...E non me comas a man

 

 

Unha vez soltadas as amarradas, no momento en que o barco emproaba a saída de porto, un mariñeiro acercouse á popa e arroxou un anaco de pan dicíndolle ó mar “come o pan e non me comas a man”.

O mundo mariñeiro é un mundo cargado de crenzas que arrastramos dende tempo inmemorial e dende o mesmo momento no que comeza a construción do barco. Os gregos, colocaban unha moeda na quilla para pagar con ela a Caronte, quen se encargaba de guiar as almas dos finados polos sendeiros do Máis Alá; e os viquingos facían outro tanto pensando nos seus deuses mariños. Hoxe tamén hai qun mantén o costume, pero o que máis lle importa ós mariñeiros é portar o escapulario da Virxe do Carme, baixo a crenza de que así serán rescatados das profundidades en caso de naufraxio.

Contra os perigos do mar temos ó largo de toda a costa, dende Ribadeo ata santa Tegra, unha serie de advocacións a quen podemos pedirlle protección, xa sexa con oracións a modo de cantigas ou con rituais como o de virar unha tella, trocar a posición dunha imaxe ou a cruz dalgún cruceiro para que o vento propicie a chegada a porto. Case todos con pregarias e cerimonias que nos veñen de antigo, costumes que xa había en tempo de gregos e romanos e que nós, herdeiros do pasado, seguimos aplicando, acondicionadas ás novas crenzas.

Hai un par de anos, nun barco que nos levaba a Ons, sorprendémonos cunha restra de allos que o buque levaba ben á vista sobre a cabina do patrón, como noutro tempo tamén se colgaba das redes para espantar os malos fados e propiciar unha boa pesca, porque as divindades que nos gobernan son moi caprichosas e resentidas, e para exemplo temos ó infortunado Odiseo, quen por defenderse de maligno Polifemo, foi castigado a vagar polo mar durante dez anos, sen que os ventos da fortuna o retornasen á súa casa.

Uns días despois de ver como aquel mariñeiro tiraba o pan por popa, faláronme de moitos dos usos aprendidos dos nosos antepasados, como o de derramar aceite sobre o mar cando este se embravecía, non deixar subir abordo a un cura con sotana nin transportar cadaleitos, ou non saír ó mar en datas como Venres Santo ou o día de Todos os Santos para non atraer o mal fado. E se os gregos derramaban un copo de viño sobre a proa dun barco acabado de construír, como ofrenda ós seus deuses, nós, hoxe en día, rompemos contra ela unha botella de champaña, máis por rutina ca por invocar a ningunha divindade. Aínda que, segundo me contan, na botadura do Costa Concordia, aquel que encallara en Italia no 2012, a botella non rompeu, o que lle dá máis valor ó costume, á superstición e ós supersticiosos.

Tamén aquel mariñeiro que arroxara un anaco de pan pola popa, algún tempo despois, en plena faena, esbarrou e a punto estivo de caer pola borda, con tan boa sorte que puido agarrarse dun cabo e nin sequera mollou os pés. Asegura quen tal viu e xustifica quen niso cre.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado no especial das festas de Ribeira 2024 de La Voz de Galicia).

CAMILO GONSAR, OBSERVADOR MINUCIOSO

Por Pepe de Rocaforte

Á parte da información proporcionada pola lectura dos seus libros; gustaríame ter mantido outra relación con este pensador a contracorrente, pero non puido ser. E non puido ser ata o punto de que en certa ocasión, xa próxima a súa morte, me enviou unha carta pedíndome non lembro que datos relacionados cun tío meu, escritor tamén, coma el.

Busquei agora a carta entre a desorde dos meus papeis e non atopei nin a petición de Camilo Gonsar, nin a copia da miña resposta. O que encontrei, supoño que como advertencia para non poñerme a perder o tempo en buscas inútiles, foi o sobre no que debería estar a carta que o escritor de Sarria me enviara, pero dentro non había ningún outro papel.

¿Que fixen entón? Pois o mellor que se me podía ocorrer: poñerme de novo a ler os libros de Gonsar, ós cales había tempo que non lles botaba unha ollada, e a cousa serviume ademais para tomar conciencia de pésimo lector que eu son.

Así por exemplo, no libro “Relatos Completos 1961-1995”, no capítulo titulado “Viaxe ao fondo do aseo público” atopeime cun texto que se me borrara por completo da memoria. O relato empezaba así: «Entrei en Nova York nun céntrico urinario publico, non só urinario [e] atopeime [...] nun longo corredor cunha serie de pequenos compartimentos sen portas a unha e outra beira, cada un deles ocupado por un cabaleiro en crequenas e cos pantalóns baixados, como era natural, pois estaban a facer as súas necesidades maiores á vista de quen quixese contemplalos».

