Cemiterios e camposantos

 

Camiñamos admirando esas vellas igrexas rodeadas por camposantos, compondo un só corpo, dentro do templo a parroquia dos vivos e fóra a parroquia dos mortos, convivindo e sen esquecerse, facendo permanente a presenza dos finados, familiares e amigos que algunha vez camiñaron canda nós polas mesmas rúas e agora descansan e desfrutan, como Castelao nos describe en Un ollo de vidro, véndonos chegar a eses adros, ágoras da memoria e da veciñanza, participando dos acontecementos da vila ó menos cada domingo á hora da misa.

Cando aló por finais do século XIX e principios do XX as autoridades competentes comprenderon que deixar ós finados no centro das vilas era un costume malsán, empezaron a construírse os cemiterios fóra dos núcleos urbanos, en lugares onde as ordenanzas indicaban que os ventos predominantes non fosen cara as poboacións, que non houbese correntes de auga próximas e que se rodease dun valado para evitar a entrada de animais. Sen embargo, non todos os paisanos estaban polo labor, e por iso quedan aínda lugares que manteñen os seus cemiterios arredor das igrexas, uns porque non atoparon ese lugar adecuado para sanear o espazo dedicado ós finados e outros porque separar ós seus familiares da igrexa era como excomungalos.

Quedan pois moitas vilas onde se mantén o camposanto rodeando o templo parroquial, algunhas en lugares espectaculares pola paisaxe, como en terras ribeirás do Miño, sobre os mesmos socalcos que os finados percorrían en vida cos seus cestos de Caiño ou Treixadura pola pendentes de Belesar, facendo posíbel que sexa certo, ó menos na idealización dos crentes, que haxa vida despois da morte. Talvez por iso sexa máis prezada a definición de finado, porque este é o que remata a vida terreal para habitar ese outro mundo de mitos, lendas e historias, para seguir presente nas lembranzas, mentres que o morto é quen despois da derradeira pa de terra vai ficando no esquecemento. Por iso entendemos a tantas familias das parroquias galegas que preferiron non arredar ós seus finados, como entendo ós fisterráns, que sacrifican toda unha obra punteira da arquitectura funeraria para non arredarse dos seus, como eses vellos que prefiren ficar na casa de toda a vida antes de trasladarse ó moderno chalé onde moran os fillos.

A idea do arquitecto, César Portela, era moi fermosa, colocar ós finados cara ó mar, cara ó mítico monte Pindo, a carón do mesmo camiño que as mulleres fisterráns percorren cando vén o mal tempo, para comprobar se os seus volven a terra ou non, pero tamén, e quizabes non se decatou disto, dándolle as costas á capela de san Guillerme, o mítico lugar a onde acudían as parellas infecundas para procrear sobre a chamada cama do santo. Nunca tan xuntos estiveron Eros e Tánatos, neste cemiterio onde os finados serían como sentinelas mirando cada serán o animado retorno dos pesqueiros coas súas estelas de gavotas anunciando a fartura, pero a veciñanza prefire ter ós seus máis preto, máis ó seu carón, nun lugar máis recollido, onde os ventos mareiros non murchen antes de tempo as flores da lembranza. Telos formando parte da vida e do día a día.

Aí queda agora, esa fermosa obra de arquitectura, como simple columbario, para acoller as cinzas dos finados de máis tempo.

Francisco Ant. Vidal

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia).