Hai moitos anos, durante unha viaxe a Fisterra, deume por contar as distintas clases de hórreos que había. Tiñámolos de madeira, de pedra e de tixolo, con pináculos lisos, rematados nunha bóla ou con formas de espiga, de flor e de campanario, con cruces lisas ou treboladas, adornados con escudos, con aves e con reloxos de sol. Atopei un con un reloxo de agullas. E tamén varios pintados con murais e escudos nun dos pinches.
Aquela primeira observación recollida en diapositivas, ampliouse ós hórreos de toda Galiza e algúns asturianos e leoneses. Por se esta colección fose pouco, teño fotocopiada e enmarcada a reprodución dun “orrio” sacada dunha das cantigas de Alfonso X o Sabio, para ilustrar un dos milagres de Santa María, a quen uns monxes que non tiñan que comer lle pediron axuda e a Virxe, encheulles os hórreos de “bo trigo”.
Hai quen asegura que xa se usaban na Idade de Bronce, entre o 3000 e o 1200 a.C. segundo se desprende de distintos achados. Máis recente, do tempo dos suevos (séculos V e VI) é unha urna funeraria suspendida sobre uns pés e o que poden ser os tornarratos, moi indicativo de como pretendían conservar os finados.
Da presenza dos hórreos no territorio e da importancia económica que representan, dan conta a enorme cantidade e variedades existentes, por iso me parece que chega tarde esa nova ministerial, de mediados do pasado setembro, que iniciaba os trámites para declaralos patrimonio cultural inmaterial da humanidade.
Ata agora, na lei do Patrimonio Histórico Español, de 1985, reforzábase a protección dos hórreos como Ben de Interese Cultural (BIC). En Galiza, a lei que os protexe é algo máis tardía, do 2016, contando como de especial amparo os anteriores a 1901, para limitar a súa venda e obrigar a resgardalos doutras construcións nunha franxa de 20 metros de contorna; de feito sei dun camiño veciñal que non se puido ampliar para protexer un hórreo, porque este tipo de construcións non só son a estrutura arquitectónica, senón tamén o seu entorno, a súa situación e orientación, de maneira que os ventos predominantes axuden a secar os froitos que albergan e que non haxa muros nin edificios que o impidan.
Como en todo, cada quen valora o seu, e en cada parte danlle aprecio ó que teñen, dende os de madeira, tellado de colmo e forma cadrada dos Ancares ós longos e de pedra labrada que hai en Pontevedra. Na nosa bisbarra temos, no Araño, o que se considera como o máis grande de Galiza, e talvez do mundo, en dura competición co de Carnota e o de Lira. Tamén temos, en Carreira (Ribeira) o máis sinxelo de todos, un hórreo de cachotería, de planta ovalada, sen pés nin tornarratos, construído sobre unha laxe que o illa do chan, e usado para un primeiro secado do millo antes de pasalo ó hórreo grande. En Palmeira hai varios formando parte da casa, arrimados a un extremo do corredor ou balcón, o que nos dá unha idea da economía mixta, labrego-mariñeira, propia dos lugares máis medianeiros da ría. E por citar outro máis, en Boiro sei dun que adorna o pináculo cunha espiga, nin máis nin menos, por se alguén non sabe para que serve un hórreo.
Francisco Ant. Vidal
