O día dos friquis

         

  Todos os martes, no bar onde paramos a tomar as cañas, encontrámonos con un grupo de mozos e mozas xogando ás cartas sobre un tapete de cartón decorado con un labirinto cheo de castelos centroeuropeos, covas con monstros e paisaxes fantasmagóricas onde reparten, a modo de fichas, unhas figuras máis propias dunha saga nórdica ca do mundo real. Pregunteille a un coñecido por eles e só me dixo que eran uns friquis.

   Na mesa do lado estaban uns señores maiores xogando con cartas das de toda a vida sobadas polo uso, con reis de bastos e copas, sobre un tapete verde, e non hai día que falten ó seu encontro. Pero estes non son friquis. Fan o mesmo pero é outro xogo. Estou seguro que nin os mozos saben xogar ó xogo dos vellos nin os vellos ó dos mozos.

            Non lle vou facer caso a esas definicións que nos presentan ós friquis como seres obsesionados con algunha ficción cinematográfica, de cómic ou de literatura fantástica, porque se a iso vamos, ¿quen non tivo algunha vez desexos de vivir as vidas dalgún dos seus heroes imaxinarios? Teño un amigo que, aló polos anos da adolescencia, soñaba con pilotar o Nautilus ou viaxar á lúa dentro dunha bala de canón, como propoñía Xulio Verne, e incluso tomou algún que outro apunte para facer realidade os seus soños. Pero este amigo nunca foi friqui, o máis a que chegou foi a ser un rariño. Pertencía ó grupo daqueles rapaces introvertidos que coleccionaban selos ou cromos e preferían encerrarse coas súas fantasías antes de saír a darlle unhas patadas ó balón.

             Din que os friquis métense tanto no papel dos seus heroes que ata se disfrazan co mesmo tipo de roupas daqueles, pero nada teñen que ver con ese outro grupo de persoas que vimos estes días coa camiseta de Lucas Pérez, desexando subir a segunda ou coa de Iago Aspas invocando á deusa fortuna para non descender, sen máis tema de conversa que o fútbol nin máis lecturas que as páxinas de deportes, obsesionados cos seus heroes e os seus equipos. A estes só lles chamamos seareiros.

            Todos temos as nosas teimas e as nosas excentricidades, pero ós friquis acúsanos de ser tan maniáticos que calquera momento lles serve para meterse na pel ou na roupa dos seus personaxes ideais, ata o extremo de maquillarse para parecerse a eles, e ata poden darse casos de alongar as orellas co fin de identificarse co capitán señor Spock. Cargan co seu portátil coma quen carga coa propia identidade e a maioría deles son expertos en novas tecnoloxías, pero a palabra friqui segue sendo despectiva.

            E agora, cando todo ten o seu día, para celebrar o orgullo de ter os gustos que teñen, cada 25 de maio están de festa, en conmemoración do estreo da película Star Wards de 1977, como querendo revivir ese mundo futurista, cheo de fantásticas vivencias que desafían as máis elementais leis da ciencia.

            O meu amigo nunca chegou a vestir as roupas do capitán Nemo ou dun astronauta decimonónico, e menos aínda de ningún equipo de fútbol, agás cando xogaba de suplente co seu colexio, pero nas súas fantasías incluso chegou a pelexarse con unha lura xigante. Non era friqui pero era moi imaxinativo.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

A Fala

Falar é a condición que nos une e nos identifica, como naquel conto de Castelao, do mariñeiro que fala francés e se atopa con outro que fala inglés nun porto estranxeiro, e chapurreando como poden, beben e fanse promesas de eterna amizade. Xa cando están ben borrachos un deles canta aquilo de “Lanchiña que vas en vela...” e o outro secúndao, “levas panos e refaixos para a miña Manoela”. Os dous eran galegos, e cando saen, o taberneiro deixa escorregar unhas bágoas murmurando en voz baixa, “Lanchiña que vas en vela”. O taberneiro tamén era galego.

Falar é a potestade que nos fai gregarios, o que nos permite relacionarnos e compartir desexos e inquedanzas, por iso nunca entendín a maldición de Babel, ou entendina como a perrencha dun deus vingativo e envexoso da capacidade humana para protexerse contra outra enxurrada que acabase con todo, contra as desgracias que mandaba, como entendo e eloxio o Pentecostes, como a facultade que o fillo dese deus rancoroso lle dá ós apóstolos para poder falar e entenderse nas distintas linguas do mundo. E tal vez por iso, porque son máis de Pentecostes ca de Babel, cando vou ó médico espero que entenda se lle digo que me doen os cadrís, que teño unha man escordada ou un pé aberto, do mesmo xeito que non me gusta que o técnico da televisión me diga que non vexo a galega porque o dipolo de media onda da yagui non está dimensionado para ese ancho de banda.

