Despois de escoitarlle a uns veraneantes gabar a brancura das nosas praias e valorarmos, entre nós, grazas a cantas ameixas e berberechos se formou esa cor que nas horas de pleno sol nos cega co seu resplandor, o amigo Xulio díxonos que se lle tocase deseñar o escudo de Ribeira incluiría nel unha cuncha.
Lembramos daquela o que se ten contado de cando se facía un pozo e a determinada altura encontrábanse restos de vieiras, de escavar para os cimentos dunha casa e atopar unha capa de cunchas. Era como se as nosas vilas (dicíanolo un vello mestre de Palmeira) estivesen asentadas sobre enormes cuncheiros que dan conta dunha alimentación marisqueira dende tempos inmemoriais, pero tamén do aproveitamento que se facía para usos máis domésticos, arquitectónicos ou de enxoval.
O filólogo Zamora Mosquera recolleu o refrán “os de Palmeira e Santa Uxía de Ribeira beben o viño pola cuncha da aviñeira”, o cal nos dá unha pista sobre o uso da devandita como vaso. Logo xa, se é costume perdido non o sei, pero si é certo que quen se preza de bo catador de marisco, nunca remata a centola sen botarlle un grolo pola cunca do cacho.
As cunchas tamén se usaban como lucernas, como recipiente para acoller unha mecha de algodón impregnada en saín; e as tapas planas das vieiras, as que entre nós chamamos ghaleses, aínda se poden ver como cubrición contra os vendavais nos pinches de sueste dalgunhas casas.
Non quedan tan lonxe aqueles anos en que os camiños enlamados eran “pavimentados” coas cunchas sobrantes das fábricas de conserva, por iso podemos dicir que moitos deles susténtanse sobre restos de mexillóns e berberechos, todo o que lle vén dar a razón a aquel mestre da nosa infancia, que estamos asentados sobre un enorme cuncheiro, físico e emocional. E quen sabe se os arqueólogos do futuro non acabarán concluíndo que os antigos moradores desta parte da Barbanza facían os seus camiños, casas e enxovais con cunchas, coas mesmas que tamén se usaban para asentar as pedras nos vellos edificios, como material de agarre.
Bivalvos e monovalvos son parte do noso sustento, e é que ademais das ostras en escabeche que un cura de Rianxo lle mandaba polo Nadal ó pai de Picadillo ou as que dende Boiro se enviaban pola Pascua para a Casa Real dos Austrias, tamén se di que das praias ribeirenses saían carros de vieiras para Compostela, onde o clero, despois de gorentar a carne vendíalle ós peregrinos a cuncha como certificado de ter venerado ó Apóstolo. E o amigo Xulio, que non cre que o nome de Palmeira veña dunha planta que tardou en chegar a estas terras máis do que se supón que ten de antigo o nome desta parroquia, pregúntase se non derivará da cuncha da palma, que era outro dos nomes que se lle daba á vieira.
O dito, Ribeira merece ter unha cuncha no seu escudo.
Francisco Ant. Vidal
(Est artigo foi publicado no especial das festas de Ribeira 2025 de La Voz de Galicia)
