Fame, apetito e gula

Na opinión de Xulio, no catecismo hai pecados que non deberían existir, como o da gula, sobre todo agora que se demostrou que o tal é debido a un mal funcionamento do mecanismo corporal e non sempre a un vicio reprobable.

A sensación de fame é algo que nos debilita e calmala pode parecer de galopíns, con esa ansiedade arroutada por meterlle algo á boca cando nos roe no estómago, cando iso que se dá en chamar o reloxo biolóxico nos avisa de que xa estamos entrando na reserva; e así, cando viaxamos a un pais con distinto fuso horario, como as tripas non entenden do cambio de hora, revoluciónanse pedindo o seu aínda que esteamos nesa moda do xaxún intermitente que din ser bo para retrasar o envellecemento, agora que xa ninguén fai privación nin abstinencia. Que por certo, o xaxún, chámese como se queira, haino en todas as relixións, e contra el, na nosa tradición, ter bo saque é síntoma de boa saúde e a quen vén de traballar non se lle taxa a comida, agás entre quen confunde o apetito coa gula.

Dende cativos aprendemos que non é o mesmo a fame que as ganas de comer, ou que ter bo dente non é ser comellón, como tampouco é o mesmo estar famento ca estar famélico. E se hai tantas maneiras de referirse ó de meterlle carburante ó corpo, é porque non sempre se entendeu ben iso do bo comer, de tal xeito que, mentres que ir a unha voda e deixar a comida no prato é de maleducados, tamén o é ser invitado a unha casa e papar como se nunca se vise comida diante, pois, dependendo de onde, non se valora por igual comer coma un adramán ca comer coma un paxariño.

Pero agora, cando a ciencia anunciou que xa coñece o mecanismo do apetito e da fame, agardamos que facer algunha desas dietas para lucir tipo, non represente máis sacrificio que o de tomar unha pílula que lle cambie a hora a ese desapiadado reloxo biolóxico que tantos trastornos nos dá.

O caso é que todos pensabamos que a fame era máis unha cousa da mente e do costume, con esa frase tan repetida, “é a hora de xantar”, que tantos sacrificios nos causa os días de cambio horario, e resulta que toda a culpa é dunhas minúsculas células que hai na graxa corporal, que axiña detectan cando a carga enerxética entra na reserva, revoluciónanse e mandan sinais ó cerebro para que faga renxer as tripas e sentir como que o estómago encolle, ata obrigarnos a abrir a neveira a fin de frear tan alarmantes mensaxes.

Agora tamén sabemos que cando esas células non funcionan ben a persoa vólvese larpana, lambona e comellona, traga sen taxa nin orde para acusarse diante da sociedade e do mesmo confesor como un guloso, pecado capital condenable co lume do inferno, cando realmente só é un fallo do mecanismo corporal. E entón cabe preguntarse, como apunta Xulio, se non habería que sacar á gula da lista de tales pecados, pois, segundo se vén de demostrar, o guloso pode selo por un defecto fisiolóxico que o confesor debería exculpar con un simple certificado médico, sen nada que ver con ningún tipo de maldade e a pertinente penitencia. 

 Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia). 

OS XOGOS DA MEMORIA

Por Pepe de Rocaforte

Esta mañá levanteime cun nome a me dar voltas na cabeza, un nome que en principio soábame practicamente descoñecido. Pareceume raro, porque desde hai polo menos tres ou catro anos o que me sucede a cada paso con maior frecuencia é máis ben o contrario: o de borrárseme os nomes, principalmente os de persoas e os xeográficos: montañas, ríos, vilas, cidades e outros polo xeito.

Para combater dalgún modo esta perda de memoria ocorréuseme unha xogada que en principio me pareceu intelixente. Por exemplo: teño un amigo co cal me vén sucedendo o caso de que cada vez que vou falar del, lémbrome de todo o referido ó seu aspecto físico, onde vive, a que se dedica... Todo, menos o seu nome, que podería saber inmediatamente só con buscar en internet o título dalgún libro por el escrito. Pero non quero botar man desa solución fácil, só válida ademais en moi determinadas ocasións. Así, neste caso, decidín asocialo a un gato, e do gato, ás súas garras. E de aí xa chegaba facilmente a “Garrido”, o apelido buscado.

Outro exemplo: Un país do cal ata hai once anos o ignoraba practicamente todo. Viaxei a el en 2014 e volvín encantado de ver e percorrer cidades das que se me segue acordando o nome, e tan fermosas como Pula, Zadar, Split, Korcula, Dubrovnik... Pero o nome do país sempre se me atranca. Ata que se me ocorreu pensar nas ras da lagoa de Plitvice. ¿O croar das ras...? ¿Plitvice?... ¡Pois claro: Croacia!