Vivimos inmersos nunha linguaxe híbrida na que pedimos que nos sirvan un “perrito caliente” e os máis snobs un “hot dog”, cando realmente todos tomamos unha salchicha, neste país onde temos un idioma que, incluso se mantivo activo durante escuros séculos de prohibicións. Con el podemos entendernos en moitas partes do mundo, incluso na Lúa, se lle facemos caso á canción de Zapato Veloz.

Xa na década dos anos oitenta, a Agrupación Cultural O Facho fixera a proposta de unir ó Día das Letras (17 de maio) o Día da Fala (18 de maio), en conmemoración da creación das Irmandades da Fala, por iniciativa dos irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte, na Coruña, co obxectivo de exaltar e fomentar o uso do galego en todos os estamentos da sociedade.

Tras A Coruña outras cidades galegas uníronse á iniciativa coas súas Irmandades, así como Bos Aires, A Habana e Madrid, que en novembro de 1916 xuntáronse para celebrar a Primeira Asemblea Nacionalista, de onde sae o manifesto que define a Galicia como nación, pedindo por vez primeira a autonomía e o uso do galego como idioma cooficial dentro do territorio galego.

O golpe militar de 1936 acabou con elas, pero non puido co idioma, que se mantivo vivo, sobre todo, na fala, o seu principal soporte.

Remato contándovos a anécdota vivida con miña irmá en Nápoles, un día en que decidimos facer unha merenda a base de doces típicos da cidade, e ela, sempre moi disposta, negociou coa encargada da pastelería o menú de todos nós. Eu a un lado do mostrador observaba como unha falaba en galego e a outra en italiano, e ambas se entendían. Ó final a curiosidade fíxome preguntarlle á encargada de onde era. Era unha emigrante de orixe brasileira.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

Ler en galego

 

 

                 

Ler supón un esforzo que só se vence co costume. Todos escoitamos desculpas para non ler, dende que lle doen os ollos ata ter que cambiar as gafas. A máis rara que escoitei foi a de non ter tempo. En troques quen ousa empregar algúns minutos na lectura cada día non soe dar escusas tan pouco cribles.

Cando o asunto é sobre ler en galego, o subterfuxio dos pouco lectores ampárase en cousas tan absurdas como que non entenden o galego moderno, e entón un non sabe que dicir, pois mentres hai quen pensa que recuperar o idioma que nos é propio é un retroceso que nos devolve ó século XIX e só serve para entendernos con catro vellos que non tiveron escola, outros aconsellan que mellor sería que escribísemos todos en castelán porque hai máis mercado. Non paga a pena discutir con ninguén da riqueza dun idioma, aínda que sexa tan minoritario como o Yuchi, unha lingua que, hai quince anos, só a falaban cinco anciáns nativos de Oklahoma. Imaxinádevos que é dela hoxe.

Cando unha lingua está en risco (e o galego estao) necesita dun compromiso de defensa, dun uso constante e diario na educación, nos negocios e nos medios de comunicación, o cal non significa que non se aprendan os outros idiomas cos que convivimos. Tamén é necesario recoñecer as distintas variantes fonéticas e de vocabulario que cada bisbarra ten. Pero o apoio principal é recoñecelo e usalo. Aínda lembro a un amigo que me confesaba, cando andábamos a mocear, que non sabía dicir palabras de amor en galego, de tan acostumados que estábamos a oír só as das películas. E non creo que sexa só cousa miña que, cando miramos unha película mexicana, se nos escapen moitas frases pronunciadas baixo os acentos propios. Sen embargo iso non evita que leamos a autores suramericanos aínda que de cando en vez teñamos que botar man dun dicionario para saber que son os “gallinazos” ou a “frazada”.

Cada bisbarra ten as súas variantes, e se a min me sinalan o uso da gheada, o seseo, o cheísmo ou as terminacións en “in” dalgúns verbos, tamén a nós nos parece raro que en Ourense lle chamen “mao” á “man”, o cal non nos impide ler e falar con ourensáns sen atrancos.

Lembro isto porque son moitas as persoas que, sendo galego falantes de toda a vida, din que non len en galego porque non o entenden, e entón, cando presumen de que, a pesar diso son bos lectores, pregúntolles se leron algunha vez a Aldecoa ou a García Márquez sen botar man dun dicionario, por non falar dos escritores do barroco e sen contar con autores como Valle-Inclán, que se permitía o luxo de inventar palabras e todos llas entendemos.

Podemos admitir a desculpa, pero non que se culpe a outros das nosas faltas. Todos os idiomas teñen formas dialectais que o mesmo contexto dunha frase xa nos aclara sen necesidade de perder o tempo consultando Google.

 Teño a sorte de coñecer a señoras hoxe xubiladas, que deixaron a escola cando souberon as catro regras e garabatear o seu nome, que se animaron a ler en galego e non din nada diso de que non o entenden, e incluso teñen autores preferidos que devoran e degustan con verdadeiro pracer.

 Francisco Ant. Vidal 

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia),