Día da Ciencia en galego

 

Manuel Colmeiro

O 4 de novembro conmemórase o Día da Ciencia en galego, unha idea que nace despois de que se publicase no DOG do 25 de maio de 2010 un decreto da Consellaría de Educación e Ordenación Universitaria para o plurilingüísmo, obrigando a impartir en castelán as clases de Matemáticas, Tecnoloxía, Física e Química no ensino non universitario; como se o noso idioma só servise para facer poesía.

Con tal data preténdese pór en valor o uso do galego, que coma calquera idioma vale tanto para falar de letras como de números. Xa a principios dos anos oitenta, cando me tocou facer unha serie de artigos sobre ciencia, técnica e trebellos, presentábasenos o problema de como definir en galego os distintos elementos da electrónica e da tecnoloxía en xeral, daquela aínda se empezaba a falar dos CD, do vídeo, do micro-ondas ou das cociñas de indución, e incluso se nos facía raro usar palabras como parafuso ou píxel, cando se tocaba o tema da cámara de fotos electrónica. Era unha eiva que tratábamos de remediar na medida do posíbel. Agora xa temos libros de temática científica.

Cada ano, como pasa co Día das Letras, escóllese a un relevante científico galego a quen homenaxear, e neste 2023 o escollido foi o economista Manuel Colmeiro (1818-1894), de quen a Academia di que era “polifacético, fecundo e recoñecido, cunha obra que influenciou a múltiples economistas, xuristas e historiadores, así como unha forza de cambio económico e social en Galicia e en España”. Profesor da USC e da Universidade Central de Madrid, era todo un intelectual que, aínda que por motivos da época en que viviu, a súa obra foi escrita en castelán, traballou arreo no ámbito da economía política, moitas veces co foco posto nas circunstancias propias da nosa terra. Licenciado con vinte anos e doutor con vinte e tres, ós vinte e catro deu ó prelo un ensaio de longo título: Memoria sobre el modo más acertado de remediar los males inherentes a la extremada subdivisión de la propiedad territorial de Galicia, no que aborda o tema do minifundismo e como remedialo. Nos seus traballos afronta a economía como a ciencia que debe estender o benestar á maioría da poboación, non admite o traballo infantil e de exercerse recomenda que se regule, é partidario de que os sindicatos medien nos conflitos laborais, defende a creación das caixas de aforro e dunha mellor e maior rede viaria así como de ampliar a educación de nenos e nenas. Ostentou os cargos de deputado, senador, conselleiro do Estado e fiscal do Tribunal Supremo.

Cando Murguía estaba escribindo o seu inacabado Dicionario de autores galegos, pediulle a Manuel Colmeiro información sobre a súa vida e obra, ó que este responde por carta aportando un detallado currículo onde, ademais das obras e cargos que ostentou, hai un amplo resumo da súa participación en congresos no estranxeiro e da pertenza a distintas sociedades como o Instituto de Xenebra, o Instituto Imperial de Francia, a Real Academia de Ciencias Morais e Políticas ou o nomeamento de comendador da Orde de Carlos III.

O vindeiro 4 de outubro renderáselle unha magna homenaxe dentro dos actos de divulgación que no seu honor se veñen celebrando ó longo de todo o ano.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, da edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

O BOISMO DOS PAÍSES EUROPEOS

Por Pepe de Rocaforte

 

Na miña época de estudante de bacharelato había entre os rapaces do meu tempo unha certa afección a coleccionar selos de correos. Eu tamén me dediquei durante algún tempo, de modo moi chapuceiro, a ese pasatempo; por algún recanto da casa aínda debe quedar de mostra un álbum cos restos das estampiñas, a maioría delas as utilizadas no franqueo de correspondencia con xente da familia, amigos, etcétera.

Como xa pode supoñer vostede, eu carecía dun mínimo sentido filatélico e levaba a miña colección ó tun tun, sen criterio ningún, a non ser o de ordenar os selos por países. E moi pouco máis.

Naquel tempo as miñas preferencias inclinábanse polos selos de países centro e suramericanos, de onde chegaban con certa frecuencia cartas de parentes emigrantes. E tamén os de países africanos, naquela época aínda a maioría deles colonias de Inglaterra, Francia e Portugal. Entre estes, uns dos que máis me gustaban eran os de Dahomey, colonia francesa naquel entón.

Pasaría logo moito tempo, esqueceríame da miña colección filatélica e non volvería saber nada de Dahomey. Ata que hai cousa de cinco ou seis anos a miña nora tivo que viaxar a Benín, país centroafricano descoñecido para min, e ó buscalo en google atopeime coa sorpresa de se tratar, en boa parte da súa extensión, do Dahomey da miña adolescencia, agora nación independente.

Nesta ocasión a información máis curiosa que encontrei sobre o país co cal xa me parecía ter unha certa, aínda que limitada, familiaridade, foi a da existencia, no século XIX, dun exército de temibles guerreiras, coñecidas como as “Amazonas de Dahomey”, un corpo militar de elite. E case nada máis.

