.-.

A inutilidade do G-20

DOUS ARMENIOS EN LISBOA

Por Pepe de Rocaforte

     

                                   William Saroyan

   En maio de 1949 un armenio nacido en California chegaba a Lisboa en plena época de esplendor primaveral. En Belem, no Algés, en Santo Amaro de Oeiras, nos xardíns do Estoril, as flores eran unha labarada de vida en eclosión, pero o recén chegado pasa de largo sen velas, coa única preocupación de cambiar diñeiro por fichas e instalarse canto antes diante dunha das mesas de xogo do Casino do Estoril.

         Xoga, e perde. Ou gaña, e volve perder. Á hora de cerrar o Casino regresa a Lisboa, unhas veces só, outras acompañado dunha moza, diferente de cada vez. Do outro lado do Atlántico quedaban dous fillos e unha muller da que se acaba de divorciar.

        O  viaxeiro, escritor de profesión, hospédase no Hotel Avís, onde outro armenio, multimillonario nacido en Erzurum, cidade da Anatolia Central, hoxe en Turquía, ocupa toda a planta principal. Os dous estranxeiros, apátridas,  «non había un país ó que puidésemos chamar noso en toda a xeografía» , encóntranse, saúdanse e cean xuntos.

         Durante a cea falan en armenio. O maître achégase á mesa ocupada por eles e serve o viño a modo, a orella atenta. O armenio nacido en Erzurum observa con ironía os seus movementos e dille ó armenio nacido en California: «prosiga vostede falando no noso idioma. Quero que este individuo oia como soa. Páganlle por dar informacións de canto eu digo. A ver que información vai enviar hoxe...»

        Este encontro dará como resultado un conto, "O Asirio", que forma parte de “O Asirio e outras historias”, e un texto incluído en “Cartas desde a rue Taitbout”, libro cun curioso subtítulo: "Non vaias; pero se tes que ir saúda a todo o mundo".

   

                                         Kalouste Sarkis Gulbenkian

    O home que xogaba no Casino do Estoril, William Saroyan, continuou viaxe a París poucos días máis tarde. O que ocupaba toda unha planta no mellor hotel de Lisboa, a onde chegara en 1940 fuxindo da Segunda Guerra Mundial, Kalouste Sarkis Gulbenkian, permanecería na capital portuguesa ata a súa morte, producida seis anos despois.

       Estes días, despois de lembrar hai unha semana a Herminia Borrell, a coruñesa que durante seis anos fora a súa nora, volvinme lembrar desta personaxe, alcumada no seu tempo “Mister cinco por cento”, sobrenome que, porcentaxe arriba ou abaixo, tamén me trae á memoria algúns feitos e figuras, seguramente menos recomendables ca el, da máis recente política española.

.-.

Retratos reais

HERMINIA BORRELL

Por Pepe de Rocaforte

Herminia Borrel, cuadro pintado por Elena Olmos Mesa

Trátase dunha suposición un tanto fóra de lugar, máis ben imposible por diversas razóns, pero por unha vez imaxinemos que en lugar da antipatía instantánea que Kalouste Gulbenkian debeu sentir cara Herminia Rodríguez-Feijoo Borrell cando seu fillo Nubar casou con ela, o magnate armenio admitise de bo grao á súa nora e decidise cambiar para A Coruña a súa residencia lisboeta, ganado polas dotes sedutoras da coruñesa, ¿non poderiamos gozar hoxe nesta pequena cidade do noroeste das instalacións da Fundación Gulbenkian actualmente ubicadas en Portugal?

     Non sucedeu así, claro está. E aínda parece ser que se Gulbenkian doou catrocentos vinte millóns de dólares para a instalación da súa fundación en Lisboa, non foi precisamente por unha especial antipatía contra Herminia, senón por causa dos continuos desencontros (económicos principalmente) co seu fillo.

     Pero non son os posibles motivos causantes do comportamento do millonario armenio os que me interesan. Atráeme máis a figura de Herminia Borrell, descendente dunha familia acomodada de Camariñas, que acadara unha considerable fortuna en Cuba, gracias á cal, ademais de ás súas dotes persoais, Herminia brillaría na sociedade coruñesa de principios do século XX, á que foi presentada nunha festa dada por Emilia Pardo Bazán no seu pazo de Meirás.

     E non só chamou a atención na Coruña. Desprazada a Londres para practicar o inglés, tamén alí destacaría axiña pola súa beleza e a súa desenvoltura tan “anos vinte”. Alí coñecería en 1918 ó rico herdeiro armenio, Nubar Gulbenkian, e tanta foi a atracción exercida sobre el, que un ano máis tarde o fillo de “Mister 5%”, viaxaría á Coruña para se ver con ela e, a raíz desta viaxe, anunciar o seu compromiso matrimonial.

     O casamento celebrouse en Londres en 1922 e o matrimonio durou seis anos, vividos entre viaxes e continuas festas. Pero, o que son as cousas: durante unha estancia en Francia, en Deauville, Nubar ficou prendado por unha nova beleza e Herminia non estivo disposta a consentilo. Solicitou o divorcio e, con trinta anos e a súa beleza en plenitude, regresou á Coruña, onde levaría un modo de vida un tanto sorprendente para a sociedade local daquel tempo.

     Afeccionada ó deporte, montaba en bicicleta e en moto. Máis tarde mercaría un coche, un “seiscentos”, para vivir a cabalo entre a cidade e o seu pazo de Sigrás, moi próximo ó actualmente propiedade  de Amancio Ortega, outro magnate coruñés cunha fortuna tanto ou máis importante que a de Kalouste Gulbenkian no seu tempo.

     Logo, un día de 1971, coas facultades mentais moi mermadas, solitaria no seu pazo, Herminia foi atopada moribunda, coma unha indixente,  entre luxosos mobles e obras de arte, restos da súa fortuna. Levada ó hospital, morrería pouco tempo despois. Tiña entón 74 anos.

Se pensamos que Herminia Borrell non foi unha persoa destacada por unha dedicación filantrópica ou intelectual, non foi unha científica, nin unha artista, pintora ou escritora, a pervivencia do seu atractivo procede sen dúbida da modernidade da súa figura anti-convencional, rompedora de moldes e estereotipos, perfectamente captada nese retrato, hoxe no Museo de Belas Artes da Coruña, que tan ben reflexa o seu carácter forte e altivo.