Cemiterios e camposantos

 

Camiñamos admirando esas vellas igrexas rodeadas por camposantos, compondo un só corpo, dentro do templo a parroquia dos vivos e fóra a parroquia dos mortos, convivindo e sen esquecerse, facendo permanente a presenza dos finados, familiares e amigos que algunha vez camiñaron canda nós polas mesmas rúas e agora descansan e desfrutan, como Castelao nos describe en Un ollo de vidro, véndonos chegar a eses adros, ágoras da memoria e da veciñanza, participando dos acontecementos da vila ó menos cada domingo á hora da misa.

Cando aló por finais do século XIX e principios do XX as autoridades competentes comprenderon que deixar ós finados no centro das vilas era un costume malsán, empezaron a construírse os cemiterios fóra dos núcleos urbanos, en lugares onde as ordenanzas indicaban que os ventos predominantes non fosen cara as poboacións, que non houbese correntes de auga próximas e que se rodease dun valado para evitar a entrada de animais. Sen embargo, non todos os paisanos estaban polo labor, e por iso quedan aínda lugares que manteñen os seus cemiterios arredor das igrexas, uns porque non atoparon ese lugar adecuado para sanear o espazo dedicado ós finados e outros porque separar ós seus familiares da igrexa era como excomungalos.

Quedan pois moitas vilas onde se mantén o camposanto rodeando o templo parroquial, algunhas en lugares espectaculares pola paisaxe, como en terras ribeirás do Miño, sobre os mesmos socalcos que os finados percorrían en vida cos seus cestos de Caiño ou Treixadura pola pendentes de Belesar, facendo posíbel que sexa certo, ó menos na idealización dos crentes, que haxa vida despois da morte. Talvez por iso sexa máis prezada a definición de finado, porque este é o que remata a vida terreal para habitar ese outro mundo de mitos, lendas e historias, para seguir presente nas lembranzas, mentres que o morto é quen despois da derradeira pa de terra vai ficando no esquecemento. Por iso entendemos a tantas familias das parroquias galegas que preferiron non arredar ós seus finados, como entendo ós fisterráns, que sacrifican toda unha obra punteira da arquitectura funeraria para non arredarse dos seus, como eses vellos que prefiren ficar na casa de toda a vida antes de trasladarse ó moderno chalé onde moran os fillos.

A idea do arquitecto, César Portela, era moi fermosa, colocar ós finados cara ó mar, cara ó mítico monte Pindo, a carón do mesmo camiño que as mulleres fisterráns percorren cando vén o mal tempo, para comprobar se os seus volven a terra ou non, pero tamén, e quizabes non se decatou disto, dándolle as costas á capela de san Guillerme, o mítico lugar a onde acudían as parellas infecundas para procrear sobre a chamada cama do santo. Nunca tan xuntos estiveron Eros e Tánatos, neste cemiterio onde os finados serían como sentinelas mirando cada serán o animado retorno dos pesqueiros coas súas estelas de gavotas anunciando a fartura, pero a veciñanza prefire ter ós seus máis preto, máis ó seu carón, nun lugar máis recollido, onde os ventos mareiros non murchen antes de tempo as flores da lembranza. Telos formando parte da vida e do día a día.

Aí queda agora, esa fermosa obra de arquitectura, como simple columbario, para acoller as cinzas dos finados de máis tempo.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

O QUE NON VEU COÍMBRA...

 Por Pepe de Rocaforte

 

Hai unha manchea de anos que non paro en Coimbra, vinte e tantos polo menos. A data non a teño anotada, pero o que ma lembra é o de que fun alá para cambiar por euros uns escudos que de viaxes anteriores me foran quedando no peto e na oficina bancaria de Valença do Minho, onde tratara de facer a operación, dixéranme que o banco máis próximo onde poderían cambiarme estaba en Coimbra. E alá fun.

A asociación inicial que daquela facía co nome de Coímbra era o tópico. A saudade, a Quinta das Lágrimas, a Universidade, os mozos da tuna estudantil de capa con cintallos encolgados. O Mondego. Portugal dos Pequenitos. Inés de Castro e o rei Don Pedro. O Penedo da Saudade. ¡E o fado! Un fado que me conquistou ó oílo na voz de Jose Afonso, que aquí foi estudante. Zeca Afonso, o cantor que me pon un nó na gorxa cada vez que lle oio repetir “Saudades de Coimbra”, “Oh, Coímbra, do Mondego e dos amores que lá tive...”