Esa breve historia tróuxome á memoria a lembranza un tanto imprecisa de outro texto que me semellou podelo encontrar nalgún libro de Papini. Empecei a buscar en “Gog” onde me parecía máis probable ver algo relacionado con temas deste estilo e, efectivamente, aí estaba, no capítulo titulado “A. A. e W. C”: «A existencia dos comedores públicos é a proba máxima de que o home non saíu aínda da fase animalesca [...] O feito de que a mente humana non asociou aínda manduca e defecación mostra a nosa chocalleira insensibilidade[...] Na miña casa suprimín hai tempo o costume das comidas en común. Nos corredores hai portas pechadas cun cartel enriba onde aparecen as dúas letras A.A. Todos os hóspedes saben que alí dentro, a calquera hora, hai comida e bebida. Son cuartiños pequenos, pero luminosos, cunha soa mesa e unha cadeira única. O que ten fame entra alí e encérrase. Cando se farta sae, sen ser visto, e volve ás súas ocupacións. Ou ó seu vagar»...

Certo que a miña memoria conservaba a historia en sentido contrario. Para min aquel discurso de Papini debía ir por outro camiño. Algo similar, pero ó revés, como cando unha asociación cultural, sociedade, empresa mercantil, política, ou cousa polo xeito, daba un banquete para celebrar un éxito comercial, político ou cultural. Neste caso os convidados deberíanse sentar arredor dunha enorme mesa de xantar ovalada, onde todas as cadeiras terían un pulsador no asento que, ó lle dar a un botón, o asentadoiro abríase e permitía que o comensal fixese a evacuación necesaria sen ter que abandonar para nada o seu asento frente ós apetitosos pratos do xantar.

E chegado aquí decátome de que este fermoso relato está empezando a se prolongar excesivamente, así que considero conveniente deixalo e, en todo caso proseguir outro día con el, despois dunha nova investigación que, polo que levo atopado de momento, me parece bastante prometedora.

Casota de ausentes

 

Redondas e de ouro, segundo nos contou un pastor no alto do Iroite, eran as moedas que unha cabuxa destapou nunha mámoa e o seu dono aproveitou para emigrar a México e volver ó pouco tempo simulando que se fixera rico naquela terra de promisión, permitíndolle montar un hotel en Vigo que, polos anos oitenta do pasado século aínda estaba en funcionamento.

As lendas e os mitos xustifican a realidade da vida cando non temos unha explicación máis acertada ou cando queremos disimular a verdade, por iso, despois de percorrer a serra e de escoitar aquelas lendas que enchían de curiosidade a un mozo de vinte e poucos anos, imaxinando cantos tesouros de fantástica riqueza en forma de enxoval, para asegurar unha vida máis cómoda no Máis Aló, se poden agochar no enorme cemiterio que algún día foi esta serra, cando chegaba á Casota do Páramo e vía aquel petróglifo que os entendidos databan no século cuarto, só podía imaxinarme a algún eremita que alí, sobre aquel lugar de enterramento, trocando por gabanzas o xeito de acadar un pracenteiro lugar na Outra Vida, fixo da mámoa a súa casa-templo en sintonía coa natureza, rezándolle a ese deus solar ó que lle ofrece algo semellante a un ramo. Non me atrevo a dicir a que deus, porque deuses solares ou personificacións do sol hóuboos sempre, incluso o evanxelista xustificaba o nacemento de Xesús como o nacemento da luz do mundo. E imaxino a aquel anónimo anacoreta no punto máis alto da serra, o máis próximo ó ceo, gozando do sol que fai florecer a vida sobre a terra onde repousan os finados. ¿Pode haber moeda máis valiosa?

Como sempre inflúe a imaxe do que chegou ata nós, é doado imaxinar ó eremita que alí tiña o seu oratorio, talvez adornado con ramos de distintas plantas, como aínda hoxe se poñen nos maios ou polo san Xoán, ramos que nalgún momento tamén se converteron en alfombras florais sobre os que pasear a Santa Custodia, ou eses outros con que honramos ós nosos finados.

Logo pensaba como sería a idea daquel ou daquela penitente vivindo sobre un lugar de enterramento, porque, segundo as lendas e a tradición, nós vivimos e convivimos acotío cos nosos finados, compartindo con eles as vivencias do día a día. En todas as familias hai un antepasado que volveu do Máis Alá con algún recado para emendar calquera equívoco, e asemade en todos os fogares hai un lugar destinado ós seus ausentes, onde se expoñen os retratos de finados ou emigrados que non viven na casa pero están presentes como deuses lares protectores do fogar.

Por todo isto, a Casota do Páramo pareceume dende aquela un primitivo cuarto de ausentes, onde o morador vivía sobre uns finados e ó mesmo tempo deixaba para a posteridade o seu retrato. Curiosamente o del non era un retrato físico polo que descubrir os seus trazos, senón un retrato emocional, no que esa persoa nos deixou plasmada a súa razón vital.

Así pois, despois de escoitar a aquel paisano que nos contara a lenda dun tesouro que antes fora enxoval de finado, é doado comprender que as lendas e os mitos son os que nos aportan o retrato máis realista de quen somos, unha imaxe que nos di como moitos daqueles sentimentos dos nosos devanceiros seguen manifestándose hoxe en día, non só neses ramos apotropaicos con que invocamos as forzas da natureza, senón tamén coa emotividade con que, en días de festa, nos reunimos cos familiares ausentes o resto do ano.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado no especial festas de Boiro 2024 de La Voz de Galicia).