A Fala

Falar é a condición que nos une e nos identifica, como naquel conto de Castelao, do mariñeiro que fala francés e se atopa con outro que fala inglés nun porto estranxeiro, e chapurreando como poden, beben e fanse promesas de eterna amizade. Xa cando están ben borrachos un deles canta aquilo de “Lanchiña que vas en vela...” e o outro secúndao, “levas panos e refaixos para a miña Manoela”. Os dous eran galegos, e cando saen, o taberneiro deixa escorregar unhas bágoas murmurando en voz baixa, “Lanchiña que vas en vela”. O taberneiro tamén era galego.

Falar é a potestade que nos fai gregarios, o que nos permite relacionarnos e compartir desexos e inquedanzas, por iso nunca entendín a maldición de Babel, ou entendina como a perrencha dun deus vingativo e envexoso da capacidade humana para protexerse contra outra enxurrada que acabase con todo, contra as desgracias que mandaba, como entendo e eloxio o Pentecostes, como a facultade que o fillo dese deus rancoroso lle dá ós apóstolos para poder falar e entenderse nas distintas linguas do mundo. E tal vez por iso, porque son máis de Pentecostes ca de Babel, cando vou ó médico espero que entenda se lle digo que me doen os cadrís, que teño unha man escordada ou un pé aberto, do mesmo xeito que non me gusta que o técnico da televisión me diga que non vexo a galega porque o dipolo de media onda da yagui non está dimensionado para ese ancho de banda.

Vivimos inmersos nunha linguaxe híbrida na que pedimos que nos sirvan un “perrito caliente” e os máis snobs un “hot dog”, cando realmente todos tomamos unha salchicha, neste país onde temos un idioma que, incluso se mantivo activo durante escuros séculos de prohibicións. Con el podemos entendernos en moitas partes do mundo, incluso na Lúa, se lle facemos caso á canción de Zapato Veloz.

Xa na década dos anos oitenta, a Agrupación Cultural O Facho fixera a proposta de unir ó Día das Letras (17 de maio) o Día da Fala (18 de maio), en conmemoración da creación das Irmandades da Fala, por iniciativa dos irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte, na Coruña, co obxectivo de exaltar e fomentar o uso do galego en todos os estamentos da sociedade.

Tras A Coruña outras cidades galegas uníronse á iniciativa coas súas Irmandades, así como Bos Aires, A Habana e Madrid, que en novembro de 1916 xuntáronse para celebrar a Primeira Asemblea Nacionalista, de onde sae o manifesto que define a Galicia como nación, pedindo por vez primeira a autonomía e o uso do galego como idioma cooficial dentro do territorio galego.

O golpe militar de 1936 acabou con elas, pero non puido co idioma, que se mantivo vivo, sobre todo, na fala, o seu principal soporte.

Remato contándovos a anécdota vivida con miña irmá en Nápoles, un día en que decidimos facer unha merenda a base de doces típicos da cidade, e ela, sempre moi disposta, negociou coa encargada da pastelería o menú de todos nós. Eu a un lado do mostrador observaba como unha falaba en galego e a outra en italiano, e ambas se entendían. Ó final a curiosidade fíxome preguntarlle á encargada de onde era. Era unha emigrante de orixe brasileira.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

Ler en galego

 

 

                 

Ler supón un esforzo que só se vence co costume. Todos escoitamos desculpas para non ler, dende que lle doen os ollos ata ter que cambiar as gafas. A máis rara que escoitei foi a de non ter tempo. En troques quen ousa empregar algúns minutos na lectura cada día non soe dar escusas tan pouco cribles.

Cando o asunto é sobre ler en galego, o subterfuxio dos pouco lectores ampárase en cousas tan absurdas como que non entenden o galego moderno, e entón un non sabe que dicir, pois mentres hai quen pensa que recuperar o idioma que nos é propio é un retroceso que nos devolve ó século XIX e só serve para entendernos con catro vellos que non tiveron escola, outros aconsellan que mellor sería que escribísemos todos en castelán porque hai máis mercado. Non paga a pena discutir con ninguén da riqueza dun idioma, aínda que sexa tan minoritario como o Yuchi, unha lingua que, hai quince anos, só a falaban cinco anciáns nativos de Oklahoma. Imaxinádevos que é dela hoxe.

Cando unha lingua está en risco (e o galego estao) necesita dun compromiso de defensa, dun uso constante e diario na educación, nos negocios e nos medios de comunicación, o cal non significa que non se aprendan os outros idiomas cos que convivimos. Tamén é necesario recoñecer as distintas variantes fonéticas e de vocabulario que cada bisbarra ten. Pero o apoio principal é recoñecelo e usalo. Aínda lembro a un amigo que me confesaba, cando andábamos a mocear, que non sabía dicir palabras de amor en galego, de tan acostumados que estábamos a oír só as das películas. E non creo que sexa só cousa miña que, cando miramos unha película mexicana, se nos escapen moitas frases pronunciadas baixo os acentos propios. Sen embargo iso non evita que leamos a autores suramericanos aínda que de cando en vez teñamos que botar man dun dicionario para saber que son os “gallinazos” ou a “frazada”.

Cada bisbarra ten as súas variantes, e se a min me sinalan o uso da gheada, o seseo, o cheísmo ou as terminacións en “in” dalgúns verbos, tamén a nós nos parece raro que en Ourense lle chamen “mao” á “man”, o cal non nos impide ler e falar con ourensáns sen atrancos.

Lembro isto porque son moitas as persoas que, sendo galego falantes de toda a vida, din que non len en galego porque non o entenden, e entón, cando presumen de que, a pesar diso son bos lectores, pregúntolles se leron algunha vez a Aldecoa ou a García Márquez sen botar man dun dicionario, por non falar dos escritores do barroco e sen contar con autores como Valle-Inclán, que se permitía o luxo de inventar palabras e todos llas entendemos.

Podemos admitir a desculpa, pero non que se culpe a outros das nosas faltas. Todos os idiomas teñen formas dialectais que o mesmo contexto dunha frase xa nos aclara sen necesidade de perder o tempo consultando Google.

 Teño a sorte de coñecer a señoras hoxe xubiladas, que deixaron a escola cando souberon as catro regras e garabatear o seu nome, que se animaron a ler en galego e non din nada diso de que non o entenden, e incluso teñen autores preferidos que devoran e degustan con verdadeiro pracer.

 Francisco Ant. Vidal 

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia),

PAUL AUSTER E SIRI HUSTVEDT

 

Por Pepe de Rocaforte

Paul Auster non foi precisamente un autor por quen eu sentise unha grande admiración. Xa antes de ler algunhas obras súas, que tampouco foron moitas, me sentía escasamente atraído pola súa imaxe, polo menos a imaxe que se vía nos artigos de prensa e nas fotografías relacionadas con el.

O primeiro libro seu que lin foi, se non me engano, “Leviatán”, que contén boa parte dos desenvolvementos máis típicos, e máis tediosos, do autor, onde atopamos a Peter Aaron (P. A.), o narrador, quen ó ter coñecemento da morte en estrañas circunstancias do seu amigo Benjamin Sachs, anteriormente activo loitador contra a guerra de Vietnam e autor dun libro de mocidade co cal, durante algún tempo, se convertera en autor de culto. Así comenza “Leviatán” a historia da amizade que unira a ambos escritores, Peter e Benjamin, amizade que acabaría marcando fondamente as súas vidas. Con este libro Auster ganou o “Premio Médicis” á mellor novela estranxeira publicada en Francia en 1993.

Tal vez unha das súas obras máis apreciadas fose “A triloxía de Nova York”, cuxos dous primeiros relatos, “Cidade de Cristal” e “Fantasmas”, non me chamaron particularmente a atención, aínda recoñecendo o seu atractivo, e a pesar da lectura doada que ofrecían, non me convenceron. A Juan Bonilla, autor do prólogo á “Triloxía” na súa edición castelá, nun texto que agora non atopo por ningures, linlle que algúns fragmentos deste libro facíanlle lembrar o “Molloy” de Samuel Beckett, opinión que comparto. Semellanzas curiosas que puiden observar , como as doutros varios fragmentos, probables axudantes no labor de formar en min unha opinión contraria.

E falo de semellanzas curiosas como aquela na que o narrador se pregunta: “¿que pasaría se, chegado a unha bifurcación na vida, en lugar de escoller este camiño, tivese seguido o outro?” Ou o desencadeante dunha acción por parte do narrador, a partir dunha chamada telefónica equivocada, fragmentos ambos que me parece ter lido noutros libros e escritos por outros autores.

