SILVIO, VILARDEVÓS, SANTIAGO

Por Pepe de Rocaforte 

Despois de dúas entregas sobre escritores esquecidos, un amigo trata de me animar a escribir sobre escritores galegos en situación similar. Ben pensado, acabaría moito antes posto a facer un reconto de escritores galegos coñecidos (algúns hai, creo).

Referíndose á nosa literatura resulta máis axeitado dicir escritores descoñecidos, e non esquecidos, o cal tamén nos levaría a outra extensa relación, e á cousa non se lle ve traza de mellorar. Concretamente hai uns días oía na radio unha información sobre libros publicados desde 2008 a 2016. Neste tempo, e eso algo terá que ver, a edición de libros en galego reduciuse nun 43% e o futuro, polo menos o próximo, non induce ó optimismo.

Este meu amigo citábame a Francisco Álvarez de Nóvoa, Marcial Suárez, Eduardo Moreiras, Camilo Gonsar... Pola miña parte tratei de seguir o reconto e viñeronme á cabeza os nomes de Carlos Durán, Antón Risco, Nacho Taibo (aínda que este ten a punto de publicar unha nova novela e a ver se con ela vén de novo ó coñecemento dos lectores), Manuel Riveiro Loureiro...

Cheguei a Silvio Santiago e aquí pareime un momento. Busquei información sobre el na “Historia da literatura galega” da AS-PG e só encontrei unhas escasas liñas nas que, por exemplo, non se citaba para nada “Vilardevós”. Tiven máis sorte na “Gran Enciclopedia Gallega”, onde Vicente Araguas, alá polos anos setenta, daba unha ampla e cálida información sobre el e a súa obra. Tamén melloraba a cousa en internet, onde este autor regresaba por un tempiño á actualidade gracias á entrega por parte da súa viúva do fondo documental dixitalizado do seu arquivo persoal. Con tal motivo en 2012 Alfonso Vázquez Monxardín publicaba en “La Región” un fermoso artigo co título de “A memoria de Silvio Santiago”. E Armando Requeixo, en Criticalia, falábanos de “Vilardevós” como unha “estimable radiografía sociolóxica da vida galega”.

Leo unha vez máis “Vilardevós” e pregúntome se é un texto sociolóxico, un traballo etnográfico, unha novela, ou o que é, e a medida que avanzo na lectura voume identificando co narrador ata chegar a esas páxinas finais onde me vexo sentado a carón seu no monte, dominado non pola saudade, senón pola angustia diante do paso irreversible do tempo, sabedor de que ese mundo que tratamos de revivir está definitivamente morto.

Alí, no punto máis alto da bisbarra de Vilardevós, na serra de Penas Libres, o protagonista séntase a contemplar ós seus pes a paisaxe nativa, ou máis ben o devalar da súa vida. Ante si ten o que lle parece a xustificación do seu paso polo mundo. E este home nacido en Vilardevós, de onde marchou de mozolo ó Castro Caldelas e de alí a Ourense, a Madrid, á Coruña, e da Coruña, contra a súa vontade, en 1937, a América, a través de Portugal, con destino a Cuba e despois a Venezuela, onde botou vinte anos antes de regresar á Terra, este home, no alto dos seus máis de cincuenta anos, descubre diante da terra natal a clave das súas máis fondas vivencias, da súa razón de ser, da inalcanzable felicidade a que todo humano aspira. Regresa á súa humilde Ítaca, sen Penélope e sen mar, e descubre que aí estaba comprendido o mundo, un mundo definivamente perdido.

¿E que é “Vilardevos”? ¿Unha novela costumista? ¿Un tratado sociolóxico? ¿Uns apuntes etnográficos?

¿Que máis dá? Para min é un libro que non deberiamos deixar de ler. E de reler máis dunha vez.