Transcorreron de novo algúns anos ata volverme encontrar con outras informacións relacionadas con aquela terra. Neste caso chamou a miña atención un artigo de prensa no que se utilizaba un vocábulo do cal non tiña nin a menor idea (cousa que, por outra parte, me sucede a miúdo, como pode vostede ver). Tratábase aquí da palabra “woke”, cuxo significado inicial en inglés vén ser desperto, agudo; pero, por exemplo no artigo de onde saco a información, dise que a palabra pasou a ser utilizada xeralmente, desde unha postura “ideoloxicamente correcta”, por certa esquerda que a considera de maneira un tanto despectiva, como sinónimo de “progre”.

Veño dar a matraca con todo este prefacio para me referir ó contido máis importante, para min, dese artigo periodístico, que foi a información de que máis de mil pezas conmemorativas, a maioría de bronce, procedentes do Palacio Real de Benin e coñecidas como os “Bronces de Benin”, das cales se apropiou en 1897 a Marina Real Británica en represalia pola matanza duns embaixadores ingleses, boa parte delas foi vendida en poxa (ou subhasta) a museos e outras institucións de varios países europeos e americanos. Estas pezas, de gran valor artístico, obra de gravadores da tribo Edo, que as viñan realizando desde o século XIII, son agora reclamadas polo país propietario inicial, sen ata o momento seren atendidas a súas peticións.

Pero (esta paréceme a parte máis significativa do asunto) o museo Etnolóxico de Berlín procedeu a devolver as pezas por el adquiridas para  a súa colección, máis de cincocentas, ó propietario orixinal para que os cidadáns benineses teñan a posibilidade de admirar o labor artístico dos seus antepasados. Mais agora (esta é a parte curiosa do caso), por orden da autoridade competente estas obras pasaron a se instalar inmediatamente no palacio privado do rei Oba Ewuare II, sen que os cidadáns benineses poidan acceder á súa contemplación.

Todo esto deu pé para que moitos africanos progres (ou wokes) ridiculizasen o “boismo”, ou dito en inglés: wokismo, dos países europeos e, particularmente, dos museos alemáns. O cal me fai pensar agora que non estará de máis preguntarlle á miña nora se conserva a factura de compra da fermosa máscara que me trouxo como recordo de Benin, non vaia ser que o goberno de alá me veña despois reclamando a súa devolución.

 

Fame, apetito e gula

Na opinión de Xulio, no catecismo hai pecados que non deberían existir, como o da gula, sobre todo agora que se demostrou que o tal é debido a un mal funcionamento do mecanismo corporal e non sempre a un vicio reprobable.

A sensación de fame é algo que nos debilita e calmala pode parecer de galopíns, con esa ansiedade arroutada por meterlle algo á boca cando nos roe no estómago, cando iso que se dá en chamar o reloxo biolóxico nos avisa de que xa estamos entrando na reserva; e así, cando viaxamos a un pais con distinto fuso horario, como as tripas non entenden do cambio de hora, revoluciónanse pedindo o seu aínda que esteamos nesa moda do xaxún intermitente que din ser bo para retrasar o envellecemento, agora que xa ninguén fai privación nin abstinencia. Que por certo, o xaxún, chámese como se queira, haino en todas as relixións, e contra el, na nosa tradición, ter bo saque é síntoma de boa saúde e a quen vén de traballar non se lle taxa a comida, agás entre quen confunde o apetito coa gula.

Dende cativos aprendemos que non é o mesmo a fame que as ganas de comer, ou que ter bo dente non é ser comellón, como tampouco é o mesmo estar famento ca estar famélico. E se hai tantas maneiras de referirse ó de meterlle carburante ó corpo, é porque non sempre se entendeu ben iso do bo comer, de tal xeito que, mentres que ir a unha voda e deixar a comida no prato é de maleducados, tamén o é ser invitado a unha casa e papar como se nunca se vise comida diante, pois, dependendo de onde, non se valora por igual comer coma un adramán ca comer coma un paxariño.

Pero agora, cando a ciencia anunciou que xa coñece o mecanismo do apetito e da fame, agardamos que facer algunha desas dietas para lucir tipo, non represente máis sacrificio que o de tomar unha pílula que lle cambie a hora a ese desapiadado reloxo biolóxico que tantos trastornos nos dá.

O caso é que todos pensabamos que a fame era máis unha cousa da mente e do costume, con esa frase tan repetida, “é a hora de xantar”, que tantos sacrificios nos causa os días de cambio horario, e resulta que toda a culpa é dunhas minúsculas células que hai na graxa corporal, que axiña detectan cando a carga enerxética entra na reserva, revoluciónanse e mandan sinais ó cerebro para que faga renxer as tripas e sentir como que o estómago encolle, ata obrigarnos a abrir a neveira a fin de frear tan alarmantes mensaxes.

