Os aneis máxicos

De sempre, o que máis nos impresionou do mosteiro de santo Estevo de Ribas do Sil, foi o claustro do Viveiro, polo que nos contaron de que noutro tempo aquilo era unha piscina onde se criaban peixes para o consumo dos relixiosos. O cociñeiro non tiña máis que saír cun trueiro e xa podía preparar a caldeirada. Incluso, os monxes podían descansar do Ora et labora botándolle un anzol nas horas libres sen saír ó mundanal ruído.

Os outros dous claustros, moito maiores e vistosos, tamén son interesantes: o dos Cabaleiros, xusto na entrada é como un enorme recibidor, e por un arco situado á dereita accédese ó claustro dos Bispos, onde estiveron soterrados nove bispos que aló polos séculos X e XI se viron obrigados a fuxir das súas sedes por mor das invasións viquingas e sarracenas, adiando con ilo un posible e inútil martirio.

Sempre considerei a estes nove prelados moito máis espelidos e intelixentes ca aqueles arroutados mártires que buscaban a propósito a tortura e a morte para adular á divindade, co único fin de ser recoñecidos nas portas do Paraíso, verdadeiros egoístas teimudos, predicando no deserto diante dun tribunal convencido do contrario, sen decatarse de que,  cedendo un pouco, para evitar a morte, ben podían seguir influíndo coas súas ideas aínda que fose dentro dunha cadea.

  As mitras deses nove bispos forman o escudo do mosteiro, e durante anos, segundo se conta, os aneis que eles portaban como símbolo da súa dignidade, operaron milagrosas curacións entre os devotos. O cal, para os crentes, era unha proba irrefutable de que estaban bendicidos pola divindade, e polo si ou polo non, os aneis daqueles santos sen martirio, nun tempo en que a medicina tiña máis de milagrosa sorte ca de douta disciplina, gañaron adeptos, pois ó contacto coas devanditas xoias recuperaban a vista os cegos, andaban os paralíticos, oían os xordos e, bebendo a auga na que fose introducido un deses aneis, o demoño fuxía dos corpos enmeigados. Marabillosos portentos que seguramente non terían lugar se se deixasen martirizar e os aneis caesen en mans infieis.

Pero chegou un día no que os monxes procuraron outros lugares menos afastados da civilización e os fascinantes poderes dos nove aneis quedaron tan esquecidos que nin se sabía onde se gardaban e déronse por perdidos.

Tras moitos anos de abandono, o mosteiro foi restaurado con visión mercantilista para convertelo en parador. O antigo viveiro converteuse nun pequeno e acolledor claustro para turistas meditabundos, e ó lugar onde antes estaban soterrados os nove bispos só lle quedou o nome. Pero un día (hai menos dun ano), cando xa se empezaban a botar de menos os portentos daquelas xoias das que os máis vellos do lugar contaban fantásticos prodixios operados nalgún antepasado, os técnicos de Patrimonio atoparon un estoxo con catro daqueles aneis, e se ben para uns era un descubrimento histórico, para outros, aínda nestes tempos en que todos cremos máis no milagroso desprazamento dun bisturí ca no contacto co sagrado, tamén podía aportar algo de optimismo mentres agardan a súa quenda nas longas listas de espera, ou algo ó que recorrer na procura dunha ilusoria esperanza cando a ciencia nos nega a cura.

Como queira que sexa, aínda faltan por aparecer os outros cinco aneis.

      Francisco Ant. Vidal                       

 

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia)

A LEIRÍA DO PADRE AMARO

Por Pepe de Rocaforte

 

 Leiria? -disse Teresa-. Ben sei,é onde há umas ruinas?

-Um castelo, minha senhora, edificado po D. Dinis.

Eça de Queiroz 

 

 

   Ademais de un dos primeiros lugares onde funcionou a imprenta en Portugal, se non o primeiro, Leiría pódese gabar de contar cun divulgador turístico de primeira magnitude literaria.

