No bicentenario de Dostoiesvski

   O pasado once de novembro cumpríanse douscentos anos do nacemento de Dostoievski, un autor de quen sempre lembro o consello que, como quen sinala unha sentencia inapelable, me deran cando eu aínda era un aprendiz de lector (se é que algunha vez deixei de selo): Hai que ler Crime e Castigo. E entón lino. Agora tamén eu digo o mesmo, pero meto no carro a practicamente toda a súa obra.

Dostoiesvski naceu con mal pé. Pertencía a unha familia aristocrática, daquelas que eran donas de terras e servos, de maneira que cando vendía unhas parcelas co lote tamén ían os que alí vivisen. Naceu con mal pé porque lle tocou un pai déspota e bruto, a quen o vodka poñía moito peor do que xa era, tanto que os propios servos, dándolle da súa propia menciña, emborrachárono ata morrer. E naceu con mal pé porque sufriu durante toda a vida de epilepsia.

Ía para enxeñeiro, e de feito eses foron os seus estudios, que finalizou con vinte e dous anos para meterse logo no exército, que era a profesión da nobreza, pero por mor de acontecementos algo turbios, para saldar unha débeda, traduciu a obra de Balzac, Eugenia Grandet, con tanta boa sorte para as xeracións lectoras, que a partir dela decidiu abandonar o exército e dedicarse á literatura.

Pero a literatura é esa arma de dobre fío que, se ben, en xeral, lle aportou fama e boas críticas, obrigábao a reflexionar sobre a sociedade do seu tempo, e se non chegou a vestir como os campesiños, como facía o conde Tolstoi, si o levou a frecuentar grupos de opinión contra os que, con certa xenreira, o tsar Nicolás I argallou unha celada, prendeunos, xulgounos por conspiradores e condenounos a morte un tráxico vinte e dous de decembro de 1849. Con vinte e oito anos, el e os seus camaradas foron conducidos fronte ó pelotón de fusilamento. Vendáronlles os ollos e só podían escoitar as ordes do capitán preparando ós soldados. Debeu de ser terriblemente duro e atroz o que aqueles opinadores políticos sentiron en tan tráxico momento, cando sonaban as ordes de “Carguen” e “Apunten” nun escenario semellante ó pintado por Goya sobre o dous de maio. Pero xusto antes de sentenciar: “Disparen”, chegou a orde do propio tsar para conmutar a pena por traballos forzados en Siberia.

Supoño que esta simple anécdota bastaría para condicionar o resto da súa vida, pero se sumamos o seu novo paso polo exército, degradado a soldado raso, a súa caída na ludopatía, as lembranzas dun pai déspota e a vida nunha sociedade que loitaba contra os vellos roles para abrazar modelos máis modernos e europeizantes, temos ó autor debaténdose entre a tradición e a modernidade, como retratou en obras como Os irmáns Karamazov, onde cada un ten un marcado e diferenciado carácter, desde o relixioso ó déspota, do vividor ó mesquiño; todo un estudo das personalidades polo que o filósofo Nietzsche  chegou a dicir que Dostoievski era o mellor psicólogo de todos os tempos, e penso que moi merecedor do epitafio que o eterniza, sacado dunha pasaxe do evanxeo de  san Xoán: “En verdade vos digo que se un gran de trigo cae na terra, se non morre fica só, pero se morre produce novo froito”. E el foi semente imperecedoira.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).