xoves, 31 de xullo de 2025

Cunchas e cuncheiros

 


Despois de escoitarlle a uns veraneantes gabar a brancura das nosas praias e valorarmos, entre nós, grazas a cantas ameixas e berberechos se formou esa cor que nas horas de pleno sol nos cega co seu resplandor, o amigo Xulio díxonos que se lle tocase deseñar o escudo de Ribeira incluiría nel unha cuncha.

Lembramos daquela o que se ten contado de cando se facía un pozo e a determinada altura encontrábanse restos de vieiras, de escavar para os cimentos dunha casa e atopar unha capa de cunchas. Era como se as nosas vilas (dicíanolo un vello mestre de Palmeira) estivesen asentadas sobre enormes cuncheiros que dan conta dunha alimentación marisqueira dende tempos inmemoriais, pero tamén do aproveitamento que se facía para usos máis domésticos, arquitectónicos ou de enxoval.

O filólogo Zamora Mosquera recolleu o refrán “os de Palmeira e Santa Uxía de Ribeira beben o viño pola cuncha da aviñeira”, o cal nos dá unha pista sobre o uso da devandita como vaso. Logo xa, se é costume perdido non o sei, pero si é certo que quen se preza de bo catador de marisco, nunca remata a centola sen botarlle un grolo pola cunca do cacho.

As cunchas tamén se usaban como lucernas, como recipiente para acoller unha mecha de algodón impregnada en saín; e as tapas planas das vieiras, as que entre nós chamamos ghaleses, aínda se poden ver como cubrición contra os vendavais nos pinches de sueste dalgunhas casas.

Non quedan tan lonxe aqueles anos en que os camiños enlamados eran “pavimentados” coas cunchas sobrantes das fábricas de conserva, por iso podemos dicir que moitos deles susténtanse sobre restos de mexillóns e berberechos, todo o que lle vén dar a razón a aquel mestre da nosa infancia, que estamos asentados sobre un enorme cuncheiro, físico e emocional. E quen sabe se os arqueólogos do futuro non acabarán concluíndo que os antigos moradores desta parte da Barbanza facían os seus camiños, casas e enxovais con cunchas, coas mesmas que tamén se usaban para asentar as pedras nos vellos edificios, como material de agarre.

Bivalvos e monovalvos son parte do noso sustento, e é que ademais das ostras en escabeche que un cura de Rianxo lle mandaba polo Nadal ó pai de Picadillo ou as que dende Boiro se enviaban pola Pascua para a Casa Real dos Austrias, tamén se di que das praias ribeirenses saían carros de vieiras para Compostela, onde o clero, despois de gorentar a carne vendíalle ós peregrinos a cuncha como certificado de ter venerado ó Apóstolo. E o amigo Xulio, que non cre que o nome de Palmeira veña dunha planta que tardou en chegar a estas terras máis do que se supón que ten de antigo o nome desta parroquia, pregúntase se non derivará da cuncha da palma, que era outro dos nomes que se lle daba á vieira.

O dito, Ribeira merece ter unha cuncha no seu escudo.

Francisco Ant. Vidal

(Est artigo foi publicado no especial das festas de Ribeira 2025 de La Voz de Galicia) 



xoves, 17 de xullo de 2025

Remedios para curar as verrugas



San Benito e santo Hadrián son dous dos máis coñecidos santos a quen se lle pide para curar as verrugas. Ambos teñen a súa fonte, onde os devotos doentes se lavan, fregan a zona afectada con un pano que logo deixan pendurado dalgunha árbore ou arbusto do entorno, na crenza de que así como o pano seca tamén secará o mal.

 San Benito é máis das Rías Baixas e santo Hadrían de Malpica.


 

O amigo Manolo Ribero cóntame que pola parte de Bande, con este mesmo fin, na madrugada do Sanxoán a xente lavábase coa auga depositada nas cazoletas que se forman nas pedras, xa sexan estas por erosión ou de petróglifo.

 

domingo, 6 de xullo de 2025

Muíño de vento de Beiro (Valga)


Hai uns anos que o concello de Valga decidiu construír, seguindo as formas propias da bisbarra e dun modelo do século XIX, un muíño de vento que lembrase os que nalgún tempo houbo na zona, no outeiro do Home, dende onde se pode ver unha fermosa paisaxe da ría de Arousa.

Era un dos moitos tipos de muíños que se usaban para moer o trigo aproveitando as forzas da natureza, neste caso a do vento. Logo, na parte interior o sistema de moenda vén sendo moi semellante ó dos muíños de auga.

Esquema tomado dun folleto explicativo do concello de Valga

O muíño, de cachotería, ten planta oval e cubrición de tellas suxeitas con pedras para evitar os estragos que o vento pode causar neste lugar.

Estes muíños teñen dous conxuntos de aspas ou abanos, situadas a ambos extremos dun eixo, tamén chamado a trabe, que traspasa a edificación diametralmente, para que as movan os ventos predominantes, sexan de nordés ou de vendaval. As aspas ou abanos están situados sobre os vareiros instalados nos extremos da trabe, todo de madeira con unha pequena inclinación para facilitar que a incidencia do vento se converta nun movemento circular que ha de mover a moa do mesmo.

 

venres, 4 de xullo de 2025

Santo Eufrasio, varón apostólico.

Durante a homilía da misa en que se celebraba a onomástica de santo Eufrasio, o sacerdote oficiante, diante de dous cregos chegados de Compostela para asistir ós actos, dixo que se non fose por este santo o Apóstolo non estaría en Compostela. E tiña razón. Ademais de Teodoro e Atanasio, que foron enterrados a carón do Apóstolo, formaron parte da comitiva que o trouxo a Galicia, Torcuato, Tesifonte, Indalecio, Segundo, Cecilio, Hesiquio ou Isicio e Eufrasio, cuxa festividade celebramos o quince de maio.

Santo Eufrasio é pois un dos nove discípulos que acompañaron ó Apóstolo ata o último momento, un dos chamados sete varóns apostólicos que despois de soterrar a Santiago, a Teodoro e a Atanasio, viaxaron a Roma, onde san Pedro os confirmou como bispos e a Eufrasio encomendoulle a evanxelización da Bética, polo que regresou a Hispania e fundou a diocese da actual Xaén en Iliturgi, supostamente na actual cidade de Andújar

Cando foi da invasión musulmá, os devotos cristiáns, no ano 716, por medo a que os seus restos fosen profanados, decidiron traelos para Galicia, onde o burro que cargaba co cadaleito se parou diante dunha silveira a carón do río Mao e non se moveu ata que enterraron ó santo. Logo, sobre o seu sepulcro construíron a igrexa, no lugar hoxe coñecido como Santa María de Mao, no concello do Incio.

En carta do 26 de xaneiro de 1596, o rei Felipe II, pídelle ó abade de Samos, unha reliquia do santo para enviarlla a Andújar, onde o teñen por santo Patrón, e algunha outra máis para a súa colección de El Escorial. E aló lle enviaron unha tibia do santo que se gardou nunha caixa de prata.

A santo Eufrasio celébranlle festa o 15 de maio, e a el acoden os devotos do Incio e distintos puntos de Galicia pedíndolle alivio para a dor dos ósos.

Ó final da misa e procesión, impártese a bendición de santo Eufrasio.