CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (30)

                        O Curmán de Undochán

Permitídeme cavilar esta volta sobre os uruguaios que, como outros latinoamericanos, foron dar á Galiza dos seus antepasados, ou ben á España diversa, moitos primeiro por razón políticas (fuxindo da represión da Operación Cóndor) e moitos, entón e despóis, por razón económicas (afogados pola corrupción capitalista e a pouta imperialista do amigo americano).
    E entre eles non podo evitar falar dos escritores, tales Onetti, Castillo, Benedetti, Peri Rossi, Marra ou Larreta -todos menos P. Rossi mortos-, mesmo dunha transterrada sui generis como Carmen Posadas ou, posteriormente, o amigo poeta Héctor Rosales. (A Carmen os galegos debémoslle unha semblanza da Bela Otero -2001-; a Héctor -cos catro abós galegos- un poemario, Mientras la lluvia no borre las huellas -2002-, baseado en estampas de Castelao).

      Mais tamén houbo actores como Margot Cottens ou Walter Vidarte (o propio Chicho Ibáñez nado aquí foi), ou a actual cineasta Manane Rodríguez. Nin que dicir de uruguaios que chegaron a se implicar na política española e máis na galega.

    Aquel período represivo retrotráeme ao outro terríbel tramo da guerra española, que tan apaixonadamente foi seguida nesta república, con representación dos dous bandos, mesmo enviando os leais unha chea dos seus fillos a formaren nas Brigadas Internacionais... como conmemora cadanseu monolito na vila Santiago Vázquez (Montevideo) e en Morata de Tajuña (Madrid), varios deles galegos ou fillos/netos (Ladra, irmáns López Silveira, Cotelo...), hai ben pouco historiados documentalmente no libro Papeles de plomo (2017).
    Feito que me achega a memoria de dous diplomáticos que apoiaron decididamente a causa republicana legal, como foron os uruguaios José María Perelló, cónsul en Vigo (1928-1941) e Edmundo Nóvoa, cónsul en Vilagarcía naqueles anos de triste recordación. Nóvoa, uruguaio fillo de galego e pai de galego-uruguaio, este o pintor e escultor Leopoldo Nóvoa (cuxos murais ornan Montevideo e Coruña), axudou a fuxir, por exemplo, ao Siñor Afránio (o deputado Alonso Ríos). Perelló, non galego, é lembrado aquí desde o seu cabodano (1944, cuxa placa en Casa de Galicia mostra a sua efixie flanqueada polo escudo da Repca. Española e a cruz de Sant'Iago), mesmo visitando a sua tumba Castelao (1945).

Un dos últimos números da etapa uruguaia 

   Noutro sentido, como operativo na década anterior (1913-1926), temos o cónsul uruguaio na Coruña, Julio J. Casal (tamén fillo de galego) a fundar a importante revista artístico-literaria Alfar. 

             Finalmente, outro grupo fórmano os creadores artísticos ou literarios nados neste Montevideo e radicados nesa Galicia desde nenos, levados polos seus pais retornados, case todos nados no período 1950-1970. Aí está o crego Alfonso Blanco Torrado, activista cultural, fillo adoptivo de Guitiriz; o economista José Antonio Varela; a escultora Luz Darriba; a violinista, que foi de Milladoiro, Laura Quintillán; o poeta Alberte Suras; o historiador, poeta e pintor Carlos Pereira Martínez; os xornalistas Silvia Gaspar e Jorge Gómez Caramés; ou Breogán Riveiro, escritor e realizador e guionista de audiovisual... por citar uns poucos ao chou.  

      Direc. e guión: Breogán Riveiro

 A propósito de Breogán, seu pai, o amigo Manuel Riveiro Loureiro e seu fillo máis vello, Bruno, participaron activamente na creación da praza Manuel Curros Enríquez (no barrio montevideano de Villa Colón), coa inauguración dun monólito, e particularmente na plantación de árbores (agosto de 1972): deste xeito permanece nestas árbores a presenza daquel home comprometido que no ano seguinte retornaría coa familia á Coruña.

Observación extemporánea: Outros uruguaios déronlle orixe ao conxunto de tamborileiros da Coruña chamados “Os quilombeiros do Monte Alto”; dime meu curmán que hoxe seguen, mais sustituíron os ritmos afrouruguaios polo afrobrasileiro do samba...