DON XAN DA COVA

Por Pepe de Rocaforte

 

  

 

Caíu nas miñas mans un libriño no que se dá un repaso á “vida, obra e milagres de Xan da Coba”. Déixoo así, con “b”, porque así figura no título da publicación, o cal non deixa de ser un dato significativo do punto de vista con que os autores abordaron a personalidade desta personaxe ourensá do século XIX.

En Ourense -conta pola súa parte Cándido Fernández Mazas- o número de poetas existentes (supoño que a comenzos do século XX) era de ¡cento cincuenta e oito! Vicente Risco e máis el fixeran unha estadística dos poetas ourensáns da época chegando a esa cifra. «En Ourense acontece -dicía o pintor- que a persoa máis inofensiva, aparentemente, virásevos de repente nun ente terrible, que, nun descoido, móstravos un forte drama en verso onde morren dezaoito personaxes».

Entre eses abondosos vates ourensáns, o máis célebre, en estimación de Fernández Mazas, foi don Juan de la Coba Gómez, poeta, agrimensor, inventor, escultor e practicante doutra manchea de actividades diversas, principalmente no terreo agrícola. Entre os seus inventos máis coñecidos, á parte do trampitán, idioma universal só entendido por el, temos o pirandárgallo, que consistía nun xigantesco paraugas que, aberto sobre o Polo Norte, impediría a caída de chuvias molestas sobre o noso planeta.

Outro invento, que nos textos que teño a man ou non aparece, ou aparece como unha variante do pirandárgallo, consistía nun globo, supoño que tamén de considerables proporcións, por medio do cal se podía enviar a correspondencia no transcurso máximo de vinte e catro horas a calquera lugar do mundo por máis lonxe que estivese. O globo ía provisto dunha corda de considerable lonxitude, tirando da cal facíase baixar o aparato  sobre as localidades ás que ían dirixidas as sacas de correo, para que alí os carteiros responsables retirasen as a eles enviadas e procedesen a entregalas ós seus destinatarios.

Debo confesar que cando, de mozolo, tiven noticia de don Xan da Cova por medio de  Xaime Enríquez, considerei á personaxe e as súas aventuras como unha invención do meu amigo; pero logo o seu pai, don Camilo Enríquez, corroboraríame a realidade da súa existencia. Don Camilo creo que fora secretario do xulgado de Celanova e alí oiría sen dúbida moitas aventuras e historias, sobre todo as referentes á rivalidade entre o poeta local, don Paco Roque, que seica fora xuíz, e don Xan da Cova, a quen Vicente Risco, que o coñecera nos seus derradeiros anos de vida, describía así: «Acórdome moi ben de don Juan de la Coba. Era, cando o coñecín, un velliño de aspecto venerable e simpático; totalmente afeitado, cun cabelo limpo como a neve,  encurvado e apoiado nun bastón característico: un caxato branco sen máis arranxo que lle quitar a tona; levaba sempre un sombreiro “hongo” castaño, algunhas veces un gabán verde, vello, outras unha capa azul con embozos encarnados; o resto da roupa era sempre negra”.

Entre as cousas que me contaron, pero non vin corroboradas en ningún libro, está a brincadeira que seica lle organizou un grupo de xente divertida e con tempo e diñeiro que perder, quen o convenceron de que acababa de chegar ó Goberno Civil de Ourense a información de que don Xan fora nomeado ministro, non sei se de fomento, de agricultura, ou algo polo xeito. Os portadores da noticia traíanlle, xunto cun billete de tren de Ourense a Madrid, unha carta na que lle comunicaban o seu destino, coa orden de se presentar inmediatamente no ministerio.

Imaxine agora vostede a chegada de Xan da Cova á Estación do Norte madrileña, onde ninguén o esperaba, ninguén tiña idea de se fora nomeado ministro ou varredor, nin sabían darlle información sobre cousa ningunha. ¿Que podía facer alí, sen practicamente diñeiro no peto, sen nunca en Madrid ter estado e sen coñecer a ninguén que o axudase en cousa ningunha? Xa digo: non sei se a historia é verdadeira ou non. Pero o que sei é que bromas divertidas e inocentes coma esa eran moeda corrente nas brincadeiras da xente alegre e imaxinativa das cidades e vilas daquel tempo.

E, para remate do conto de hoxe, ofrézolle uns versos en trampitán do malpocado don Xan da Cova, para que se dean unha idea:

                                    Spertus zun dizmo olabres,

                                    atelo zun tur motreko;

                                    sul admines foropabres

                                    id spertus ¡af! chotabres

                                    zun dizmo zun empoleko.

Que traducido por Valentín Lamas Carvajal, viña dicir así:

                                    Hojas del árbol caídas,

                                    juguetes del viento son;

                                    las ilusiones perdidas

                                    son hojas, ¡ay!, desprendidas

                                    del árbol del corazón.