JAIME VAELLO – ROGELIO SAN LUÍS

Por Pepe de Rocaforte

 

    

Para cerrar os meus recordos do Grupo Poético Amanecer deixei dous nomes, Rogelio San Luís e Jaime Vaello, os dous a quen máis tratei daquela xente. Rogelio San Luís é na actualidade, se non me engano, o único supervivente do grupo; sobriño de Xesús San Luís Romero, o autor de “O Fidalgo”, a peza dramática máis representada do teatro galego, polo menos ata os anos oitenta do século pasado. Tal vez por seguir os pasos do tío, o sobriño só escribíu para o teatro, tamén se non me engano.

A súa primeira peza representada tivo que esperar, así e todo, ó ano 1966, cando nas festas coruñesas do verao se montou na praza de María Pita unha estructura, obra do arquitecto Emilio Pérez Piñero, formada por dous módulos semiesféricos desmontables unidos entre si e dentro dos cales se podían celebrar espectáculos aínda en condicións meteorolóxicas adversas. A construcción tiña o nome de “Teatro Transportable”, pero na Coruña, pola súa forma, pasou a coñecerse como “As Tetas de María Pita”. Nesta montaxe celebraríase a estrea da súa obra “Tres historias de boite”, de cuxa aceptación polo público non podo informar porque daquela, ano 1966, aínda non me atraían moito a asistencia ás cdelebracións de espectáculos artístico-culturais.

San Luís era, e supoño que sigue sendo, home con humor, ben dotado para o xogo de palabras, e para comprobalo abonda con repasar algúns títulos das súas pezas teatrais: “Matemos a los viejos un poquito”, “Despedida de casada”, “Se vende cadáver en buen estado”, “Una muela sin juicio”, “María Pita al borde de un ataque de gaiteiros”, “Verbena en el hospital”, “Dios los da y ellos... na Xunta”, “El presidiario es un ser muy decente”, etcétera.

Hai cousa de trinta anos San Luís empezou a padecer unhas vertixes que lle impedían camiñar sen risco de dar un traspé e caír o chao. Sóubeno cando en marzo de 1992 asistimos ó enterro de Antón Avilés, vello compañeiro seu do Grupo Amanecer, e por causa da cantidade de coches que ocupaban as beiras da estrada de Noia a Taramancos, tivemos que ir máis dun quilómetro a pé ata igrexa parroquial. Daquela o fermoso paseo dunha tarde de sol polo bordo da ría foi para San Luís unha tortura. A partir de entón Agustín Hervella e mais eu iámolo buscar á casa unha vez á semana, ou cada quince días, e entre os dous levabámolo do ganchete ata o bar máis próximo, onde pasabamos unha tarde de conversa sobre unhas cousas e outras, ata que o costume foi esmorecendo e deixamos de nos ver. Hervella , tamén home de teatro, estivera en Madrid, na Escola Superior de Arte Dramático, onde asistira ás clases de Mercedes Prendes, Manuel Dicenta, Amparo Reyes e outros. De regreso na Coruña formou parte da Agrupación Teatral Coruñesa e escribíu algunhas pezas, “Doña Felipa”, “Los calandracas”, etc., pero non pertenceu ó Grupo Poético Amanecer, que daquela xa deixara de existir.

Finalmente temos a Jaime Vaello, a quen me parece estar vendo no retrato obra de Alberto Carpo, no cal o poeta, sentado nunha cadeira de balancín, en posición levemente inferior frente ó pintor, eleva o azul dos seus ollos como nun aceno inocente de pedir desculpas non se sabe por que. Cando o coñecín só publicara, en 1969, “Ofelio noviembre, Ofelio diciembre”, cunhas atractivas ilustracións de Regino Barbeito, un libro que nunca podería chegar a ser un best-seller. Vaello era no Grupo Amanecer un punto á parte, os seus poemas non eran estimados polos outros poetas e el tampouco sentía moito aprecio pola obra dos seus compañeiros. Tal vez por eso deixou de escribir, ou eso pensaba eu ata que, andados uns anos, me sorprendeu cun novo orixinal: “Adeona”.