O malo desta argucia non tardou en se me manifestar cando a quixen utilizar como recordatorio do nome doutro coñecido, poeta por máis señas, e non só se me resistiu o nome senón tamén a palabra elixida para recordalo. ¡Vaia agudeza a miña! Xa é preciso ser parvo para non ter en conta algo coas maiores posibilidades de se producir.

Pero volvo ó asunto inicial: Dicía que despertei cun nome a me petar nas paredes da cachola. Un nome que non relacionaba con ninguén. ¡Esto xa era o colmo! ¡Primeiro non son capaz de lembrar o nome dunha determinada persoa ou lugar e logo atópome cun nome que son incapaz de relacionar con ningún sitio ou persoa!

Despois, a forza de lle dar voltas empecei a matinar que ese nome me soaba un pouco, pero non sabía de que. “Gutierre de Cetina”, “Gutierre de Cetina”... Si, empezábame a soar coñecido, pero era incapaz de lembrar de que. ¿Tal vez un poeta? Si, eso é: un poeta. Fun inmediatamente buscar algún Gutierre ou Gutiérrez na enciclopedia e no primeiro que me bateron os ollos localicei estes versos: Ojos claros, serenos, / si de un dulce mirar sois alabados, / ¿por qué, si me miráis, miráis airados?... ¿Como se me borrara de tal xeito da memoria o nome do seu autor? ¡Un dos poemas máis fermosos que lin na miña adolescencia!

Empecei a lle botar un vistazo á biografía: nacido en Sevilla en 1520, morto en México, en Puebla de los Ángeles, en 1554. O lugar  onde morreu fíxome lembrar inmediatamente dunha noite en Nova York dous anos antes. Estabamos tres parellas ceando nun restaurante da 7ª Avenida coa Rúa 35, xa era tarde para os horarios americanos e non quedarían máis de dúas ou tres mesas ocupadas no local. Os meseros estaban practicamente desocupados e daquela aproveitei para lle preguntar ó que nos atendía a nós se era mexicano. Efectivamente érao, non podía ocultar o sotaque.  Díxome que era de Puebla. Entón conteille que nós estiveramos en Puebla un par de anos atrás e empeceille a falar das cousas que máis me gustaran da cidade: o templo de Santo Domingo, o Zócalo, o mercado do Parián... Paroume a relación, el non coñecía moito a cidade, non era da mesma Puebla, senón dunha pequena vila a non moita distancia. ¿Non será vostede de Tonantzintla?, pregunteille polo único lugar das proximidades que eu visitara. E non, tampouco era de Tonantzintla, máis pequeno aínda. Pero agora a pregunta que se me ocorre é: ¿como puiden hoxe lembrar, sen ningunha dúbida, os nomes de tantos lugares (e mesmo o nome propio do mesero: “Luis”) sen dúbida ningunha e en cambio son incapaz de me acordar de como se chama a primeira rúa que fai esquina con esta onde vivo?

Misterios do cerebro humano que nada bo me parecen presaxiar.

 

 

 

 

 

 

As moscas

 

Pequeniñas e revoltosas, di das moscas Antonio Machado, sempre presentes en todos os actos da súa e da nosa vida, motivo de despiste, de fastío e ata de peste. A mosca e o seu parente o abellón interrompen as sestas, amolan os xantares familiares e convertéronse en protagonistas dos diarios dende as primeiras calores de maio, obrigando a manter fiestras e portas pechadas para que non nos invadan, como pasou en O Val, en Narón, onde duns anos a esta parte viñeron a converterse en asiduas invasoras da paz doméstica, vestindo de negro froiteiras e paredes.

Con elas sempre temos un vínculo de paciente resignación, armados de pa matamoscas mentres adurmiñamos fronte ó televisor, sen decatarnos de que por cada unha que se elimina aparece outra para ocupar o seu sitio. O escritor Vallejo Nájera, evócaas como premonición do encordio que don Pepe (Botella), o irmán de Napoleón, vai sufrir tras cruzar a fronteira para tomar posesión da coroa de España, un fastío contra o que non poden todos os enxeños habidos, como o de ter un criado papamoscas durante o ingrato ágape que lle serven. Contra elas nada se pode, e inventos non faltaron, dende aquela cinta pegañenta que colgaba dos teitos ata o prato con mel de que nos fala a escritora Lucia Berlin, que se pon nunha esquina do comedor para arredalas da mesa e dos comensais, sen faltar a herba do manxarico ou alfábega que se ten por un repelente natural e florece nas nosas casas á hora do xantar con relativo éxito.

Contra elas non pode nin o mesmísimo san Narciso quen no século XIII expulsou a todo un exército de franceses apurrándolles un enxame de moscas. Gústenos ou non, con elas convivimos dende antigo e pola súa teimuda presenza unhas veces consideráronse para ben e outras non tanto. O amigo Xulio dime que en Exipto, os magos invocaban ás divindades facendo referencia a elas “penetro no teu corpo como unha mosca na casa”. Aparecían como símbolo de valentía e tenacidade entre os súbditos do faraón, precisamente pola dificultade para espantalas, e por iso se lle outorgaba unha mosca de ouro a aquel soldado que demostrase arrogancia e teimosía no combate, ou máis ben ó xeneral que tiña chaqueta para colgar a medalla.

