luns, 30 de setembro de 2013

Pasos e lavadoiros en Mondoñedo


                                        Esta é outra adaptación ó medio, e tamén un aproveitamento dos recursos naturais.
            Nas fotos que hoxe presentamos, sacadas en Mondoñedo, vemos como o río que pasa a carón das casas, cóbrese con pequenas pontelas para cruzalo, e teñen, asemade, uns lavadoiros individuais feitos con lousas, e incluso cun pilón para poñer a roupa enxaboada. Curioso e fermoso conxunto etnográfico, que lles evitaba ás señoras ter que ir ó lavadoiro público cando xa o tiñan na casa.
           


























xoves, 26 de setembro de 2013

San Miguel


         San Migueliño das uvas maduras, que tarde vés e pouco duras, di o refrán que o lembra neste final do mes, o día vintenove, día de grandes festas por toda a xeografía, como na Pastoriza de Arteixo, e festa tamén en Bréamo, Pontedeume, onde os devotos morden os cravos da porta da igrexa para arredar o meigallo, porque se alguén hai máis eficaz contra o diaño, ese é este arcanxo que armado de espada ou lanza ou tridente ou pica ou o que teña a man, sempre aparece co pé encima do diaño e a arma cravándolla para vencelo. Sen embargo deben ser moitos os demos e poucos os san migueles que o mal non desaparece do mundo.

         Unha das funcións do arcanxo é o de pesar as obras boas e malas para saber quen debe estar no paraíso, tal e como facía o Anubis dos exipcios.
         A el tamén se lle pide contra o raquitismo, unha enfermidade que sempre se asociaba co mal de ollo e coa nefasta influencia do diaño, males que se prevén pasando por debaixo das andas do santo.

         E en fin, que agora que xa está entrando o inverno, o san Miguel lémbranos que tamén hai que estar curado na alma, por se os males deste tempo frío, húmido e desapracible non lle permite ós santos protectores da saúde actuar en pro dos fieis.

mércores, 25 de setembro de 2013

UM APELIDO. UM NOME.


                                                                       Por UM-DO-CHAO.
PARDO.

O apelido.
Emilia Pardo-Bazán
Típica alcunha, por referência á cor da pel ou mesmo do cabelo (castanho), equival ao Moreno castelhano. Tem-se por nosso, dada a sua profussom aqui, embora em Aragom (e em Itália) haja Pardos, como os hai em Cantábria  (Pardo de Santayana).
A palavra, segundo Méndez Ferrín, vem do grecolatino e começou denominando ao leopardo (leom escuro, pois), e como nos ilustra Rivas Quintas, é dos apelidos que em tempos se virom alterados polo género, assi, se caía em mulher adoitava a forma Parda, ao jeito de Crespa, Branca ou Soliña, costume posteriormente dessaparecido.

As personagens.
Entre nós nom podemos obviar, quando menos, três nomes relevantes:
1 Pero Pardo de Cela, o Mariscal (século XV), personagem discutida como senhor feudal que era, a sua rebeldia primeiro e a sua decapitaçom depois, por orde dos Reis Católicos, trocou-no em símbolo involuntário das liberdades galegas, mesmo algumhas colectividades galegas da emigraçom comemorando o 17 de dezembro (de 1483) da sua morte em Mondonhedo como Dia da Galiza, e dando origem a toda umha literatura desde Vicetto até A. Vilar Ponte e Cabanillas, pasando por Leiras Pulpeiro.
Manuel Pardo Lavalle
2 Manuel Pardo de Andrade (1759-1823). Este oleirense, frade finalmente secularizado, de agitada existência, foi um destacado luitador liberal, fundamentalmente jornalista e autor de combativos textos em galego que marcam um fito no nosso Rexurdimento.
3 Emilia Pardo-Bazán (1851-1921), a escritora sem-par, de cultura nada comum, formando nesse grupo de criadores nados na Galiza que florescerom nas letras espaholas, mas cumha forte impronta galega.
4 Felipe Pardo Aliaga (1806-1868), considerado um dos mais notáveis escritores peruanos do XIX, de ideologia espanholista num país que vinha de se independizar de Espanha; era filho do fidalgo ourensám Manuel José Pardo Ribadeneira (Cenlhe, 1759-1839, Lima), que ao Peru emigrara e exercera como regente da Audiência de Cusco.
5/6 Manuel Pardo Lavalle (1834-1878) e seu filho José Pardo Barreda (1864-1947), filho e neto respectivamente do anterior, forom presidentes da República, este já no século XX e em dous períodos.