            Pero Coímbra é tamén o colorido e a vida das rúas da Baixa. O movemento de estudantes e xente de toda laia. As tendas abarrotadas, os artículos arracimados nas portas dos comercios. Mantelerías, atoalhados, zapatos, artesanía en barro, louza pintada a man, bonecas de trapo, plásticos. E esa sensación especial de formigueiro alegre, aquí remarcada, coma se os estudantes andasen de folga ou todos os días fosen día de feira.

            Os cafés, as tendas e locais comerciais cuns nomes desbordantes de tenrura, como doutro tempo: “Casa de pasto Linda Primavera”, "O Choro do Bebé. Tudo para a súa crianza", "Laboratorio de Prótese Dentaria O Dente", "Doutor Fulano de Tal. Doenzas das Señoras"...   E, curiosamente unha palabra, “propina”, que oín nunha manifestación estudantil. “Supresión das propinas”!, esixían a berros os manifestantes. Parecía unha petición incrible... ata que un mozo que camiñaba de par meu me explicou que en Portugal as “propinas” son o que para nós os importes das matrículas universitarias. Ahhh!!!!!, vaia, xa me parecía un pouco estraño a min.

            Na cidade xa non circulan tranvías. Unha perda, non digo irreparable, pero perda ó fin para os que demos os primeiros pasos na época de apoxeo dos eléctricos. Porén, se un quere empaparse de Coímbra só debe utilizar o medio de locomoción das súas pernas, aínda que as costas que levan ó alto da cidade vella lle impoñan respecto vistas desde a beira dun Mondego agora repousado, con ínfulas de río centro-europeo, mercede á represa que remansa as súas augas ó paso pola cidade, a subliñar unha paisaxe tan distinta de aquela de outros tempos cando na estiaxe ficaba a penas un fío de auga a serpear entre coios, canavais, herbas amarelecidas e lixo.

            Polo Arco de Almedina, entre librerías de vello que sempre tiran da curiosidade deste lector vicioso, é por onde, segundo ó meu parecer, resulta máis aconsellable a escalada ó corazón da cidade. A partir de aí cada un seguirá ó seu albedrío por un labirinto medieval de rúas, becos e ruelas, con nomes aínda máis entenrecedores que os dos comercios da Baixa: Rúa da Estrela, Palacios Confusos, Beco da Amoreira, Rúa de Quebra Costas, Couraza dos Apóstolos, Rúa da Matemática...

            Chegados á acrópole e traspasada a cancela que no seu arco nos recorda que sapientia educat, enfrentámonos co tópico máximo, que non por eso deixa de ser impresionante, digno de todos os encomios de folleto turístico con fotos a cor.

            Alí no cumio o dominio non pertence xa ó clero, nin á milicia, senón á sabedoría (É un dicir, pero queda bonito e mesmo podería ser así), érguese a Universidade no curuto, con todo o esplendor da súa torre, a Sala dos Capelos, a Biblioteca Joanina e a balconada que lle ofrece ó visitante unha extensión de tellados, e río, e arboredo que se articulan e harmonizan ós seus pés.

            «O casarío sérvelle de trono. O Mondego de espello real», reza un folleto turístico local referíndose á Universidade. Pois non está mal a frase. Ó turista eventual, apoiado na varanda, tampouco lle desentoa. «O casarío sérvelle de trono e o Mondego de espello real». Señores, estamos no corazón de Portugal.

 

Bares e tabernas

A Enciñeira é unha parroquia do concello de Quiroga con pouco máis de vinte habitantes e todos de idade avanzada, onde un día decidiron converter unha antiga escola, agora sen alumnos, nun bar que funcionaba como local social. Ó final, talvez por escaseza de clientes, pensaron que era mellor adaptalo para un centro onde velar ós finados, con cafeteira acendida, e así non ter que desprazarse ó tanatorio que queda na capital municipal.