Agora tamén sabemos que cando esas células non funcionan ben a persoa vólvese larpana, lambona e comellona, traga sen taxa nin orde para acusarse diante da sociedade e do mesmo confesor como un guloso, pecado capital condenable co lume do inferno, cando realmente só é un fallo do mecanismo corporal. E entón cabe preguntarse, como apunta Xulio, se non habería que sacar á gula da lista de tales pecados, pois, segundo se vén de demostrar, o guloso pode selo por un defecto fisiolóxico que o confesor debería exculpar con un simple certificado médico, sen nada que ver con ningún tipo de maldade e a pertinente penitencia. 

 Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia). 

OS XOGOS DA MEMORIA

Por Pepe de Rocaforte

Esta mañá levanteime cun nome a me dar voltas na cabeza, un nome que en principio soábame practicamente descoñecido. Pareceume raro, porque desde hai polo menos tres ou catro anos o que me sucede a cada paso con maior frecuencia é máis ben o contrario: o de borrárseme os nomes, principalmente os de persoas e os xeográficos: montañas, ríos, vilas, cidades e outros polo xeito.

Para combater dalgún modo esta perda de memoria ocorréuseme unha xogada que en principio me pareceu intelixente. Por exemplo: teño un amigo co cal me vén sucedendo o caso de que cada vez que vou falar del, lémbrome de todo o referido ó seu aspecto físico, onde vive, a que se dedica... Todo, menos o seu nome, que podería saber inmediatamente só con buscar en internet o título dalgún libro por el escrito. Pero non quero botar man desa solución fácil, só válida ademais en moi determinadas ocasións. Así, neste caso, decidín asocialo a un gato, e do gato, ás súas garras. E de aí xa chegaba facilmente a “Garrido”, o apelido buscado.

Outro exemplo: Un país do cal ata hai once anos o ignoraba practicamente todo. Viaxei a el en 2014 e volvín encantado de ver e percorrer cidades das que se me segue acordando o nome, e tan fermosas como Pula, Zadar, Split, Korcula, Dubrovnik... Pero o nome do país sempre se me atranca. Ata que se me ocorreu pensar nas ras da lagoa de Plitvice. ¿O croar das ras...? ¿Plitvice?... ¡Pois claro: Croacia!

O malo desta argucia non tardou en se me manifestar cando a quixen utilizar como recordatorio do nome doutro coñecido, poeta por máis señas, e non só se me resistiu o nome senón tamén a palabra elixida para recordalo. ¡Vaia agudeza a miña! Xa é preciso ser parvo para non ter en conta algo coas maiores posibilidades de se producir.

Pero volvo ó asunto inicial: Dicía que despertei cun nome a me petar nas paredes da cachola. Un nome que non relacionaba con ninguén. ¡Esto xa era o colmo! ¡Primeiro non son capaz de lembrar o nome dunha determinada persoa ou lugar e logo atópome cun nome que son incapaz de relacionar con ningún sitio ou persoa!

Despois, a forza de lle dar voltas empecei a matinar que ese nome me soaba un pouco, pero non sabía de que. “Gutierre de Cetina”, “Gutierre de Cetina”... Si, empezábame a soar coñecido, pero era incapaz de lembrar de que. ¿Tal vez un poeta? Si, eso é: un poeta. Fun inmediatamente buscar algún Gutierre ou Gutiérrez na enciclopedia e no primeiro que me bateron os ollos localicei estes versos: Ojos claros, serenos, / si de un dulce mirar sois alabados, / ¿por qué, si me miráis, miráis airados?... ¿Como se me borrara de tal xeito da memoria o nome do seu autor? ¡Un dos poemas máis fermosos que lin na miña adolescencia!

Empecei a lle botar un vistazo á biografía: nacido en Sevilla en 1520, morto en México, en Puebla de los Ángeles, en 1554. O lugar  onde morreu fíxome lembrar inmediatamente dunha noite en Nova York dous anos antes. Estabamos tres parellas ceando nun restaurante da 7ª Avenida coa Rúa 35, xa era tarde para os horarios americanos e non quedarían máis de dúas ou tres mesas ocupadas no local. Os meseros estaban practicamente desocupados e daquela aproveitei para lle preguntar ó que nos atendía a nós se era mexicano. Efectivamente érao, non podía ocultar o sotaque.  Díxome que era de Puebla. Entón conteille que nós estiveramos en Puebla un par de anos atrás e empeceille a falar das cousas que máis me gustaran da cidade: o templo de Santo Domingo, o Zócalo, o mercado do Parián... Paroume a relación, el non coñecía moito a cidade, non era da mesma Puebla, senón dunha pequena vila a non moita distancia. ¿Non será vostede de Tonantzintla?, pregunteille polo único lugar das proximidades que eu visitara. E non, tampouco era de Tonantzintla, máis pequeno aínda. Pero agora a pregunta que se me ocorre é: ¿como puiden hoxe lembrar, sen ningunha dúbida, os nomes de tantos lugares (e mesmo o nome propio do mesero: “Luis”) sen dúbida ningunha e en cambio son incapaz de me acordar de como se chama a primeira rúa que fai esquina con esta onde vivo?

Misterios do cerebro humano que nada bo me parecen presaxiar.