Anubis, o xuíz do paraíso exipcio

  

         Anubis era un deus que habitaba na banda oeste do Nilo, alí onde se pon o sol, onde nace a noite e de onde vén o frío e a morte. Era o deus das necrópoles.
         Distinguíase Anubis por ter cabeza de chacal, de can preeiro, que vixía todo o proceso de embalsamento dos defuntos, e logo, cando o finado se presentaba diante de Osiris, el sacaba a súa balanza e pesaba as vísceras daquel en comparación coa chamada pluma da verdade, na seguridade de que as maldades cometidas pesan como chumbo e as bondades son leves coma nubes.

         Lembramos a Anubis, porque estamos ás portas do san Miguel, o san Migueliño das uvas maduras.

martes, 24 de setembro de 2013

A devoción agradecida


         O mes de setembro sempre foi un mes para agradecerlle ás divindades os bens concedidos. As Virxes dos Milagres ou dos Remedios, da Cabeza, a Barca de Muxía, a santa Eufemia de Arteixo, o Nazareno da Pobra, o san Campio e outros moitos que fan resoar as bombas de palenque en cada rincón da nosa xeografía, son festexos de recoñecemento e gratitude. Pero tamén de preparación para o vindeiro inverno, facendo fincapé naqueles problemas que teñen que ver coa mente.

         Espantar o diaño en forma de atados de pelo ou ofrecer os exvotos que lembran a cura outorgada, son manifestacións propias deste mes en que os días xa se acurtan, os cereais xa están recollidos ou en proceso de recolección, e as casas e os corpos deben prepararse para un tempo no que os males do frío van estar sempre presentes.
         Quizabes o Nazareno da Pobra leve en si esa expresión de corresponder e de satisfacción que se pide no devoto que se veu favorecido coa intervención do santo, ofrecéndolle o mesmo cadaleito que se portaría se el non atendese a petición de axuda contra unha grave enfermidade.
         Pero aínda temos aí o Migueliño.

         

luns, 23 de setembro de 2013

Polas animadas fragas do Mero

            
                                                                       Por Fuco Pérez Sensegundo

O día vinteoito de novembro do 2012 deixamos a comodidade dos nosos fogares para afrontar a inclemencia do tempo outonal na atractiva fraga de Cecebre, o escenario que outrora albergaba ós personaxes do Bosque Animado de don Wenceslao Fernández Flórez. Alí, segundo opinión da maioría, non atopamos este sábado ós personaxes das súas novelas, pero para un, que sempre pensou que a fantasía forma parte do cotián, pareceulle ver nalgún lugar ó acubillo dun salgueiro que estende as súas pólas sobre o Mero á mesmísima Marica da Fame, co seu rostro osudo aprendendo as artes de meiga cunha galiña comesta polo raposo, da que ía depenicando anacos para un caldo de verdura roubada nalgunha horta ben abrigada.