Imaxine vostede que cae nas súas mans un deses folletos co plano da localidade, unhas grandes fotografías dos seus monumentos representativos e, entre foto e foto, un texto coma este: Em roda da ponte a paisagem é larga e tranquila. Para o lado donde o rio vem são colinas baixas, de formas arredondadas, cobertas de rama verde-negra dos pinheiros novos; em baixo, na espessura dos arvoredos, estão os casais que dão ãqueles lugares melancólicos uma feição mais viva e humana con as suas alegres paredes caiadas que luzem ao sol, com os fumos das lareiras que pela tarde se afuman nos ares sempre claros e lavados. Para o lado do mar, para onde o rio se arrasta nas terras baixas entre dois renques de salgueiros pálidos, estende-se até aos primeiros areais o campo de Leiria, largo, fecundo, com o aspecto de águas abundantes, cheio de luz. Da Ponte pouco se vé da cidade; apenas uma esquina das cantarías pesadas e jesuíticas da Sé, um canto do muro do cemiterio coberto de parietarias, e pontas agudas e negras dos ciprestes; o resto está escondido pelo duro monte, ouriçado de vegetações rebeldes, onde destacan as ruinas do Castelo, todas envolvidas à tarde nos largos voos circulares dos mochos.

Así a describía Eça hai cousa duns cento cincuenta anos, cando o Padre Amaro chegaba a tomar posesión da súa praza de párroco na Sé, un día no que o silencio cóncavo de bóveda, sobre a cidade, um redoble lento de tambores, despois das cornetas, alá para o lado do cuartel, o agudo piar das coruxas nas paredes da Misericordia, lle fixeron exclamar para si ó recén chegado, debruzado na xanela do seu cuarto: «É triste isto!»

Pero non, Leiría non é triste, polo menos eu non a vin así un día de verao no que o sol apertaba quizais un pouco máis do debido. Acollidos á sombra das árbores nos xardíns das beiras do río Lis, ou sentados nunha terraza do Largo Santana, próximo á Grande Fonte Luminosa, ou nalgún restaurante da Praza de Rodrigues Lobo, cantidade de turistas enchían de colorido as vellas rúas da vila. Xente maior, xente de mediana idade, xente nova, rapaces e rapazas de longas pernas e pantalóns curtos, cabeleiras loiras e mochila ás costas, parecían terse dado cita para encher de ruído e movemento a tranquila vida da vila episcopal.

Dominando o panorama desde o alto, abertos para o val os ollos da súa galería pétrea que me trouxo á memoria a de Soutomaior, o castelo do rei D. Dinis ou de D. Afonso Henriques, que non sei quen deles o fundou, erguíase cheo de suxerencias medievais, evocador duns moradores altivos e distantes, de armaduras de ferro e luvas de veludo, con fermosas damas debruzadas no peitoril a distraeren as súas saudades na contemplación do río, os campos e as casas.

Daquela, o mesmo que cinco séculos e pico despois, polas prazas e rúas da vila pasearía algún acomodado comerciante; pola alameda da beira do río, entre dois renques de velhos choupos, albiscaríanse os vestidos claros dalgunhas señoras paseando. Do lado do Arco, na correnteza de casebres pobres, unhas vellas fiarían á porta, algunhas crianzas brincarían polo terra e as galiñas soltas picarían as inmundicias esquecidas. Cóntao Eça.

En redor do chafariz, com o seu cántaro bojudo de barro equilibrado á cabeza, raparigas iriam-se aos pares, meneando os quadris. Así, máis ou menos, debía transcorrer a vida en Leiría baixo o ollar dominante do castelo, a onde non subín. Preferín visitar o interior do edificio pouco agraciado da Sé, onde o Padre Amaro cativaba ós fieis coa perfecta execución das súas misas cantadas, os ollos de Amelia a seguilo arroubados nun banco no medio da nave mentres el elevaba cerimonioso a hostia consagrada con aquelas mans finas e alargadas que logo acariciarían con avidez os seus peitos na intimidade falsa da casa do campaneiro.