Antes de rematar a pasada lexislatura, houbo un acordo maioritario no Congreso dos Deputados entre dereitas e esquerdas, os do centro e os periféricos, para declarar ós bares, tabernas e tendas rústicas de interese social polo papel que xogan como centros de cohesión na cada vez máis escasa poboación rural. Por fin, e sen que sirva de precedente, urbanitas e ruralistas puxéronse de acordo. Non era para menos, ós primeiros aínda lles gusta entrar nesas exóticas tabernas de aldea e ós segundos porque é do pouco que lles queda con vida.

Cada cidade e cada vila ten o seu bar de referencia, ese lugar onde reunirnos cos amigos, onde falar, discutir e parlamentar ata chegar a algún acordo, ese lugar emblemático onde, segundo o tipo de discutidores que se acollen a el, sexan peñas de fútbol ou de faladoiro político ou literario, sempre tes un amigo con quen consultar unha dúbida, sexa económica, legal ou médica, sen que che pasen a minuta; tamén onde deixar a bolsa da compra mentres facemos outros recados, ou onde prefires ver o partido do teu equipo favorito mellor ca no salón da túa casa.

E digo bares cando podía dicir tabernas ou aquelas tendas das que aínda queda algunha, onde podías mercar unha ducia de patacas, tomar un clarete e botarlle unha brisca sen saír fóra. Cada un destes locais danlle vida ás vilas onde se asentan.

Estoutro día, nunha taberna de Paiosaco (A Laracha), un seareiro entrou para informarse de como fora a feira do domingo, en Nadela encontreime, sen pretendelo, metido nunha discusión por ver se as troitas de antes eran mellores ou peores que as de agora, e nunha taberna da parte de Soutelo, asistín a unha chamada de auxilio porque un veciño acababa de caer mentres podaba, e todos os seareiros saíron para botar unha man sen que a taberneira lles obrigase a pagar antes a consumición. O primeiro é o primeiro, diríame ela uns días máis tarde. En Palmeira houbo nun tempo unha taberna, “a de Maior”, onde se dispoñía da “xerra do navegante”, da que, cando chegaba algún mariñeiro a pasar uns días de permiso, invitaba ós presentes a brindar bebendo dela mentres os animaba contando as súas vivencias.

Aínda quedan moitos destes bares ou tabernas rurais onde podes deixar un recado ou unha carta coa seguridade de que chegará en tempo e forma ó seu destinatario, onde, preguntes por quen preguntes, sempre haberá alguén que che dea cadras.

Son verdadeiros motores da economía local, como dixeron cando presentaron a citada proposta no Congreso, pero eu diría que tamén son un aglutinante social, polo que, tanto os bares como as tabernas do rural, ben poden ser declarados bens de pública necesidade, verdadeiros fomentadores de vida, antes de que se convertan en tanatorios.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).

AIRES AXITADOS NO MUNDO EDITORIAL

Por Pepe de Rocaforte

Ás veces os pensamentos encadéanse de tal xeito que se volvemos ó principio do que empezamos a pensar, ímonos sorprender dos vericuetos por onde descorreu a nosa cabeciña para chegar dun punto “a” a un inesperado punto “z”.

Agora mesmo sorpréndome lembrando como cheguei a ler a Cesare Pavese. Tería arredor de quince anos cando un día, no escaparate da librería “La Región”, vin un libro titulado “La playa”. Naquel tempo ir algunha vez que outra á praia era unha das escasas posibilidades que se me ofrecían para o goce dunha certa felicidade e matinei que a falta de pan bo sería adquirir un libro que falase da praia e que unha crítica que vin no xornal dicía que se trataba dunha boa novela. Así que decidín mercar o libro a cambio de sacrificar durante uns días o desfrute do bocadillo de xamón no tenderete de Benito, no instituto ourensán. (Por certo: o único instituto en toda a provincia. E o tema da novela de Pavese non era o que eu esperaba, ¡válame deus!).

