CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (33)

O Curmán de Undochán

A Liga Federal, integrada por 5 provincias arxentinas

(ocidentais) e a P. Oriental (do Uruguai)

 

   Certo embaixador arxentino (kirschnerista) no Uruguai, de apelido (galego) Patiño déu en reparar e publicitar a coincidencia de “los tres Pepes” eminentes do país nordplatense: D. Pepe Artigas, D. Pepe Batlle e máis “el Pepe” Mujica... co conseguinte escándalo da oposición ao goberno deste último. Claro que respecto de “el Pepe” lle faltaba ao diplomático sudplatense o que se dá en definir como a necesaria perspectiva histórica.

O primeiro don Pepe, José Artigas, do século XIX (1764-1850), de abó aragonés -que formara no grupo porteño que, xunto co grupo canario, fundou Montevideo- resultou un señorito desclasado, ao se mergullar na difícil vida do campo, en convivencia con feros indíxenas e contrabandistas de gando, ata se integrar no corpo militar de campaña. Isto fogueouno ao tempo que lle déu un grande coñecemento da idiosincrasia popular.

      Co tempo e a axuda ou non dos (futuros) arxentinos -daquela (1814) todos un cos orientales (futuros) uruguaios- contribuiu á expulsión dos españois europeos deste seu último reduto rioplatense -desde 1810 xa borrados de Buenos Aires. En fulgurante carreira, Artigas pasou a ser o caudillo destes orientales, adaíl do federalismo contra o centralismo ou unitarismo porteño, ata o punto de se lle pregar varias provincias arxentinas a formaren a efémera Liga Federal, con el como Protector de los Pueblos Libres e cunha curta gobernación da propia Banda Oriental.

Non o soportaron os de B. Aires que, en alianza cos portugueses do Brasil, deron con el no chan e nun exilio (no Paraguai xa autónomo) no que acabaría os seus días... trinta anos despóis, sen ter máis nunca intervido na política dun país que el non quixera independente, mais si a facer parte dunha federación platense co mesmo Paraguai: un soño de adiantado, como a sua sensibilidade republicana e case socialista. (Pouco máis tarde, o Uruguai sería liberado polos que foran nun tempo os seus tenentes: o derrotado asistiu desde lonxe ao triunfo dun nacionalismo por el mesmo fomentado).

Unha das bandeiras artiguistas

e a do partido político Frente Amplio,

a xogaren coas mesmas cores

Recolleu moita desta filosofía humanista don Pepe Batlle (1856-1929), neto de catalán, fillo de presidente e el mesmo presidente, polo Partido Colorado (ver Crónicas 26) dunha República a navegar en solitario a comezos do XX, impelindo unha lexislación cun claro sotaque socialdemócrata, marcando a temperá singularidade deste pequeno país no mundo, que o eurocentrismo alcumou de Suiza de América. Xigantesca foi a obra batllista transformando para sempre esta nación sulamericana (ver Crónicas 25).

No último tercio do século pasado, o país xa era outro, lonxe daquel tempo de vacas grosas. En paz desde 1904 (derradeira revolución do Partido Blanco, esta contra Batlle), tornou a saber o que era guerra, esa guerrilla urbana de certa esquerda guevarista (o MLN-tupamaros), enfrontada á opinión do propio Che, que desaconsellara tal método para o Uruguai, finalmente derrotada e seguida dunha ditadura militar, que, alén da brutal represión, acabou por arruinar de todo a feble economía uruguaia. Durante os trece anos que durou, o núcleo duro dos tupas estivo preso nun réxime especialmente inhumano.

Un deses guerrilleiros escolleitos foi “el Pepe” Mujica (nado en 1935, bisneto de basco), chegado a presidente da República da man da histórica coalición (de 1971) Frente Amplio, de reclamadas raíces artiguistas, que tentou aplicar o seu ideario sen dalo feito en moita medida. Iso si, alcanzou unha sona mundial polo seu humanismo de mandatario máis que austero e defensor en todos os foros da felicidade como primeiro dereito humano e condición sine qua non dunha verdadeira democracia: ningún uruguaio antes (agás Carlos Gardel, ainda disputado polos arxentinos como francés de nación) chegou a ser tan popular neste mundo globalizado para ben e para mal.

Frase extemporánea (doutro socialista uruguaio): “Sombras gloriosas de Concepción Arenal, Curros Enríquez y Rosalía de Castro: la primera tuvo el corazón en el genio y los segundos tuvieron el genio en el corazón. Por ellos tres Galicia es también un poco la patria de muchos que no somos gallegos.” (Emilio Frugoni, 1925) .