sábado, 29 de xuño de 2019

A arte secuestrada


Hai anos, un compañeiro de clase levoume á súa casa, onde me chamou a atención un gravado de Dalí presidindo o salón. Cando aquel viu que me dirixía a miralo faloume do que pagaran por el e do certificado de autenticidade que gardaban cos documentos máis importantes da familia, pero non soubo dicirme que pretendía dicir o autor con aqueles debuxos que parecían sacados dun pesadelo.
O famoso anacronismo da película Titanic, en que un millonario leva consigo un cadro de Picasso, debería servir para que nos preguntásemos para quen é e para que serve a arte, se é adorno, investimento ou iso que alguén deu en chamar sentencia escrita con imaxes. Cando un coleccionista privado chega a pagar unha fortuna por unha obra que logo quedará vedada ó reto dos mortais, tamén cabe preguntarse se o artista traballa para quen pode mercala ou para quen pode admirala.
Por aí andaban as nosas preguntas estoutro día, cando fixo escala a poucos metros das nosas casas o modernísimo, carísimo e fabulosísimo iate de Karim Aga Khan, un potentado a quen se considera descendente directo de Mahoma, e non nos podemos imaxinar, vendo como é por fóra, o que pode levar dentro, como levan tantos outros barcos polo estilo, onde se adoita decorar os camarotes, vedados ó resto do mundo, con cadros e esculturas que para os seus fachendosos donos son máis unha mostra de orgullo e poder ca unha expresión iconográfica. Obras de cuxo trato chegan ata nós casos arrepiantes como o da festa que se celebrou abordo dun deles e o tapón dunha botella de champaña foise espetar contra un Picasso que decoraba un dos salóns, ou aquel exceso de limpeza con estropallo e quita graxas despois de que un neno nifroso estampase as sopas do almorzo contra un retrato que lle parecía feo.
Ás veces non acertamos a entender que se merca nunha poxa de arte, cando nos asaltan as novas de obras vendidas por prezos astronómicos onde o poxador, por agochar ata agocha a súa identidade, como a de certo príncipe saudí capaz de pagar 450 millóns de dólares por un cadro de Leonardo da Vinci representando unha imaxe de Cristo para decorar o seu iate. Todo isto, e xa que vai de preguntas reflexivas, fainos dubidar de se debe ser ese o destino desa obra, se vai estar coidada e conservada adecuadamente, exposta en salóns onde as festas e as esmorgas se suceden día tras día e noite tras noite, sen restrición de tabaco, alcohol e o que se preste, á luz dos focos, das velas ou das apalpadelas. Sen contar o alto grado de humidade, salitre e cambios extremos de temperatura propios dun recinto así.
Aínda sen chegar ó extremo exposto, imaxínome a un escritor como Vargas LLosa que lle vendese a un millonario o seu libro “A casa verde” para que só el e os seus amigos o desfrutasen pasando as follas co dedo mollado en licor. Imaxinade que na vez de estar no Louvre, “A liberdade guiando ó pobo”, de Delacroix, estivese no salón particular de quen o puidese mercar. ¿Que valor tería daquela ese cadro?
Xulio quítalle importancia a todo isto e dinos que aínda sendo tan común iso de confundir ós artistas con simples decoradores e as súas obras cunha inversión máis ou menos rendible no tempo, a arte, á fin, só é arte cando nos di algo e senón fica en simple adorno mellor ou peor coloreado.


xoves, 27 de xuño de 2019

VIRIATO EN VISEU - II



Por Pepe de Rocaforte
Na mañá seguinte da paseata nocturna referida a semana pasada, segundo día da miña estancia en Viseu, na procura da "Cava de Viriato" dei co monumento ó pastor lusitano dos libros escolares e puiden observar que o Viriato de Viseu luce máis vestido que o do monumento similar en Zamora, mentres ó pé do penedo no que se ergue desafiante contra Roma, axe­xan por unha e outra banda, con aspecto ladino, un par de individuos con toda a pinta e as tra­zas de traidores aleivosos que o venderán ó cónsul romano a cambio de catro tostõ­es, ou máis ben de nada, como foi o caso (Daquela aínda non chegara ó goberno de Roma a Demo­cracia Cristiana nin o PSI). Os tales fulanos están nunha postura tan covarde e aleivosa que ben se ve que van cometer unha felonía incalificable.
De calquera modo non son tan inadecuadas as figuras deste conxunto comparadas coa deplorable estatua que a vila ergueu á memoria do político Sa Carneiro, tan hortera que me fixo lembrar outra volta dA Coruña, onde as figuras de Pucho Boedo, Casares Quiroga ou Sal­vador de Madariaga, moi cheos de razón nos seus pe­destais, rivalizan nun equilibrado reparto de pun­tos con esta súa curmá por­tuguesa.

