FORTALEZAS DEFENSIVAS

Por Pepe de Rocaforte

     Desde que funciona a ponte da autoestrada de Galicia a Portugal, a perspectiva que se ofrece de Valença cambiou moito. Agora, a causa da velocidade entre outras cousas, case nin nos fixamos nas panorámicas abertas diante e ós lados do noso coche cando imos de viaxe e, no caso da vila fronteiriza portuguesa, perdemos a atractiva e en boa medida imponente visión de cando se  cruzaba pola vella ponte internacional.

     Desde as miñas primeiras visitas a Valença sentinme atraído por aquela fortaleza, mostra do saber e da capacidade da enxeñería militar á hora de construír un recinto defensivo practicamente inexpugnable frente ós posibles intentos de invasión dun exército inimigo.

     Un libro que acabo de ler, “Austerlitz”, de W. G. Sebald, tróuxome á memoria o recinto amurallado de Valença, e outros tanto ou máis atractivos, construídos ó longo da fronteira con España, e fíxome modificar as miñas ideas sobre ese tipo de construcións.

     Estas fortalezas, opina Sebald, partían dunha idea basicamente equivocada: na práctica as construídas durante o século XVIII erguéranse esquecendo que na medida na que un se atrincheiraba cada vez máis, podíase ver obrigado a contemplar, desde unha praza fortificada, como as tropas inimigas, ó se trasladar a un terreo elixido por elas noutra parte, deixaban de lado aqueles obstáculos, que ficaban impotentes, presos no seu propio poderío.

     E non só eso, digo eu. ¿Cantas veces esas cidadelas “inexpugnables”, foron expugnadas? Creo que a de Valença foino algunha vez, e os fortes de Nossa Senhora da Graça e Santa Lucia, nas proximidades de Elvas, tan xeometricamente perfectos, tamén o foron.

     A cambio quédanos agora, e non é pouco, o atractivo turístico de tales construcións e os ingresos que lle proporcionan ás localidades que os saben valorizar e  coidar, como parece suceder no caso portugués.

     Aínda que sen relación co anterior, vin outra información curiosa no libro de Sebald. Refire o autor que lle contaron que en Gales algúns mortos, sabedores de teren sido enganados en algo que lles atinxía, queren volver á vida e poden ser vistos, sos unhas veces, en procesión outras. O informante contaba que seu avó tivérase que botar a un lado nunha ocasión para deixarlle paso a unha procesións de espectros. Tratábase de seres ananos que avanzaban apresurados, lixeiramente botados cara adiante e falando entre si con voz de falsete.

     A razón da escasa estatura destes defuntos procesionantes, explicaba o informador, debíase a que a experiencia da morte diminuía a súa altura cousa duns vinte centímetros, “o mesmo que un pano encolle cando se lava por primeira vez”. Dándolle voltas o asunto, a min ocórreseme a hipótese de que esta procesión de mortos poderíase tratar da nosa Santa Compaña; ben sabido é que, en xeral, os galegos eran, e non sei se aínda seguimos sendo, de menor estatura que os galeses.