Por Pepe de Rocaforte
Despois da metedura de pata de hai dúas ou tres semanas, cando escribín sobre unha exposición de Correa Corredoira no Museo Serralves do Porto, tratándose en realidade dunha exposición celebrada na sala Nasoni, eso si, tamén do Porto, debería estar escarmentado de confiar alegremente na memoria á hora de tratar un tema sen antes me informar debidamente.
Pero volvín desbarrar cando escribín que daquel grupo formado por Antón Risco, José Ángel Valente, Julio López Cid e outros mozos ourensáns alá polos anos cincuenta do século pasado, non me constaba que tivese ningún nome definido, quitándolle o creto, para máis inri, a un blog no cal aquela pléiade de grandes escritores, non debidamente coñecidos na súa terra (salvo o caso de Valente), era denominada como “Os Silenciosos”.
Se antes lle tivese dado un repaso a varios textos, que debo ter de man por algún recuncho da casa, de Julio López Cid, de José Eduardo Valenzuela ou de Antón Risco, nos cales consta que “Os Silenciosos” (“Os Silenciados”, dicíame o outro día un amigo) fora o nome elixido por eles e non atribuído por ninguén. Só con ter repasado as miñas colaboracións neste blog, non precisaría reiterar por enésima vez a miña petición de desculpas. Laméntoo moito, etcétera.
Pensando neso cando me decatei de que Antón Risco e Eduardo Valenzuela vivían na rúa de Santo Domingo, case ó lado do Parque de San Lázaro, José Ángel Valente vivía na rúa de Bedoya, que nacía perpendicular ó final da de Santo Domingo, e Virxilio Fernández, se non me engano, na rúa de Trives, logo de Buenos Aires, na proximidade da praza das Mercedes, é dicir: os catro a cousa de cen metros de distancia entre eles. Logo a casa dos López Cid encontrábase na rúa de Arcediagos, tampouco non demasiado lonxe das anteriores, a menos de cincocentos metros.. Desde ela contemplou Julio, debruzado á xanela da cociña, segundo conta en “Puente Carreira”, a proclamación do estado de guerra en xullo de 1936 por parte do comandante Casar ó frente dos militares golpistas de Ourense, baixo o arco central da casa do Concello.
Anos despois, a comenzos dos cincuenta, cando a estes cinco “Silenciosos” xa os camiños da vida os esparexeran polo mundo adiante lonxe de Ourense, a onde só regresarían, pero non sempre, en tempos de vacacións, foi cando cheguei eu a vivir na avenida de Buenos Aires, algo máis arriba da esquina de Bedoya. Nada ten de raro polo tanto que, xunto cos adolescentes novos amigos do meu novo barrio, as miñas viaxes exploratorias das vacacións de Pascua e de verao, se dirixisen habitualmente ós mesmos lugares a onde uns anos antes, camiñaran eles.
Algo máis adiante, cando me dedicaba a ler “Memorias dun emigrante”, do Antón Risco, ó ler o derradeiro relato do libro, “Ningures”, levei unha sorpresa ó descubrir que a historia se desenvolvía nunha aldea abandonada, un dos lugares, nos montes do outro lado do río da Lonia, a onde con maior frecuencia os rapaces do barrio iamos vivir as nosas aventuras exploratorias.
Así foi como empezaría, tempo andado, o meu trato con Antón Risco, daquela no Quebec, e como moitos anos despois, xa adulto nas proximidades da vellez, volvería camiñar, eu só, e pasaría a ponte da Lonia en busca da aldea morta, “Ningures”, ou “Valdoseira”, para lembrar os xa afastados anos da adolescencia.
Naquela pequena expedición, moi influído polo conto do Antón, fun redactando un texto, do que acompaño unhas liñas para rematar con elas a colaboración de hoxe:
Unha tarde de primavera volvín a Ourense, a cidade da que todos necesitamos estar distantes para amala máis e chorar de saudade por ela que non pode volver ser nunca Ourense, senón outra cousa, porque coma o río de Heráclito, ninguén regresa nunca á mesma cidade.
Aquela mañá botei a andar cara á ponte vella da Lonia que xa non era o esqueleto de pedra descarnada da miñas lembranzas, pero unha memoria antiga tendíame un fío guiador polos camiños que agora eran pistas, polo medio das casas diante das que había mulleres que tal vez eu xa vira alí de nenas, vellas nas que anos atrás cobizara formas tentadoras de rapaza nova, arrimadas a estas mesmas portas mentres eu pasaba camiño de descubrimentos inefables. Ata algunha, esa por exemplo, de cabelo branco, mandil abrazado á barriga deforme, despertara quizais en min un devezo fugaz trinta ou corenta anos antes.(...) O balbordo apagado da cidade quedaba atrás. O sol pousábaseme amigable no lombo, sol de primavera ourensá, forte, recio xa, meu vello amigo de adolescente. Pero a dor nas pernas que agatuñaban polos penedos concentrados sobre si, pacíficos e poderosos na súa inmobilidade telúrica, e os comenzos de afogo ó respirar, trouxéronme a confirmación, non fose esquecelo, do paso dos anos. Moderei o andar, recuperei a respiración. Entrábame polos ollos o arrecendo do fiúncho e polas ventas do nariz os pétalos da flor branca da esteva, o arrecendo amarelo, por ollos e boca, das flores da xesta, as sobreiras que resistiron o incendio e reviven pertinaces, o tronco mouro, nun afán agónico de sobrevivir ós exércitos de lume e mimosas que cercan o casal esmorecido que, por fin, ¡estaba alí! Diante de min tiña as vellas pedras e o silencio que baixaba perpendicular do ceu. Co peito oprimido por unha escura premonición observei as casoupas sen tellas, un lagar de pedra detrás dunha porta sen porta, o penso morto a unha beira, o rastro bravío do raposo na aba abrigada do norte pola penedía viva. Cara abaixo o anfiteatro que se centra contra a outra caeira para ocultar o río da Lonia ó fondo, baixo o sol en equilibrio sobre a calima. No lonxe, esvaído, o casarío de Ourense, como aquela cidade secreta do deserto á que se algunha vez se chega desaparecerá para sempre. As feridas abertas das pistas que gabean cara os chaleciños domingueiros onde facer o churrasco que borre por unhas horas a lembranza da oficina. Os ladridos dun can ó lonxe, como ecos da nada no fondo da historia. Cans que chegaron a carón de transhumantes pastores prehistóricos, detrás do cabalo dun mesnadeiro medieval, atados ó carromato famélico dos húngaros da postguerra. Aquí e alá unha mostra da man do home, xa harmonizada co entorno. Pedras esbarañadas dos socalcos, un pozo sen cambón na armadilla, uns pexegueiros selváticos, unha cepa retorta sen podar. E o silencio. O silencio máis frío no sol do mediodía, contornado polo canto dos grilos e o ladrido dun can ó que a distancia lle amortece a urxencia agresiva para viralo saudoso coma o salaio dun carro que nunca se volverá queixar, sube desde o fondo do val ou da historia...
Río da Lonia. Mende. Castadón. A Derrasa. Cachamuíña. Carballo da Merteira. Punto final.
Punto.
Final.