 

Desamores

A miña veciña Marica anda toda compunxida polo fracaso amoroso do señor Vargas, quen agora, co corazón esnaquizado, se arrepinte de ter desamado á súa esposa de toda a vida, aquela por quen andou a sopapos co, ata aquela, querido amigo Gabo. E agora, ¿haberá outra que o queira? Anda compunxida a miña veciña porque, aínda que pareza mentira (dinos ela) que un home que tantas veces meditou e narrou sobre o que vén sendo o amor e o desamor, diferenciando entre paixón e cariño, non se decatase de que estaba trocando os ollos polo rabo. É o mal de que adoecen aqueles que se din apaixonados pero só son arroutados, nada que ver con esas outras persoas que, como cantaba a famosa cupletista, “Amo a los hombres como si fuesen ropa interior de quita y pon”.

Pero xa sabemos que en cuestión de amores e amoríos ninguén é mestre. É algo que non se pode medir nin con un electrocardiograma. Que iso do amor correspondido non significa que o compartan co mesmo nivel e intensidade cada unha das partes; e agora, os que somos amigos da especulación cardíaca, xa lle estamos buscando á desfeita parella novos encaixes amorosos.

A literatura universal está chea de exemplos de desamor manifestado con todo tipo de vinganzas, e aínda que non imos facer aquí unha relación de novelas e poemas tratando o tema, basta con botarlle un ollo á literatura oral, que é a máis acertada á hora de falar deste tipo de desencontros, tanto en contos como en lendas e refráns para explicar ben polo claro como diferenciar os caprichos da prudencia, ou como acostuman a vir, co desamor, as vinganzas máis grotescas e horrorosas. Porque sempre será un o máis doído e o outro o máis vingativo, por egoísta posesión da exclusividade dese ser que decidiu acabar co que parecendo un idilio só era un mal entendido apaixonamento.

Seguramente todos coñecedes algunha historia en que a persoa ofendida puxo a pan pedir ó outrora namorado. Outras veces a elegancia resoa en versos como aqueles de Blanco Amor: “¿Que vas facer co aire que me roubaches/ .../ no tempo separado e compartido?” Pero como non todo é literatura, aí temos a Shakira, que ben lle podía vender as súas impresión a algunha revista especializada en asuntos amorosos con ampla reportaxe en papel couché, pero preferiu facelo como ela mellor sabe, cantando. E non vou ser eu que reproduza aquí a letra dunha canción máis chea de malicia ca de música, que a pesares do sentimento doloroso que a cantante quere agochar, dános a risa, con todos eses xogos de palabras para nomear sen citar ou esas comparacións que só quen vive de luxo pode facer. O certo é que nada máis saír o vídeo da cantante as reproducións pasaron por todos os ordenadores e teléfonos móbiles do pernicioso mundo, demostrando que o éxito ten máis de morbo ca de calidade; pero tamén nos indica o moi coladiña que a cantante estaba por ese atleta a quen lle bota en cara que teña moito ximnasio pero poucos miolos.

O amor é cego e o desamor rancoroso, facéndonos mirar con outros ollos o que antes non quixemos ver. ¿Ou será que o desamor nos obriga a poñer defectos onde antes todo era fascinación?

                                                        Francisco Ant. Vidal 

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, da edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

RECORDOS DO INSTITUTO

Por Pepe de Rocaforte

Ramón Otero Pedrayo

Unha viaxe do Inserso é case sempre un filón de sorpresas, a maioría agradables, como a que tiven cunha señora de Ourense con quen xinzei desde o comenzo da expedición, ó poñernos a falar dun pasado máis ou menos común. Empezamos conversando, naturalmente, da época escolar. Coma min, ela fora ó instituto da rúa ourensá do Padre Feijoo, daquela non só o único da cidade, senón tamén da provincia. Pregunteille en que anos estudara alí, pero negoume o dato cun sorriso, «así saberías a miña idade».

Nas nosas lembranzas houbo sitio para nos acordar de algún profesor fatuo e petulante, como Ogando Vázquez («Yo soy el catedrático de la asignatura», repetía con frecuencia para deixar clara a súa autoridade). Como contrapartida lembramos ó mestre Vide, tan boa persoa, e as súas clases de Música, onde case case faciamos o que nos petaba, sen que el se dese por enterado da nosa indisciplina e falta de educación. E tamén tivemos un recordo para don Juan Saco Maureso, con quen tiven clase de latín no seu último ano de docencia. Falamos de profesores como don Alfonso Vázquez, de quen non aproveitei como sería debido as súas clases de Historia, aínda que, tempo andado, botaría man do seu estudio sobre “Los gallegos y la siega a Castilla” para ter unha boa información da epopea daqueles labregos que todos os veraos saían a Castela para o labor case sobrehumano da sega do trigo.

E nestas andabamos cando nos saíu na conversa o nome de Otero Pedrayo. A señora fora alumna súa, non lle quixen dicir que eu chegara ó Instituto varios anos despois de Otero marchar para non facela sentir máis vella. Pero, datas á parte, coincidimos no aprecio con que gardabamos algunhas cousas del, ela un libro dedicado e eu un conto inédito, “O prorrateo do Medelo”, que cedería para publicar na revista “Escrita”, da Asociación de Escritores en Lingua Galega.

E por aí viríame a lembranza das dúas únicas veces na miña vida en que vin a don Ramón Otero Pedrayo. Foi a primeira entre os anos 1954 e 1956, non podo precisar mellor a data. Un meu tío-avó enviáballe por medio de meu pai uns textos que, por se acaso, non quería confiar ó correo.

Pazo de Trasalba

Aquel día que meu pai se achegou a Amoeiro para llos entregar a don Ramón, levoume consigo. Logo volvería eu só pasados bastantes anos e diante do portal do pazo busquei un campiño herboso cuns cantos castiñeiros, a onde saíra dar unha volta porque na casa aburríame soberanamente coa conversa entre o meu pai e Otero. Alá fóra, á beira da estrada, andaban dous rapaces, un neno e unha nena máis ou menos do meu tempo. Intentei iniciar unha conversa, pero seica a eles debíalle pasar comigo o mesmo que a min con don Ramón, porque nin un sorriso me dirixiron. Noutra nova viaxe, xa morto o señor do pazo, fun incapaz de precisar o lugar onde nos anos cincuenta atopara aqueles dous rapaces. Desta volta, naturalmente, non os vín. Nin a eles, nin ós castiñeiros.

                    A don Ramón si que o vería nunha segunda ocasión, non en Trasalba, senón en Ourense, nunha data que debeu ser na primavera de 1957 ou 1958. Daquela fóranos botar un discurso de fin de curso no Paraninfo do Instituto e empeceino a escoitar cheo de curiosidade, pero ó pouco tempo o aburrimento foise apoderando de min, non podía apreciar aquel estilo ampuloso, aquela fastuosidade oratoria décimo-nónica. Por aquel tempo acababa eu de descubrir a Juan Ramón Jiménez, “...y se quitó la túnica, / y apareció desnuda toda... / ¡Oh pasión de mi vida, poesía / desnuda, mía para siempre!” Pola contra, a palabra de don Ramón pareceume vestida “...de no sé qué ropajes / fastuosa de tesoros... / Que iracundia de hiel y sin sentido”.

                    Entón, sen máis nin máis, marchei tomar o sol para o xardín do Posío. E penso agora que inxusto e que parvo é tantas veces o comportamento da mocidade. Pero a cousa xa non ten remedio.