E xa que me estou metendo en fariña, outro detalle moi común: o título da novela “Diario de inverno”, publicada en 1989, é idéntico ó doutra novela, dun autor galego, publicada en 1988. En fin, que como dicía aquel escritor de quen agora non lembro o nome, “nesta vida xa todo está escrito, incluído esto que acabo de escribir, naturalmente”. Así que falando de autor norteamericano e autor galego, tamén podería citar unha novela de aventuras do norteamericano, e outra novela de aventuras do galego. Máis curioso porque ningún destes autores escribira antes (nin despois) libros de aventuras.

E seguindo co tema das coincidencias curiosas, non está mal a dun autor atopar, nun medio de transporte público, unha descoñecida lectora dun libro seu. Curiosa, pero moi posible en realidade.

Chegado aquí vou parar nesta historia. E se vostede se pregunta que pinta logo o nome de Siri Hustvedt, direi que era dela de quen me propoñia escribir hoxe, pero chegado a este punto, paréceme mellor deixar o tema desa gran escritora, viúva de Auster, para a próxima ocasión con máis tempo e espacio. ¡Boa fin de semana!

Bágoas

 

Chorar non é malo, o malo é ter que chorar, aínda que moitas veces o motivo sexa algo banal, coma cando estamos vendo unha película ou lendo un libro e nos emociona o que alí se conta, facéndonos brotar esas bágoas que nos refrescan a sensibilidade.

Xa sabemos o que nos van dicir os fisiólogos, que as bágoas son unha defensa do corpo, tanto para limpar os ollos como para alixeirar emocións, pero tamén son o desafogo da rabia e da angustia, da impotencia e da resignación, por iso nos entristecen tanto aquelas persoas que nunca choran como as que soltan o que damos en chamar bágoas de crocodilo, esas que caen sen dor nin pena, por puro finximento, símbolo de hipocrisía, como as que o animal derrama involuntariamente cando está devorando un antílope, tan só porque as mandíbulas do réptil comprimen os lacrimais, algo moi parecido a cando nós choramos de risa. Pero as bágoas de verdade, acompañadas polo xeral de beizos caídos e suspiros, son as que o corpo libera para amolecer a dor.

A ver quen non derramou unhas bágoas algunha vez. Incluso os varóns máis duros ante un acto de rabia ou de impotencia volven a cara para secar os ollos. Outras veces, a tristeza é tan grande que a sabedoría popular xa admite iso de que se lle secaron os ollos, cando a carraxe, a angustia ou a mágoa está tan metidas dentro de nós que o tomamos como algo natural, resignados a convivir coa dor.

Aí atrás saíu a noticia de que as bágoas teñen un olor que inflúe no comportamento camorrista, reducindo a agresividade, pero éme difícil de crer, a pesares de que sempre se lle dá máis valor a todo cando vén asinado por un grupo de científicos. A noticia falaba duns investigadores israelitas que observaron nun grupo de ratos como moderan a súa agresividade cando olen as bágoas das femias. Trasladando o experimento ás persoas comprobaron que os homes tamén diminuían a agresividade se ulían unhas bágoas femininas, incluso en xogos de mesa ou en campos de deporte.

E fáiseme difícil de crer porque daquela deberíamos ver algunha mostra de arrepentimento nalgún dos violentos machistas que cada pouco nos asaltan nos medios de comunicación, incapaces de refrearse, de ulir ou de sentir nada, por moito que a vítima bagulle despois da primeira trompada; a non ser que falten por demostrar os efectos secundarios dunha sobredose de pranto, que dexenere niso que se vén dando en chamar un corazón de pedra.

O mesmo feito de que fose un grupo de israelitas quen sacaron estas noticias é o que non me deixa darlle moito creto, pois, moi mal deben estar as pituitarias dunha boa parte dese país para non ulir a cantidade de bágoas que solta a poboación palestina. Ou talvez sexa que xa non teñen narices para sentir a dor allea.

A outra posibilidade é que sexa tan grande a dor dos gazatís, que tamén a eles se lles secasen os ollos.

E atención a iso que xa sabemos: que as bágoas dun neno só son a semente da ira e da vinganza. Que o moito pranto crea seres insensíbeis, resignados e dispostos a acadar os seus propósitos sen portar pola dor allea.

 

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbaanza de La Voz de Galicia).