Entre nós, o abellón, parente da mosca, co seu monótono zoar foi motivo de broma nos velorios da nosa terra, segundo nos deixou versificado Alfredo Brañas, un xogo macabro que os etnógrafos modernos xa non poden comprobar en ningures, onde os asistentes fungaban arredor do cadaleito como abellóns enfastiando ós seres malignos que quixesen roubar a alma do finado.

Don Eladio Rodríguez recolle a estendida crenza de que as meigas máis perversas entran nas casas convertidas en moscas ou moscóns para molestar e facerlle xurar en arameo ós pacientes moradores ou para alterar ós animais nas súas cortes, e aínda a maiores asegurábase entre a veciñanza que na noite de san Xoán, en reunión co pérfido castrón, as bruxas programan por ver cal delas gañaba máis afecto do cornudo, repartíndose o número de moscas que cada unha había de meter en cada casa. E como son irmáns do abellón que nos rouba a paciencia, por aquilo de non perder a rima o refraneiro compáraos cos ladróns: quen mata a un abellón ten cen anos de perdón.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia). 

Don Ramón del Valle e Murguía

Con motivo do centenario do pasamento de Murguía acercámonos a don Ramón del Valle Bermúdez, pai de Valle-Inclán, periodista, laureado poeta, historiador e político, que foi amigo e estreito colaborador do Patriarca, segundo se nos revela polas moitas cartas que se intercambiaron, nas que este non dubida en pedirlle información sobre diversos monumentos, dunha e doutra banda da ría; un amigo con quen compartía tanto o gusto pola poesía como pola historia, e nalgún momento tamén por asuntos de política. Unha amizade que se manifesta, incluso tras o seu pasamento, con motivo da edición de Femeninas (1895), coa que Valle-Inclán se dá a coñecer como escritor cinco anos despois da morte de seu pai, a quen Murguía lembra no prólogo da citada novela: “la grande, la estrecha amistad que nos unió a su padre”. Un carteo que logo había de seguir co seu fillo, con Valle-Inclán, quen, en 1913, con motivo da homenaxe que lle ofrecen ó Cronista do Reino de Galicia, para celebrar o seu oitenta aniversario, envíalle unha extensa nota de felicitación: “mi saludo de admiración, de afecto y de respecto al patriarca de las Letras castellanas, al que siempre tuve por maestro”.

Son coñecidas as cartas que don Ramón del Valle lle manda, pois están recollidas en distintas edicións, e de entre elas resaltamos as tres enviadas no mes de setembro de 1866 onde aporta importantes datos sobre o megalitismo de Barbanza, empezando pola enviada o día 7, en que, tras queixarse da moita chuvia que caeu por estas terras durante os primeiros días do mes, impedíndolle facer algunha excursión que tiña programado; si puido levar a cabo un descubrimento de grande interese para a historia de Galicia: o dolmen de Axeitos, informándoo de quen é o propietario do terreo onde se atopa e o uso que este lle dá como secadoiro de fabas no teito e de esterqueira no interior, así como das lendas que hai arredor do mesmo, que os veciños coñecían como a casa do mouro, e temendo que algún desalmado, levado pola cobiza o destrúa na procura do tesouro que, tal e como asegura unha lenda, agocha o suposto mouro no seu interior.

Na citada carta tamén o informa sobre a situación do monumento, en leguas de distancia dende os puntos máis recoñecidos da bisbarra, e das medidas en cuartas, do propio dolmen, detalladamente descrito.

Temos presente que o sistema métrico fora implantado o 19 de xullo de 1849, co que aínda non debía ser de dominio xeral falar de metros e centímetros.

O día 22 dese mesmo mes e ano, entre amables palabras dálle conta da lenda de Valverde entroncada co lendario asedio de Carlomagno á mítica cidade, así como dun grupo de pedras que el interpreta como unha enfilación de  menhires no lugar de Balteiro, cuxas medidas lle enviará o 29 dese mes, empregando por primeira vez os milímetros, para dar conta da escala que usa no bosquexo que lle envía de “un milímetro por cada nueve pulgadas, o sea, cuatro milímetros por vara (sic)”.

No mesmo ano, pero xa a finais de novembro, parece ser que Murguía lle anuncia o propósito de facer unha excursión por terras de Vilagarcía onde por eses días está don Ramón con motivo do nacemento do seu fillo, pero en cartas posteriores non temos noticia de que se levase a cabo, como tampouco a temos de se se acercou nalgún momento pola Barbanza, a pesares dos moitos artigos e referencias que na súa obra fai sobre estas terras.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado no suplemento especial Nazareno-23 de la Voz de Galicia na edición de Barbanza).