Jaime, que era compañeiro meu de traballo, pedíume axuda para lle buscar editor ó seu novo libro. ¡A boa parte viñera! Eu case non coñecía a ninguén do mundo editorial, e moito menos a alguén disposto a publicar un libro en castelán.

Despois dalgúns intentos infructuosos visitamos a Isaac Díaz Pardo, quen en principio lle deu a súa aprobación a “Adeona”, pero a condición de contar cun prologo de algunha autoridade na cultura galega para publicalo. ¡Estabamos na mesma! De entre os meus escasos coñecementos persoais de escritores, o único que me merecía confianza era o considerado o noso mellor autor contemporáneo; mandeille o orixinal de “Adeona”, así como o exemplar que tiña de “Ofelio noviembre, Ofelio diciembre”, para que fixese unha composición de lugar, e pasado algún tempo díxome que non se sentía en condicións para prologar aquel libro, déralle voltas e voltas pero fora incapaz “de lle traspasar a codia” (por certo, Xosé Luís, non te acordaches de me devolver o meu exemplar do “Ofelio”, que ten unha dedicatoria moi apreciada por min; a ver se estas liñas chegan ós teus oídos e mo envías de volta).

  

Por aquel tempo recordo que, tanto Xabier Seoane coma min, intentamos animar a Vaello a escribir en galego; pero dicíanos que para escribir como el o facía, para destruír o idioma, precisábase un coñecemento máis profundo que, no caso do galego, el non tiña. E algo de razón tería, porque o seu primeiro poema publicado en galego, “Ollada da durabilidade”, con correccións ortográficas creo que de Xabier Seoane, no número 3 da revista “Escrita”, da AELG, primavera de 1984, non acadaba, desde o meu punto de vista, a calidade da súa poesía en castelán.

Máis ou menos por aquel tempo o pintor Xabier Correa Corredoira, gran amigo e admirardor de Vaello, pintou unha serie de cadros, inspirados nos poemas de “Adeona”, cos cales montaría despois unha exposición no Museo de Serralves, do Porto. A Fundación Serralves editou para a ocasión un catálogo algo máis que digno, no cal se reproducían os cadros de Xabier Correa xunto cos poemas de Jaime Vaello. Jaime morrería pouco despois e aí quedou todo.

Agora vexa vostede un poema do derradeiro libro, inédito, de Jaime Vaello:

           

                                    La cantina de los números

                                    ejercitados

                                    en la cantina del pan caliente,

 

                                    o me hablo

                                    de lo que desconozco...,

 

                                    de lo que no conocí

                                    al hablarlo...

 

                                    Desentido,

                                    de lo que no sé, me hablo.

                                    Hacia la infinitud

                                    replicado,

                        me hablo…

                                    O hablo

                                    chipl

                                    a un Sol tartana

                                    del centeno, cuerno turullo del agua

                                    o tituti

 

                                    de dormir

                                    a la leva

                                    pequeñuela,

                                    dod-gg, rozando la tierra

                                    trinada,

                                    trill trill

                                    vagado

                        el trino.

 

                                    Esta pared empalidecida,

                                    volteada en el cántico

                                    de la luz que ve el agua,

                                    la volumetría del agua

                                    anegando

                                    cautiva,

                                    tanto en años,

                                    tanto en sexagesimales años, esta pared

 

                                    votiva

                                    y rebosada

                                    por el nombre cirial del otoño

                                    y su llave incorrecta.

                                    Pared claustra, completada,

                                    recetario de la luz convocable

                                    delante del dia,

                                    encordelada a un burgo.

 

                                    Esta pared,

                                    numeral de la vela

                                    de ingestuales marinos,

                                    contigua de los vivos,

                                    contigua de los muertos, volteada

 

                                                en el cántico.