            O camiño realmente comezou no Burgo ou máis exactamente na igrexa de santa María do Temple, ó mesmo lado do famoso paraugas que lle dá nome e alcume á zona, templo con raíces templarias, daqueles anos nos que os camiños a Compostela tamén pasaban por aquí, e cruzaban a ponte sobre a ría, unha ponte custodiada por esta e pola igrexa de Santiago do Burgo, dous sentinelas de luxo para tan portentoso vieiro.
            E logo da ponte, colgado do viaduto da autopista A9, un deses seres entrañables e fantásticos, un dos gordos de Ramón Conde, pendurado dun bambán que o vento mareiro abana de cando en vez, deunos paso, sen perder a beira do río, a todo un mundo de fantasía, aínda que neste primeiro tramo a paisaxe fabril prevalece deixándose comer, pouco a pouco polas novas urbanizacións onde antes, nos tempos de María Pita, aquí ficaban os arrabaldes da cidade herculina.
            Camiñamos baixo a ameaza de chuvia contemplando, un servidor, como un pau da luz discutía cun vello carballo que lle chamaba intruso e insensible á vida por ser un pau seco, sen máis arte que a de soportar uns arames, ó que este se defendía dicíndolle que lonxe de ostentar florituras de verdor primaveral, el era o encargado de levarlle a luz para alumear as noites dos paisanos, el levaba a corrente eléctrica para os seus calefactores, el era... e este tamén era... e nesta discusión os deixamos preto da presa da Telva, onde segundo nos informa un dos camiñantes se recolle a auga que mata a sede coruñesa.
Xa deixamos atrás o mundo industrial, e o río servindo sempre de guía, foinos levando por novas paisaxes que por veces facían aparecer na espesura fantasiosas imaxes que se nos antollaban vixiantes dos camiños, talvez algún Fendetestas apaciguado que agardaba encontrar a calquera solitario paseante con quen regatear o produto do seu atraco trabuco en man. E andando por unha paisaxe de pequenos “fins de semana”, de súpeto, aló contra o fondo do camiño, perdido entre unha manchea de ramada seca, vimos vir ó galope un cabalo branco cun cabaleiro de capa e barba canosa que ó vernos refreou a marcha, e ficamos mirándoo coma quen vise ó mítico Galaaz perseguindo o Santo Grial por algunha das igrexas que se agochan nas profundidades daqueles roteiros.
            O outono co seu esplendor de ocres, verdes e grises envólvenos nas fantasías con que se anima o bosque cos seus mil sons. Como tamén nos anima o paso do tren, evocador do paso da vida, como un raio fugaz, e que pena non encontrar por alí a Furacroios, aquel rapaz que outrora lle poñía pedras na vía para que o tren, co abaneo, soltase pedras de carbón que logo el recollía para lle vender ós paisanos.


            O bosque é pícaro, ten sorna, e moito instinto para sobrevivir. Nalgún agochadoiro desta fraga, sentindo o rumor do río que pasa maino, escoitamos o renquear de Geraldo, o poceiro coxo, coa súa pata de pao que, coa humidade destes días rincha como unha porta mal aceitada, mentres el mira como o río vai movendo muíños e algún día moveu serradoiros. E vén aí, coa súa perna rinchadora procurando un encontro fortuíto con Hermelinda, a muller dos seus amores, e con quen nas noites de tormenta soña e se imaxina acubillado polos seus brazos gordechos, pero Hermelinda ten outras aspiracións e preferiu marchar da fraga para se converter en criada de cascarilleira nalgunha casa da pescadería coruñesa. 
            Na nosa andaina, as vacas están por todas partes, protexidas con modernos pastores
eléctricos, e unha delas míranos, como aquela que miraba a Castelao e dicía, “bó, só é un home con gafas”. Pero esta non, esta míranos como intrusos, ela que é descendente directa daquela que pariu na casa do crego o día que Fendetestas decidiu asaltala, e os criados non se daban ben co labor paridoiro, e el, o bandido da fraga, un corazón bondadoso como era a pesar de todo, desprendeuse da máscara, pousou o trabuco onde non estorbase e meteu man no labor para sacar o becerro que tres criados non eran quen de sacar.
            Eu quixera ser acólito de Fendetestas.
            O camiño é suave, pausado, demasiado pausado, e a estas alturas do día xa non se ven camiñantes, ou paseantes, nin ciclistas domingueiros que ata hai un ou dous quilómetros se cruzaban  con nós e nos daban os bos días con educación aldeá; e aló, contra a outra beira do Mero, un home de pel branca, de pucha e traxe arrugado, de coma quen durmira con el postos, lémbranos a alma de Fiz Cotobelo, o emigrante en Cuba que non quixo ficar aló, que tivo morriña da nosa chuvia, das brétemas e do canto do galo nas mañás de raiola quenturenta, e volveu para camiñar pola fraga agardando que chegue a primavera, cando os lagartos saen dos seus acochos, coa segreda intención de botar man dun para poder cumprir coa promesa de peregrinar a santo André de Teixido, a onde vai de morto quen non foi de vivo, e a onde por mor dos labores da vida el non puido ir cando o sangue corría polas súas veas, e na vez de cumprir co santo decidiu cumprir cos seus soños, e viaxou ó outro lado do mar coa esperanza de volver rico para casar coa moza máis guapa, rica e ben dotada de toda a bisbarra, pero a emigración como a fortuna é moi traidora, e todo son ilusións cando saes pero aló as cousas non sempre son como un as soña e todo ficou nunha esperanza.
            E así andando, ó cabo de tres ou cinco horas de andaina chegamos á casa de don Wenceslao, onde fomos acollidos como hóspedes de luxo, e como tales alí nos contaron a vida da familia que alí morou e as andainas de quen tal mansión gobernou, e amosáronnos a casa, os seus libros e ata a súa cama. E saímos xa ben pasada a unha da tarde, a hora na que as toupeiras se agochan detrás da árbore das moreiras para facer cousas que non nos son permitidas descifrar, e entón o ceo, a nós que profanamos en tan sinalado día a fraga onde os soños son realidade, ameazounos coa súa ira, e a ira chegou cun chover que era arroiar, e daquela, xa camiño dos coches, sentimos como de nós se rían Fendetestas e o señor cura mentres compartían un bizcoito de manteca de porco con grolos dun viño tinto e espeso ó acubillo dun pendello, sentados sobre un arado de pau, para celebrar a paridura dunha vaca; e desde aló, dunha especie de abrigo ou furna ou acubillo que non podíamos ver moi ben, chegábannos as risas de pracer de Geraldo e Hermelinda cando ela lle dicía a el sácame esa perna de encima, a perna de pau do poceiro que non lle facía cóxegas; e máis acó Marica míranos pasar con ollos de desconfiada, remexendo na pota onde cocía o pouco que aproveitou da galiña raposada, cantando feliz porque hoxe ten un caldo e é, ou séntese, a muller máis rica do mundo; e desde a outra beira Fiz de Cotobelo, vagando por entre as árbores, co rostro tristeiro quéixase, que hoxe só ve lesmas e ningún lagarto, quéixase e di que ata para morrer hai que ter sorte, e incluso ata para ser alma en pena. Que triste é a súa vida.
            Chegamos ós coches, e a un servidor, quedoulle no peito un como que non sei, un algo de desacougo, como se deixando os camiños da fraga e as beiras do Mero deixase media vida. E quedáronme ganas de volver.       


venres, 20 de setembro de 2013

Hórreo na Mariña luguesa

       

         Será pola escaseza de pedra de gran, que os hórreos da Mariña luguesa buscan entre os materiais a lousa unida e ata recuberta moitas veces na súa totalidade con cal.
         Hai moitas tipoloxías de hórreos nesa franxa do norte da provincia de Lugo, pero hoxe fixámonos neste hórreo en que as físgoas semellan pequenos nichos que nos dan idea do grosor das paredes, dispostos eles en tal maneira que gardan un certo equilibrio estético.
         O hórreo érguese sobre unha edificación pechada, de tal maneira que o tornarratos é un aleiro dese alboio, despensa ou soto sobre o que se ergue.
         A mesma lousa que se usa na súa construcción serve tamén como material de cubrición, sen faltar eses pináculos que serven de suxeición e de símbolo protector.


Casa de economía mixta en Palmeira

Casa de economía mixta
     

         Unha casa tamén nos fala de quen vive nela, a que se dedica, e de que recursos bota man para o seu sustento.
         O economista Manolo González Vidal, ten un estudio no que divide as rías galegas en tres tramos que diferencia polo aproveitamento dos recursos naturais entre os que viven con preferencia do mar, e ocuparían a parte máis próxima á boca da ría, os que combinan a economía agrícola coa mariña, que ocuparían unha franxa central das rías, e os que só usarían os recursos mariños como un complemento da actividade agrícola, situados na parte máis interior da ría.
         Esta casa, de preto do porto de Palmeira, pertencería ó segundo tipo, a aquel no que se aproveitan os recursos mariños e agrícolas por un igual; e nesta casa vese esa combinación de actividades ó combinar as formas clásicas dunha casa mariñeira, con eses esteos sobre os que vai o corredor, baixo o que se lle daba acubillo ás embarcacións ou ós aparellos de pesca, co hórreo que queda a un lado do corredor.
         Esta tipoloxía de casa repítese no entorno do porto palmeirán, nalgún caso algo desfigurado polos novos materiais ou adaptación ás actuais necesidades de uso da casa, que converten o corredor nun balcón ou miradoiro, pero segue conservando as formas, o hórreo e os esteos, ás veces limitados a simples canzorros.


xoves, 19 de setembro de 2013

Nosa Señora aleitando ó Neno no Incio


         Ó largo de todo o mes, as celebracións marianas lembran o nacemento da Virxe María e a súa función como nai e protectora dos fieis. É unha desas advocacións é a da Nosa Señora do Leite e a do bo parto. Por iso hoxe, fixándonos nesa advocación que ten a súa celebración en distintos lugares e distintas datas ó largo do ano, fomos ata o Incio, para retratar a Nosa Señora aleitando ó Neno, polo simpática que nos parece esa imaxe, na que a Nai, para chamar a atención do cativo, faille cóxegas no pé, atraendo a súa atención, para que non se despiste coma un neno calquera, para que atenda ó alimento que necesita para facerse home.

         Tamén é curioso que a pudorosa Virxe, pola man dun non menos pudoroso artista popular, só ten un peito, aquel do que mama o rapaz, mentres que o outro non avulta nada. A Virxe, a pesar de ser tan fermosa, tamén é refuxio de pecadores, os seus atributos femininos só son para dar vida e consolo, e por iso aparta os seus encantos humanos para non desviar a atención dos varóns que a veneran. 

mércores, 18 de setembro de 2013

Casas multicolor en Foz



         Tamén en Foz, na Mariña luguesa, atopamos estas casas multicor, onde, cando os ocos non se deixan coa pedra de cantería á vista cóbrese con outra cor que destaque sobre os panos. Son cores vivas, chamativas, que procuran destacar, diferenciarse do resto. Cada casa coa súa propia identidade. Hai quen di que tratan de pintar as casas como se fosen as embarcacións. Tamén se di que usan a mesma pintura para a casa ca para o barco. Non é así, pero si é común á hora de pintar o mesmo gusto estético co barco ca coa casa, protexendo sempre, con eses panos de cor a pedra das paredes, exposta ás inclemencias do tempo. Un gusto estético que se repite na práctica totalidade da beiramar galega.

domingo, 15 de setembro de 2013

UM APELIDO. UM NOME.


                                                                               Por UM-DO-CHAO.

BIEDMA, VIEDMA, O DESSAPARECIDO.

O apelido.

Estranho por escaso (na Galiza parece ter desaparecido) este pouco explicitado apelido foi grafado BEZMA a principios do século XV (segundo informa E. Rivas Quintas), em referência a um topónimo (microtopónimo dessaparecido el mesmo?) da Terra de Palhares (província de Lugo). Também tem adoptado a grafia VIEDMA na descendência da ponla andaluza da família ubicada em Xaém. Tivo preponderância na Idade Meia, dando algum bispo de Mondonhedo e estando nos inícios da família condal de Monterrei, título mais tarde atribuido a outras gentes.
Curiosamente é na República Argentina onde ambas famílias, con B e com V, vam confluir nos seus mais destacados membros... todos três Franciscos, os aquí citados!  Vejamos.

As personagens.

1 Francisco de Viedma y Narváez (1737-1809), de Xaém, foi explorador da Patagónia e do Rio Negro, onde fundou (1778) o forte de Nuestra Señora del Carmen, que déu origem às cidades gémeas de Viedma e Patagones; governando, sei que com grande acerto, por um quarto de século a província de Santa Cruz de la Sierra, esta na actual Bolívia.
Lembremos o projecto dos anos 90 do século pasado, finalmente abortado, de trasladar a Viedma (cabeça da província de Río Negro) a capital da República, coa dupla intençom de descongestionar Buenos Aires e de desenvolver essa zona austral do país: a exemplo do que, décadas atrás, se fixera no Brasil com Brasília.
2 Francisco de Biedma y Zayas, quem nom cuidamos galego –mesmo suspeitando-se ser familiar do anterior-, foi efémero capitám general de Galiza (1799 e 1808), neste último ano tocando-lhe defrontar a criaçom da Junta Suprema (2 de junho) perante a invassom francesa, el próprio tido por afrancesado.
3 Francisco de Biedma y Pedrosa (Corunha, c. 1780-1865, B. Aires), filho do anterior, também militar que, polas suas ideias liberáis, se víu forçado a se exiliar junto com toda a família, primeiro a França, depois à Argentina recém emancipada da coroa espanhola. El e sua mulher, Tomasa de Pazos, som os fundadores deste clám do que descerom personagens de destacada presença naquel país, professores e historiadores e mesmo impressores de sona por várias geraçons.

