luns, 30 de decembro de 2019

CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (51)


 O Curmán de Undochán


      Raúl González Tuñón
Como se dan por veces as cousas para os que non somos letrados rigorosos nen melómanos adoito! Na crónica 47 recollíamos a cuarteta en endecasílabo de gaita galega que lembraba Idea Vilariño de sua aboa cabanesa. Cuarteta a falar de Domingo Ferreiro (aí disfarzado como Domingo gaiteiro… pode que por unha memoria non de todo fiel da neta). Agora un amigo nos dá, sen nós mencionar o tema, a ponta do novelo. E para contárvolo ordenadamente, vou ao que vin en google. (Quixera saber onde e cando naceu este D. F.… se é que foi real, poisque algúns identifícano co “gaiteiro de Texas”!).
            O caso é que o poeta arxentino Raúl González Tuñón (1905-1974), que participou como corresponsal na guerra española, trabando relación cos poetas dese terríbel tempo, compuxo, polo 1937, un poema inspirado en D. F., desenvolvido con ese ritmo poético citado: “Tocala gaita, Domingo Ferreiro/ toca la gaita. –Non queiro, non queiro” (sic)… hiperenxebrismo co cal o cantaron e recitaron varios intérpretes rioplatenses (lembrade o que dicíamos na Crónica 4 sobre versos galegos na canción uruguaia, e tamén sobre a alteración polos cantantes, Crónica 11, das letras dos poemas).
            A partir desa poesía -que tivo resposta o mesmo ano en Buenos Aires polo poeta galego Avelino Díaz (1894-1971) e que foi recollida polo tacuaremboense Ildefonso Pereda Valdés (1899-1996) no seu “Cancionero de la guerra civil española” –dese mesmo 1937, publicado en Montevideo polo famoso editor galego Claudio García (1878-1949)- os cantautores uruguaios Juan José de Mello e Pablo Estramín musicalizárono para o seu disco “Cantacaminos” (1981)… e, agora enterámonos, con certo retraso!, que Luar na Lubre o incluí, traducido á nosa lingua e vintecinco anos despóis, no seu disco “Saudade” (2005).

            Pereda Valdés, o lonxevo poeta e ensaísta, compondo unha ampla “Antología de la poesía negra americana” (1936), foi pioneiro na consideración da temática lírica de creación negra, da que o cubano Nicolás Guillén sería unha das figuras principais. El mesmo cultivando tal temática, ao ponto de facerse famosa a sua “Canción de cuna para dormir a un negrito”, con música do catalán Xavier Montsalvatge, a que di “Ninghe, ninghe, ninghe… cabeza de coco, grano de café…” e que cantaba como ninguén Victoria de los Ángeles (quen, por certo, tamén fixo sonada “As froliñas dos toxos”, de Noriega, musicalizada por Frederic Mompou).
            Entón, agardando que alguén nos poda ilustrar sobre o tal gaiteiro, tornamos a nos asombrar coas voltas da cultura popular: un cantar noso –cuxa toada non coñecemos- do que dous versos se fixeron universáis nun poema español… e que, á vez, foi traducido para o galego polo grupo coruñés, tamén de sona mundial… O que nos leva ao noso curmán Un, que fixera unha tradución ao galego dunhas cancións de María del Mar Bonet en mallorquín, pero partindo da sua versión española: dicíame o tal parente que nunca chegou a saber se o produto galego se parecía algo ao catalán orixinal. Para iso aqueles tempos, non tan recuados, en que se verquían ao español poemas persas ou arábigos, chineses ou xaponeses… a partir de versións francesas! Que lle pergunten á nosa boa condesa dona Emilia se leu os novelistas rusos desde a sua lingua nativa ou se o fixo desde a tradución francesa dos mesmos).

Celestino Pichel, onte, Ramón Baliñas, Carlos González, (este, uruguaio), hoxe: algúns dos máis importantes gaiteiros de Montevideo.
           

sábado, 28 de decembro de 2019

A máquina do tempo



 
     Hai uns anos, cando lle comentei a mi tía María que ía ir a Istambul, preguntoume que se me perdera alí. Nada, respondín, vou para coñecer a cidade. “Pois para ver unha cidade xa tes a televisión”. Quedei sen dicirlle que non é o mesmo, que a unha pantalla fáltalle alma, non se pode escoitar á xente, preguntarlle a onde vai ese bus, sentir o olor das rúas e levar algunha que outra sorpresa. Viaxar non só é ver, senón tamén, e sobre todo, sentir.

     Por iso, por sentir, de ter á miña disposición unha máquina do tempo veríame nun verdadeiro apuro á hora de escoller a onde viaxar. Para empezar non sabería se trasladarme ó pasado, a comprobar in situ todo iso que estudiamos nos libros, ou se ir ó futuro para ver ata onde acertan os visionarios. Tamén estou seguro que de escoller esta última opción acabaría por sentirme desilusionado e querería ir cada vez máis adiante, unha e outra vez ata quedar sen gasolina para a volta, tratando de encontrar ese mundo idóneo con que sempre soñamos pero nunca acadamos. A outra dúbida que me entra é se, vaia a onde vaia, de encontrarme a gusto, quererei volver ó presente?, ou pola contra querería ir cada vez máis atrás, cheo de curiosidade por coñecer as raíces dos acontecementos?


     A máquina do tempo, de existir, sería unha máquina endiañada.

     Soños á parte, nin H. G. Wells, con toda a fantasía que o inundaba, e torturaba, creu por un instante que o seu corpo puidera desprazarse a través do tempo. Podía supoñer, coa súa visión de finais do século XIX, que os marcianos virían a invadirnos algún día, pero o seu deseño dunha máquina para viaxar a outra época era pura fantasía de enxeñaría ilóxica, e el sabíao.

     Crer que coa tecnoloxía do futuro chegaremos alcanzar o obxectivo de situarnos fronte á fachada da catedral de Santiago mentres o Mestre Mateo traballaba é impensable, por moitos cálculos relativistas que se fagan. Supoñer que podemos despedir a un tataraneto que emigra a algún planeta dunha estrela que está a dous mil anos luz de distancia, é unha fantasía que nin se lle ocorre ós guionistas da Guerra das Galaxias. Pero a imaxinación é libre.

     O que si hai son aplicacións que nos recrean o lugar que visitamos tal e como era mil ou dous mil anos atrás, con bastante fiabilidade, e cada día con maior perfección, pero non nos vai permitir falar cun taberneiro de Pompeia no seu latín adulterado con verbas gregas por moito que nos poñamos, non nos permitirá mollar sopas no garum dos romanos, tumbados sobre un triclinium, tal e como tiñan por costume, nin navegar coas condicións dos fenicios a través do Mediterráneo.

   

Aí están, pretendendo axudarnos nesa viaxe que nunca faremos, empresas como a vasca de novas tecnoloxías Arkikus, que pon ó servizo de calquera teléfono móbil aplicacións que nos permiten pasear por unha cidade ou por un monumento como se o fixésemos hai cen ou douscentos anos. Pero tampouco é o mesmo. É igual ca se proxectásemos fotos antigas con personaxes estáticos sobre a parede do salón. 
     Aí están, pretendendo axudarnos nesa viaxe que nunca faremos, empresas como a vasca de novas tecnoloxías Arkikus, que pon ó servizo de calquera teléfono móbil aplicacións que nos permiten pasear por unha cidade ou por un monumento como se o fixésemos hai cen ou douscentos anos. Pero tampouco é o mesmo. É igual ca se proxectásemos fotos antigas con personaxes estáticos sobre a parede do salón.