Para contrarrestar a mala impresión emprendín o regreso con idea de volver ó Largo da Sé, a con­templar a colección de cadros quiñentistas dos mestres viseenses e, sobre todo, de Vasco Fernandes, "O Grão Vas­co", e os seus discípulos no "Paço dos Trés Es­calões", pero de camiño pola avenida do doutor Antó­nio José de Almeida fun dar sen pensar ó Parque Aqui­lino Ribeiro.
A cidade estaba en silencio, como corresponde a esa hora da mañá en día non laborable, e no Parque as follas dos carballos deixaban caer espaciadas pingueiras nas que se escoitaba evocador un eco da aldea. Ó internarse no arboredo rodeábao a un tal recendo a bosque polo que andan os faunos e ouvean os lobos, tal sensación de penetrar nesas Terras do Demo que Aquilino Ribeiro levou ós seus libros, que me deixei afun­dir nas lembranzas literarias, á espera de ver aparecer dun momento para outro diante miña a figura esguía do Malhadinhas, vestido coa es­topa e o liño dos liñares de Barelas e o burel apisoado das propias ovellas.
Tirando logo para o centro só me faltaba atopar a rúa Direita coalhada de padres, con­gelada á beira do rio cronológico; pero tamén estes pagos estaban desertos a aquela hora, fal­tos dos paseantes que se movían com lentidão satisfeita ou ao passo de caranguejo de quem anda a fazer horas.
Tornei daquela ó Largo da Sé e sentinme outra volta posuído por un pasmo sthendaliano, tal vez similar ó que provocou que ó pé das súas murallas tivese tan infausta sorte aquel rei Alfonso de León, antes aínda dos edificios que con­forman este largo seren construídos.
Nota: Tanto o texto da semana pasada coma este de hoxe foron escritos hai cousa de case trinta anos. Como agora andei por aí de viaxe e non quería perder a comunicación semanal ocorréuseme ofrecelos aquí.

luns, 24 de xuño de 2019

Crónicas desde o outro mundo (24)

                                                                                                 O Curmán de Undochán



          

            Esta cidade de millón e medio de habitantes, ou cinco Coruñas, é das capitais máis pequenas de Sud América (só menores Asunción del Paraguay e esas tres urbes ben cativas das Guianas -cales son Georgetown e Paramaribo e máis Cayenne, esta apenas capital dunha colonia francesa- que, pola sua tardía incorporación ao conxunto de países independentes, adoitan non ser tidas en conta no concerto das capitais nacionais). Será por iso e tamén polo tradicional carácter crioulo, que Montevideo ten uns aires decididamente provincianos, o que a un a fai comparar, só un pouco, coa vosa veciña Lisboa, ela mesma tan tocada, alén do africano, por ese certo cariz americano.
            Só un pouco, digo, porque, ben o sabemos, non hai duas persoas iguais, nin duas cidades semellantes, mesmo cando cidades novas e estandarizadas por obra da arquitectura global. A arquitectura! Vedeaí algo que fai Montevideo unha capital ecléctica con algunha maior inclinación ou preferencia pola art déco, da que é xenerosa exponente, disque superando á Buenos Aires irmá.
Tres exemplos dos milleiros 
da art déco: 
o primeiro acaba de ser derrubado...
             Despóis dos edificios decimonónicos postcoloniais, pranta única con patio interior e azotea, moi ao estilo meridional hispano e canario, viñeron as pretenciosas mansións do vinte, da época florecente da nova burguesía que, ao exemplo da porteña da outra banda do Prata, medrou coa explotación gandeira: aí, tamén axudado pola inmigración italiana e francesa, e con ela  os vellos oficios europeos, xurdiron edificios eclécticos de arquitectura-mix, con grande influencia da Europa e, máis adiante, da América septentrional... e, case simultaneamente, inmóbeis menos espectaculares co dito delicado feitío art déco do que vai a mostra en riba.
            Xa na segunda metade do XX, esa arquitectura tomou o camiño do racionalismo, ostentando algúns exemplares realmente relevantes, a partir do labor dos arquitectos maiormente nacionais. Mais voltemos ao provincianismo que define en grande medida a alma desta cidade.     
Palacio Estévez
(que foi Casa de Goberno),
            Fora as horas trepidantes do comercio en torno á City (Ciudad Vieja) e a media ducia de ruas céntricas, un quietismo e valeiramento apodéranse do centro, con contada vida nocturna: só a raíz da forte lexislación antitabaco foi que agromaron, aquí e alá, terrazas gastronómicas ou restauradoras.

            Parello a isto, o barrio ten aínda hoxe plena vixencia como lugar tradicional de convivencia, onde os habitantes de casas a rentes do chan, algunhas con bancos fixos para a hora da fresca, coñécense habitualmente como se de calquera cidade de provincias se tratase.
Palacio  Salvo (desa familia italiana,
 edificio emblemático
de Montevideo,
outro exemplo de art déco)
            Ruas pouco entregues á circulación motorizada, permiten que as xentes mesmo se desplacen morosamente pola calzada, mate e termo en man. Os pregóns que van sobrevivindo: o asubiote do afiador en bicicleta, o camión repartidor de supergás (butano) coas suas notas do paraelisa betoveniano, o xeladeiro co seu carriño, o vendedor ambulante de xornais (cada volta menos frecuente), a camioneta co altofalante acoplado a anunciar a carnicería da zona ou a parrillada que se estrea...
Palacio Díaz: tres épocas sucesivas nestres
 tres últimos
 (este e o pazo Estévez de xentes galegas ou fillas)  



            E agora que ven o inverno, os rapaces (varóns) sustituíndo as bermudas de en baixo polas capuchas de en riba (capuchinos que lles chamo eu)... sin por iso deixar de se deslizaren nas táboas ou, ao ritmo do mundo mundial, nos novidosos monopatins eléctricos...
            Nin mellor nin pior, o provincianismo non colide coa independencia do poboador da grande urbe, hoxe en día que ninguén xa está pendente do que fai ninguén, absorto como adoita acharse nos seus problemas personais cotidianos.

Frase extemporánea: Se A Coruña foi “Cabeza, guarda y llave, fuerza y antemural del Reino de Galicia”, Montevideo, nalgún breve momento, coñeceuse como “Antemural de las Provincias del Perú”.