martes, 10 de setembro de 2013

Pedras e exvotos mariñeiros




Os que vaiades á Nosa Señora da Barca, seguro que abalaredes a pedra, porque se a pedra abala, a fortuna rolda ó abalador; pasaredes por debaixo da pedra dos cadrís, se a axilidade necesaria ou as graxas dos ben mantidos vos deixan, e se a vosa cabeza encaixa na chamada pedra da cabeza, seguro que aliviaredes as xaquecas se as tendes. Cada pedra unha parte da nave en que viaxaba a VIrxe, xa a vela ou o temón. unha nave que ficou petrificada tras algún raro naufraxio.
Todos son vellos cultos precristiáns que se adaptaron coa nova relixión e se manteñen ó largo dos anos e dos séculos, seguramente porque a devoción é máis forte ca ningún outro pedido e sempre había a desculpa de que se o santo non dá “é porque non estaba de Deus”. Pero seguramente, se entrades na igrexa, veredes os exvotos doados por mariñeiros de carne e oso que tamén sufriron as batidas deste mar, de mariñeiros que estiveron en perigo de naufraxio ou por náufragos que en perigo de morte se lembraron da santa (que á vista está como lle quedou a súa barca de pedra) e lle ofreceron a maqueta do barco, ou algunha parte do mesmo se os salvaba; e habedes de saber que dese costume xa se ten escrito moito antes de que a
Virxe chegase a estas terras, pois xa na Eneida se conta de que no Laurentino, había unha oliveira onde os mariñeiros colgaban as roupas que levaban cando naufragaron, e invocando a Fauno foron salvados e devoltos á terra.
     A xente mariñeira sempre foi agradecida.

luns, 9 de setembro de 2013

Un pozo de Foz

  
         A auga é un ben escaso que debemos protexer, e nas Mariñas luguesas tanto se protexe que o mesmo pozo se cerra cunha especie de casota circular, de tellado cónico, para evitar que nada caia ó seu interior, xa sexan cousas da terra ou do aire.

                  Neste pozo de Foz, tamén se coroa o teito cun símbolo apotropaico, unha especie de pináculo con catro flores, unha cara cada un dos puntos cardinais, unha especie de rosáceas que nos lembran a semente da vida e a súa expansión xeométrica a través dos espacio. 

Un reloxo escangallado

        
            A un reloxo de sol ninguén nin nada lle pode facer sombra, senón xa non dá a hora. E non é por capricho, senón por imperativos técnicos, a pesar de que este teña incluso ese péndulo simulado, como se fose un reloxo de salón.
            A uns reloxos hai que darlle corda, a outras que poñerlle a pila, e a este ten que darlle o sol.
            E non sabemos quen estaría antes, e polo tanto quen ten máis dereito a estar onde está. se o pao da luz ou o monolito solar, sexa como sexa, ou este foi mal instalado, seguramente un día de chuvia coas presas da véspera electoral que a todos despista, ou os eléctricos invadiron o seu entorno, amparados en hipotéticas necesidades comúns, contaminando cos seus fíos de transporte electromagnético o espacio e anulando a función para o que foi creado.
            Tende en conta, aqueles que vaiades xulgar este cadro, que o poste non só serve para levar os fíos eléctricos a cada casa, senón que tamén cumpre a función de taboleiro de anuncios funerarios.

            Ó final aí temos, un reloxo de sol escangallado.

venres, 6 de setembro de 2013

Nosa Señora dos Milagres de Caión

     



           Coma cada ano, o domingo anterior ó día oito de setembro, que é o da celebración, Nosa Señora de Caión retirouse á ermida que queda por encima da vila mariñeira do concello da Laracha, o Outeiro, desde a que a Virxe pode contemplar a entrada dos pescos que volven coa amañecida das súas faenas nocturnas, e ver o sol cando se pon, nesa liña onde ceo e mar se confunden.
         E aló permanece Nosa Señora ata o domingo seguinte ó do seu día, en que volverá a baixar para ficar entre os pescos acollidos ó seu amparo.
         Quen ocupaba este outeiro antes de que Nosa Señora o escollese como lugar de retiro, non o sei. Seguro que aquí asentou un poboado a onde, cando os ventos do inverno acometían ese punto costeiro, se retiraban os paisanos a facer os seus labores máis ó abrigo. Pero sempre nos preguntaremos a quen lle rezaban aqueles primeiros poboadores.   
Hoxe, os devotos de Nosa Señora peregrinan desde todos os puntos da bisbarra bergantiñán e de moito máis aló á súa capela, onde a festa grande coincide co día oito, ese segundo o que a tradición haxiográfica di que foi cando naceu a Nai de Xesús. E aí, vemos como os devotos asisten ós actos relixiosos pero tamén ós festeiros, verbenas, gaiteiros, banda de música bombas de palenque e comidas campestres (incluído o botellón). E entre eses rituais relixiosos, está o ofrecemento de exvotos de cera para pedir a cura de determinadas partes do corpo ou da facenda, o lavado na fonte da santa, onde unha longa ringleira de devotos mollan os seus panos, lavan a parte doente e deixan o pano coa esperanza de que secando o pano seque o mal, e o contacto coa santa, neste caso o tocar a santa imaxe coa estampa da Virxe ou cun obxecto que logo, en contacto co crente, aportaralle saúde e benestar.


xoves, 5 de setembro de 2013

UM APELIDO. UM NOME.


                                                                         Por UM-DO-CHAO.
TENOIRO. TENÓRIO.

O apelido.
É de origem toponímica, concretamente nascido na freguezia de Sam Pedro de Tenório, no actual município de Cotobade (Terra de Montes).
Já no século XIII, segundo se verá, aparecem levando-o indivíduos de destaque, se bem se apresenta em diversas formas: Tenoiro, Tanoiro, Tanório…
Mesmo no século XVII se instituíu o marquesado de Tenório, referido a tal topónimo.
Francisco J. de Caldas Tenorio
E temos, no idioma espanhol, o vocábulo tenorio, indicando “galanteador audaz y pendenciero”, originado na sonada personagem literária de dom Juan Tenório. Lenda urbana de Sevilha, querem-no fazer descendente dum cavaleiro siciliano (¿), mas o único claro é que serviu de base a El burlador de Sevilla y convidado de piedra (de Tirso de Molina, c. 1628) e a Don Juan Tenorio (de José Zorrilla, 1844), amém de inúmeras versons teatrais e musicais em vários idiomas, de todos conhecidas. E mais para o nosso interesse: tamém som galegos os apelidos doutras personagens da obra zorrilhiana, tales doña Inés (ULLOA) de don Luís (MEXÍA).
Umha importante rama desta linhagem estabelecéu-se em Leom, e ainda outra, como vimos de ver, na Andaluzia, se bem a que mais destacará será a ponla colombiana, na época do vicerreinado de Nueva Granada, embora nom levasse o apelido em primeiro, mas em segundo lugar.
Camilo Torres Tenorio

As personagens.
1 Men Rodríguez de Tenorio (2ª metade do XIII). Este Fidalgo de aventureira trajectória figura como troveiro nos cancioneiros galego-portugueses, segundo X. M. Álvarez Blázquez, com 6 cantigas de amor, 4 de amigo, 2 de escarnho e mais umha tensom.
2 Francisco José de Caldas Tenorio (1768-1816), filho do galego José de Caldas e García Camba e neto do tamém galego Juan Tenorio (ambos radicados na colombiana Popayán –ver o apelido Pombo-), foi geógrafo e naturalista, todo um ilustrado precursor, companheiro de Humboldt… e general dos patriotas, o que lhe valéu o fuzilamento. Deu o nome de Caldas a esse departamento colombiano.
3 Camilo Torres Tenorio (1766-1816) foi outro descendente (bisneto) daquel mesmo galego Juan Tenorio, e é patriota da primeira hora, culto como ningum e partidario do federalismo, chegando a governar o incipiente país, mas acabando fuzilado, como se vé, no mesmo ano que seu tio Caldas. (Convém nom confundi-lo co seu descendente Camilo Torres Restrepo, cura contemporáneo, outro precursor, este da chamada teologia da liberaçom).


mércores, 4 de setembro de 2013

O cabaceiro de corres

         

.
         Aló polas terras de Melide abundan estes cabaceiros que se distinguen pola sinxeleza, a arte tecedora e a barateza dos materiais. Son humildes pero enxeñosos hórreos de corres, vergas, láminas de madeira, varas de carballo, vimbio ou salgueiro trenzadas, con tellado de colmo, de planta circular pero cumprindo cos requisitos necesarios para satisfacer o propósito para o que foi deseñado, tal é o secado das espigas antes da malla; e se atendemos a Xaquín Lourenzo, polo volume enténdese que onde existen este tipo de canastros é un lugar onde escasea o millo, ou alomenos onde os propietarios non posuían grandes extensións dedicadas a este cereal.

         Asemade, pola simpleza da súa estructura e materiais, tamén está considerado como o máis primitivo.

martes, 3 de setembro de 2013

O cornecho da esperanza


         Cantas veces non se acercarían os veciños a este lugar, co peito latexando, ansiosos de encontrar algunha resposta ás súas aflicións. A carta dun parente, o poema dun namorado, a chamada dun amigo.  O conforto dunha súplica. As cartas foron a unión das familias e dos veciños nesta terra de ausentes.
         Aí temos a esperanza agardando. O viacrucis da emigración.

         As caixas do correo traen as noticias dos ausentes vivos, pero no imaxinario popular, a cruz achéganos a presencia dos ausentes finados, e aí entre esas outras, semella tamén unha caixa de pedidos e de respostas, a onde os crentes se achegan coa esperanza de ver e sentir a satisfacción de ser atendidos pola intermediación dos seus antepasados.

luns, 2 de setembro de 2013

O mes do lume


         Pode ser enganoso iso de dicir de setembro que é o mes dos lumes. Non vos preocupedes, só é unha pequena licencia que me tomo.
         Realmente, aínda que en Roma, a Vulcano, lle celebraban a festa grande sobre o día 23, os devotos daquel tempo tíñanlle dedicado todo o mes de setembro para calmalo.
         Vulcano non era un deus agraciado pola beleza, fora fillo non desexado de Xúpiter e Xuno, que un día, nun simple accidente doméstico provocado polo cabreo de seu pai, caíu do Olimpo á terra e quedou coxo de por vida. E a vida dos deuses é eterna. Aínda así, sendo como era tan bo ferreiro, casou con Venus, e por mor da beleza da súa esposa, coroouse cos cornos que ela lle puxo con Marte. Con todo este currículo o deus non podía ser todo o feliz que se desexa e tiña as súas arroutadas, e contra elas, os humildes devotos habían de protexerse.
          Despois de festexalo nas calores do estío, aínda o celebraban neste mes en que había que recoller leña para o inverno, gardala en seco e sen perigo, preparar fornos e lareiras, e rogarlle sempre ó divino ferreiro polo ben que el protexía, non fose que nun descoido (ou algunha arroutada) se provocase calquera desgracia. Talvez por iso, os templos dedicados a Vulcano estaban sempre fóra da cidade, non fose que se lle cruzasen os cables e prendese os mistos indebidamente.

domingo, 1 de setembro de 2013

A sella, a perfección da xeometría con aplicacións físicas

         
.
         ¿Cantos non tiveron algún contratempo á hora de transportar unha cunca de infusión ou café, desde a cociña ó salón?. ¿Cantos non quedaron sen a bebida e tiveron que coller a fregona xusto cando empezaba a película?.
         O problema que os físicos expoñen é moi doado de explicar, pois ó andar, o movemento transmítese á cunca e esta fai oscilar o seu contido cunha amplitude e frecuencia de onda proporcional á amplitude e frecuencia dos pasos de quen porta a cunca. Os camareiros, procuran compensar esas oscilacións cun artístico e ás veces inapreciable movemento do brazo para evitar que a forza das ondas xeradas dentro da cunca derramen o contido. As nosas paisanas,  sen ser doutoradas en física, cando ían a por auga á fonte e traían os caldeiros ou bañeiras na cabeza, diminuían a incidencia da amplitude das ondas colocando unha folla de verza sobre a auga, precisamente para diminuír a amplitude polo simple peso da folla.
Fonte de Noia en 1926 (Ruth M. Anderson)

         Pero o recipiente máis idóneo, para tal mester é a sella. Quen a inventou debeu ter presente o problema de transporte de auga, sempre á cabeza. A súa forma troncocónica, coa base superior moito máis pequena que a inferior, fai que os picos de onda reboten contra as paredes en altura (dado que están inclinadas cara dentro) amortecendo a transmisión dos impulsos provocados polo movemento ó andar e teñan na superficie unha incidencia mínima, co que a auga moi raramente se derrama.
         O día que alguén invente cuncas de café e infusión de forma troncocónica como as sellas, a ninguén se lle derramará o contido.