ROGELIO SAN LUÍS e JAIME VAELLO

Por Pepe de Rocaforte

Rogelio San Luís e Jaime Vaello foron as dúas persoas a quen máis tratei da xente do “Grupo Poético Amanecer”. San Luís é na actualidade, se non me engano, o único supervivente do Grupo, sobriño de Xesús San Luís Romero, o autor de “O Fidalgo”, a peza dramática máis representada do teatro galego, polo menos ata os anos oitenta do século pasado. Tal vez por seguir os pasos do tío, o sobriño só escribiu para o teatro, tamén se non me engano.

A súa primeira peza representada tivo que esperar ó ano 1966, cando nas festas coruñesas do verao se montou na praza de María Pita unha estrutura, obra do arquitecto Emilio Pérez Piñero, formada por dous módulos semiesféricos desmontables unidos entre si e dentro dos cales se podían celebrar espectáculos aínda en condicións meteorolóxicas adversas. A construción tiña o nome de “Teatro Transportable”, pero na Coruña, pola súa forma, pasou a converterse en “As tetas de María Pita”. Nesta montaxe celebraríase a estrea de “Tres historias de boite”.

San Luís era home con humor para o xogo de palabras, e para comprobalo abonda con repasar os títulos das súas pezas teatrais: “Matemos a los viejos un poquito”, “Despedida de casada”, “Se vende cadáver en buen estado”, “Una muela sin juicio”, “María Pita al borde de un ataque de gaiteiros”, “Verbena en el hospital”, “Dios los da y ellos... na Xunta”, “El presidiario es un ser muy decente”...

Lembro que San Luís padecía unhas vertixes que lle impedían camiñar sen risco de dar un traspé e caír ó chao. Sóubeno cando en marzo de 1992 asistimos ó enterro de Antón Avilés, vello compañeiro seu do Grupo Amanecer, e por causa da cantidade de coches que ocupaban as beiras da estrada de Noia a Taramancos, tivemos que ir máis dun quilómetro a pé ata a igrexa parroquial. Daquela o fermoso paseo dunha tarde de sol pola beira da ría foi para San Luís unha tortura. A partir de entón Agustín Hervella e mais eu iámolo buscar á casa unha vez á semana ou cada quince días e entre os dous levabámolo do ganchete ata o bar máis próximo, onde pasabamos unha tarde de conversa, ata que o costume foi esmorecendo e deixamos de nos ver. Hervella, tamén home de teatro, estivera en Madrid, onde fora á Escola de Arte Dramático, alumno de Mercedes Prendes, Manuel Dicenta, Amparo Reyes e outros. De regreso na Coruña formou parte da “Agrupación Teatral Coruñesa e escribíu algunhas pezas, “Doña Felipa”, “Los Calandracas” etcétera, pero non pertenceu ó Grupo Poético Amanecer, que daquela xa deixara de existir.

Finalmente teño a Jaime Vaello, a quen me parece estar vendo no retrato que lle fixo seu compadre Alberto Carpo, no cal o poeta, sentado nunha cadeira de balancín no seu piso de Perillo, en posición levemente inferior frente ó pintor, eleva o azul dos seus ollos como nun aceno de pedir desculpas sen saber por que. Cando o coñecín só publicara, en 1969, “Ofelio noviembre, Ofelio diciembre”, con ilustracións de Regino Barbeito, un libro que nunca chegaría a ser un best-seller. Vaello era no Grupo Amanecer un punto á parte. Os seus poemas non eran comprendidos (nin estimados) polos outros poetas do grupo e el tampouco sentía moito aprecio pola obra dos seus compañeiros. Tal vez por eso deixou de escribir, ou eso pensaba eu ata que, andados uns anos, me sorprendeu cun novo orixinal: “Adeona”.

Jaime pediume  axuda para lle buscar editor ó seu novo libro. ¡A boa parte viñera!. Eu case non coñecía a ninguén do mundo editorial, e moito menos a alguén disposto a publicar un poemario en castelán, dun autor descoñecido. Despois de algúns intentos infructuosos visitamos a Isaac Díaz Pardo, quen en principio lle deu a súa aprobación a “Adeona”, a condición de contar cun prólogo de algunha autoridade literaria da cultura galega. ¡Estabamos na mesma! De entre os meus escasos coñecementos persoais de escritores, o único que me merecía confianza era Méndez Ferrín. Mandeille o orixinal de “Adeona”, así como o exemplar que tiña do “Ofelio” para que fixese unha composición de lugar, e pasado algún tempo díxome que non se sentía en condicións para prologar aquel libro, déralle voltas, pero fora incapaz “de lle traspasar a codia”. (Por certo, Xosé Luís, non te acordaches de me devolver o meu exemplar do “Ofelio”, que ten unha dedicatoria moi apreciada por min, a ver se estas liñas chegan ós teus oídos [ou ós teus ollos] e mo envías de volta).

Máis ou menos tanto Xabier Seoane como eu intentamos animar a Vaello a escribir en galego, pero dicíanos que para destruír o idioma como el o facía, precisaba un coñecemento máis profundo que, no caso do galego, non tiña.

Por aquel tempo o pintor Xavier Correa Corredoira, admirador de Vaello, pintou unha serie de cadros inspirados nos poemas de “Adeona”, cos cales se montaría despois unha exposición no Museo Serralves, do Porto. A Fundación Serralves editou para a ocasión un catálogo precioso, con reproducións dos cadros de Correa xunto ós poemas de Vaello (catálogo que tamén perdín).

Jaime morreu pouco despois e así quedou todo.