecto de Palacios, do cal só acabaría por se levar a cabo, a partir de 1940, o inicio da Gran Vía, entre Urzáiz e a praza de España, inaugurado en 1945, e posteriormente o tramo entre a praza de España e a praza de América.

E aí quedou paralizado todo o soño de Antonio Palacios para planificar unha urbe modelo.

 

 

luns, 26 de abril de 2021

FACENDO O CAMIÑO (12/2)

 

EN SAN JUAN DE ORTEGA

Por Pepe de Rocaforte


 

Continuación do día 29 de maio – Despois do xantar e da preceptiva sesta, a tarde transcorre plácida en San Juan de Ortega. Entramos ó templo para admirar o mausoleo do santo, e os capiteis coa representación da Natividade en tres escenas, o da loita do heroe Roldán co xigante Ferragut, no cal supoño que Roldán, como bo ventaxista, é o que vai a cabalo, mentres Ferragut o espera a pé firme envolto nunha vistosa cota de malla. No terceiro capitel, tal vez o máis famoso, represéntase a Anunciación a María. Segundo me informan, dous días ó ano, nos dous equinoccios, o vinte e un de marzo e o vinte e dous de setembro, ás cinco da tarde (polo sol) vén iluminar o capitel un raio solar que entra no templo a través do rosetón da fachada principal, ofrecendo ós crentes unha sensación coma de milagre.

Non asistimos á misa nin ó posterior reparto de sopa de allo gratuíta ós peregrinos por parte da hospitaleira, irmá do crego da parroquia (un compañeiro que foi probar o popular prato comentoume logo que era bastante cutre, pero a cabalo regalado non protestes demasiado). Nese medio tempo aproveitamos para conversar un pouco cos paisanos que por alí zascandilean á sombra. Un deles danos unha disertación sobre a calidade de diversas augas, facendo sutís distincións entre a que botan os canos da fonte próxima ó templo e a doutra dunha fonte cen metros máis arriba, seica de moi superior calidade, que nos recomenda encarecidamente. “Desa é da que bebemos nós”.

Cóntanos tamén o paisano que hai moito porco bravo polos Montes de Oca, e todo por culpa da protección que lle dan as autoridades. Se fose noutro tempo este señor xa tería matado uns cantos bichos deses. Daquela tiña el un can que para que che vou contar. Pero o petís de agora, xa o podemos ver, anda cunha pata entablillada e xa non está para moitas aventuras. Bótolle unha ollada e observo que lle apertou tanto a vendaxe que en vez de lla curar paréceme que vai acabar de estragarlla. Así e todo o tipo non é testán, cando lle indico a circunstancia, quítalle a vendaxe ó cadelo e di que lle vai poñer outra máis frouxa, a ver se así mellora un pouco o pobre.

Xa posto en plan de curador tamén me consulta Olga, unha das tres rapazas catalás que veñen canda nós. Onte formáraselle unha bocha bastante competente no calcañar dun pé e non se lle ocorreu mellor cousa que pinchala e poñerlle por riba un deses parches que lle chaman “segunda pel” ou cousa parecida. Esta mañá tíñaa de tal xeito que en Villafranca de Montes de Oca púxose a facer auto-stop porque era incapaz de seguir andando. Un camión levouna ata o alto de La Pedraja e logo un todo-terreo do servizo de protección á natureza achegouna aquí, onde Pepe lle fixo unha primeira cura, logo de lle quitar o parche. Agora a bocha volve ter mal aspecto, redonda, do grandor dunha peseta das novas, chea de pus. Ábrolla, bótolle betadine e recoméndolle que pase un día de descanso, no que coincide Roser, outra das compañeiras. Son as tres de Barcelona e as tres xornalistas (supoño, non sei por que, que as tres estarán en prácticas ou sen traballo). En Nájera, onde me vira pola noite tomando notas sentado á mesa da cociña, Olga dixérame que tamén ela levaba “un diario”. Nin lle mostrei o meu, nin ela o seu. Supoño que como ela o tería en catalán e o meu está en galego, non era cousa de nos poñer a traducir alí para toda a concorrencia.

Por certo, esta tarde Olga foi o alvo das aproximacións do tenorio francés de marras de quen xa veño escribindo demasiado. Cóntolle a ela o caso de Santo Domingo de la Calzada, que non lle referira, e pon o seu aceno de tía dura: “¡Ah si?! Pois espera que o volva ter de man”... Non sei se o volvería ter, porque ó día seguinte, tanto ela como as súas dúas compañeiras ficarían en Burgos, mentres Inma e mais eu proseguiamos viaxe, sen que as volvésemos ver (Contáronme logo os outros compañeiros que, dado o mal que Olga levaba o pé, as tres decidiran plantar en Burgos).

Jaime, o de Eibar, quen xa conseguiu que a súa muller se fartase do camiño, tamén zascandilea por aí á esculca do que poida caír. No inicio do por do sol continuamos de cháchara cos paisanos, a falar de calquera de todas esas cousas sen interese coas cales pasa un as horas cando o tempo non ten importancia. Aquí os labores están feitos e coa chegada da noitiña redúcese a calor atafegante de tarde a unha grata temperatura que convida á tertulia repousada. O malo é que ás dez, coas galiñas, xa temos que estar deitados porque se pechan as portas do albergue. A tertulia nocturna queda para outra ocasión.

(Etapa 13-1)