Pero prosigo retrocedendo: Hai cousa de máis ou menos tres semanas un amigo emprestoume un libro titulado “Italo Calvino, una ardilla en Einaudi”. A razón do préstamo era, supoño eu, mostrarme como as gastaban polo mundo adiante os editores (logo porei algunhas mostras para que opinen vostedes). E o tema de arranque foi unha entrevista feita en praza.gal a Alberto Ramos, un autor de quen por desgracia aínda non lin ningún libro (en google vin dous autores co mesmo nome, pero aquí trátase do escritor galego, non o sueco-malagueño).

A razón do préstamo do libro sobre Italo Calvino tiña que ver cunha charla na nosa tertulia habitual, onde ese día cadrounos falar do funcionamento das editoriais galegas, tema sobre o cal non teño formada opinión por carecer de información suficiente. Pero á vista do que me contaron e do que puiden ler nestes días, pareceume que tal vez non viría mal botarlle unha ollada máis informada á cuestión.

De momento puiden ler un para min interesante e sorprendente texto de Suso de Toro, excelente escritor de quen nin pola imaxinación me pasara que puidese ser vítima de mal trato editorial. E tamén me pareceu curiosa a intervención de Inma López Silva, coautora con Dolores Vilavedra dun libro sobre o teatro en Ribadavia, para o cal me pediran hai vinte e tantos anos unha colaboración. Despois de lla enviar non volvín saber máis das coautoras nin de como lle foi ó libro, pero esa é outra cuestión. De López Souto lin algunhas novelas que me gustaron, espero que continúe triunfando. As restantes cousas que vin non me chamaron moito a atención. Polo tanto, como me estou estendendo máis do recomendable, e aínda teño que dar algúns dos textos prometidos sobre obras enviadas á editorial turinesa Eunaidi, cambio de terzo:

 Comentarios de Calvino: A Silvio Micheli: Trateite un pouco mal porque a forza de escribir affuffignato fixeches que se me revolvese o estómago. ¿Que necesidade hai de dicir “nas terras de Francia” en lugar de “en Francia”, ou “o de duro corte” en vez de “o coitelo”? Todo eso é gratuíto, camarada, a min non ma dás con queixo. Pero a novela gustoume ... Faille caso ós que te critican, todos teñen algo de razón. É inútil dicir que non che  importa o que din.

Outro: ¿Por que escribes que “o poboado era un rabaño de casas que se confundía co ceu?” ¿Por que escribes que a moza “emanaba un perfume salvaxe”? ¿Cres aínda nestas cousas? ¿Como é posible? Véñenme ganas de emprendela a hostias contigo ... Non creo que sexa só unha cuestión de estilo, creo que o asunto do relato é falso e que non se pode expresar máis que cunha linguaxe prestada e pobre, vomitada sen reflexionar.

Outro máis: Desentoa moito o capítulo do comisario Kim que razoa sobre o destacamento de preas no que está o mozo. Rómpese o punto de vista do rapaz e o de Kim comisario non está encaixado coa aventura, é unha esixencia  intelectualoide. Ademais, e con frecuencia, o mundo do neno rómpese con evocacións que teñen o aspecto dunha síntese lírica adulta --- e o mozo fai o papel do autor. Non é que a familiaridade do adolescente con mulleres, maldade, guerra, etcétera non teña o ton xusto, o que desentoa é a linguaxe que a expresa...

E outro: A un libro de Franco Venturi: De vez en cando sacas da manga cousas como “montañas que o crepúsculo acende”, “aire resplandecente de luz”, “o templo espeso dos piñeiros”. ¿Quen che ensinou a escribir así? ¿Que libros les? Por que escribes que “o poboado era un rabaño de casas”?

En canto a Pavese, tampouco o turinés andaba con moitas contemplacións: “unha persoa culta vomitaría enriba dun libro así”, di dun autor cuxo nome non cita.

Pero volvamos a Calvino: “Estás cheo de literatura;  non te decatas, pero en todas as frases aparece a literatura, cústache unha enormidade dicir algo en verdade sentido e sincero, aparte a cadencia agora sentimental, agora violenta, que tanto che gusta, pero que é unha fórmula esgotada e parece postiza ... Toma o modelo de Svevo, que o pobre escribía que peor non se pode escribir, pero miraba as cousas cos seus ollos”.

E, por hoxe nada máis, ¡ata outra mellorada!