Lendas e fantasías

                     

 

En certa ocasión, o amigo Xulio, a pedido do fillo dun parente seu que lle preguntou se coñecía algunha lenda asociada a unha furna que hai en Palmeira chamada “a cova de Juan Rei”, fixo memoria dalgún conto que unha tía súa lle contaba cando era neno, así como doutras historias sobre o tal personaxe, que a todas luces carecían dunha base fidedigna, e ocorréuselle mesturar todo e contarllo. Sen embargo, aínda que do personaxe real non se sabe nada, somos moitos os que estamos convencidos de que existiu e que, algo do que del se conta foi máis ou menos certo.

Así nacen moitas lendas, unhas veces como simple brincadeira e outras como versión máis ou menos fantástica dun feito real.

Sempre se dixo que cando os contos son levados de boca en boca, poden desfigurarse tanto que acaban por non ter nada que ver co que realmente aconteceu. De feito hai experimentos que o confirman. E se o narrador é alguén con certa imaxinación, xa temos os ingredientes fundamentais dunha lenda, como esa que nos fala do encantamento dun mouro convertido en touro que dende tempo inmemorial habita na lagoa de Reiriz (Ribeira), quen ten por costume bruar desesperadamente sempre que hai temporal; tan fantástica e ó mesmo tempo tan doada de crer se sabemos apartar a ficción da realidade.

As lendas estanse creando acotío, talvez con menos fantasía, pero só hai que darlle tempo. Aínda así, de todas elas, talvez as máis sorprendentes sexan as haxiografías, as biografías dos santos, tan fantásticas que un só pode aplaudir como tales inventivas acaban créndose con fe cega por absurdas que sexan, como aquela de Dionisio o Areopaxita, que despois de cortárenlle a cabeza recolleuna do chan e foi con ela debaixo do brazo ata o lugar onde quería ser enterrado. Ou aqueloutra de como san Pedro deixou entender que un ser celestial foi quen lle abriu as portas da cadea para fuxir, e non un adepto seu, mentres Nerón se divertía vendo como os leóns lle metían o dente a algúns cristiáns.

Esta mesma semana estiven visitando o forno onde, segundo a tradición, quixeron queimar a santa Mariña, en Augas Santas, un lugar que, como moi ben se di nos carteis explicativos, é o resto dunha sauna de época romana, co que, máis ca queimala, a intención de quen pasou á historia coma o malvado pretor que pretendía seducila, só era lavar e engalanar a aquela mociña labrega que, seguramente, non levaba moi ó día o aseo persoal. Diante dese suposto “forno da santa” lembrei a Rosalía: “Vente rapasa,/ vente, miniña,/ vente lavar/ no pilón da fontiña./

Sempre é bo buscar a parte real que hai detrás de cada lenda e espila de fantasía, cousa que poucas veces consigo. Elas forman parte das nosas crenzas e mitos dende antigo, pero seguen contándose e escoitándose con verdadeira paixón e veracidade, como a que un amigo me narrou na porta da igrexa de Ribeira, sobre un encontro que tivo coa Santa Compaña, citando como testemuña á súa esposa.

E eu que pensaba que coa chegada da luz eléctrica estas cousas xa non acontecían e que os mortos por fin descansan no seu camposanto sen vir a importunarnos. Pero tampouco teño por que non crelo.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

 

 

Aquelas cousas de antes.

                      

Sei de moitos avós que son invitados ós colexios para falar das súas experiencias e de cando tiñan eles a idade dos seus netos. A que xogaban ou que comían naquel tempo. Tamén sei dun que case saíu tosquiado despois de falar da billarda, das bólas e do tres en raia, ou do ben que o pasaban xogando con balóns remendados e vendo a televisión, unha vez á semana na taberna da súa vila, a troco de consumir un refresco. Ese día abafárono a preguntas que el foi contestando como mellor podía, ata que alguén dende o fondo da aula lle espetou que como se podía vivir sen a Nintendo.

Convivimos co carro de vacas e o coche con GPS. Cando no noso parladoiro dos xoves temos unha dúbida, acudimos á Wikipedia que sempre ten a última palabra. E na casa, a vella enciclopedia en 24 tomos dorme desfasada, por lenta, incómoda e arcaica. Acabouse o de buscar información pasando follas e consultando a persoas de carne e óso. Agora xa non se discute, fala Siri e todos calan. Por este camiño, é de supoñer que xa non será necesario aprender de memoria a táboa de multiplicar. Eu ando á procura dunha regra de cálculo para a miña colección de aparellos de cálculo e medida e nin nas tendas de refugallos e segunda man a atopo. Os novos executivos xa non usan axenda, todo llo fai o móbil, anótalle a cita a unha orde de viva voz, e lémbrallo no momento máis adecuado unha señorita con sensuais palabras. Sen móbil somos uns inútiles.

Hai uns anos, cando lle pedín a un labrego que me deixase fotografar os vellos aparellos de labranza, xa oxidados e picados da couza, soportei as risas de quen me aseguraba que iso non valía para nada e sinaloume o tractor con pantalla de plasma. Daquela imaxineime como explicarlle a un cativo que, antes de calzar esas zapatillas de plástico que ó andar acenden unhas luciñas na sola, os zapatos eran de coiro e con sola de madeira.

Saber o que era antes para entender o de agora, que para inventar os videoxogos alguén houbo de descubrir como funcionan os díodos e o transistor, serve para valorar o que fixeron os nosos antepasados para desfrutar de todo o que hoxe temos. É por iso que sempre teño a man a obra de Xaquín Lourenzo, cos detallados debuxos de obxectos, mobles, ferramentas e aveños que ata non hai moitos anos eran comúns en todas as casas.

Hai uns días, dous artesáns de recoñecido prestixio, Elena Ferro e Xosé Manuel S. Senín, visitaron o colexio Santa Baia, de Boiro, e o CEIP de Cespón para ensinarlle ós cativos como se fan os zocos e as pandeiretas. Gustaríame ver as caras do alumnado imaxinando eses zapatos nos seus pés ou o laborioso que é facer un instrumento aparentemente tan simple.

E aínda celebrando este tipo de actividades que forman parte do programa Artesanía na escola, porque axuda a que se valore o traballo dos artesáns ou a ver como se aproveitaban os recursos do noso entorno. Sería bo que estas aulas non se limitasen a un día de charla con presencia da autoridade e fosen máis cotiáns e participativas, abríndose ó resto dos oficios. 

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publlicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).