KNUT HAMSUN, VIAXE Ó FIN DO PERMISIBLE

Por Pepe de Rocaforte

 

 

Conseguín hai uns días “Por camiños que a maleza oculta”, libro escrito cando o autor andaba entre os oitenta e nove e os noventa e dous anos e do cal me dixeran tratarse da última novela escrita por Knut Hamsun. Logo vin que non é unha novela, senón unha especie de diario informal, no que xunto ó relato dos varios aspectos do seu vivir cotián durante o tempo en que estivo detido ó remate da Segunda Guerra Mundial, refire anécdotas nas cales recorda xente coñecida nos seus anos mozos, en particular cando, como emigrante, viviu nos Estados Unidos; historias referidas como pequenos sucesos sen transcendencia ós cales non lle compre dar moita importancia. Todo escrito cun estilo característico, cheo de forza lírica e aparente lixeireza, evitando calquera tipo de intelectualismo, cunha apropiada utilización da elipse, que converte a súa lectura nunha delicia, aínda ó falar dos tempos en que percorría as pequenas vilas do Medio Oeste norteamericano en busca de traballo ou, anteriormente, nas situacións máis duras de fame e miseria da sua mocidade, vagando sen traballo polas rúas de Cristianía, sen ter que comer nin onde durmir, vestido de farrapos, como o protagonista da súa primeira obra mestra, “Fame”, escrita ós vinte e nove anos. 

Durante o xuízo ó que foi sometido ó longo deses tres anos, Hamsun non intenta negar as acusacións que pesan sobre el, primeiramente por seren certas e non se arrepentir da súa indefendible maneira de pensar, nin da súa adscripción ó nazismo. Nin ó racismo, do cal alardea dicindo que América herdou o despotismo democrático dos ingleses, pero máis envilecido, pois en vez de fundar una elite intelectual, os Estados Unidos estableceron “un criadeiro de mulatos no que brancos e negros conviven nunha deplorable atmosfera de promiscuidade racial”.

Por contra tamén é certo que nunha entrevista que mantivo con Hitler o 23 de xuño de 1943, na cal segundo un guión previo estaba previsto conversar unicamente sobre arte e literatura, conta Otto Dietrich, que asistía á reunión, que nun momento dado Hamsun pídelle ó Führer a destitución de Josef Terboven, administrador civil alemán en Noruega, polo trato a que foron sometidos os mozos noruegueses detidos por pertencer á resistencia. Como tamén lle dixo considerar inadmisible o trato dado ós xudeus. Hitler diante deste intervención imprevista perdeu os papeis e cortou en seco a reunión, despois da cal, segundo Dietrich, tardou tres días en superar o cabreo que o dominara.

E esto lévame ó motivo polo cal lle puxen o título a este comentario: Louis-Ferdinand Céline. Ademais da súa ideoloxía pro-nazi, atopo en ámbolos dous escritores, o noruegués e o francés, toda unha reste de puntos de coincidencia, o máis importante dos cales paréceme ser o de se tratar dos autores dunhas das mellores novelas publicadas no século XX, e dígoo tendo moi presente que nese tempo se publicaron tanto “Ulises” como “Á busca do tempo perdido”. Hamsun e Céline son dous escritores malditos que se complementan, Céline cunha prosa apaixonada que todo o arrasa no seu desbordamento torrencial. Hamsun cunha frase aparentemente dubitativa, chea de lirismo, medida, que non di nunca máis do necesario. Pero entre eles tamén hai curiosas diverxencias, quitando a súa ideoloxía reaccionaria. De Hamsun queda comentada a súa simpatía polos xudeus perseguidos polo nacional-socialismo alemán, expresada á cara do propio Hitler. E de Céline, despois de se alistar no exército francés e participar, con 18 anos, na Primeira Guerra Mundial e ser gravemente ferido en Ypres, nunha acción pola cal se lle concedeu a medalla militar, compre sinalar o seu anti-militarismo furibundo, resaltado en moitas páxinas de “Viaxe ó fin da noite”, e o seu labor nos suburbios de París como médico de enfermos pobres.

A complexidade dos comportamentos humanos é moitas veces difícil de comprender e, neste caso, paréceme preferible centrarse unicamente na calidade literaria, de acordo coa frase que lle lin a non sei quen: tanto Céline como Hamsun non son nazis cando escriben. E chegado a este punto sen tratar para nada de “Por carreiros que a maleza oculta”, vou transcribir o inicio e o final deste derradeiro libro do Premio Nobel noruegués: «Corre o ano 1945. o 25 de maio chegou Norholm o comisario xefe de policía de Arendal para nos anunciar á miña muller e a min un arresto domiciliario de trinta días». E o final: «San Xoán, 1948. Hoxe o Tribunal Supremo ditou sentencia e eu acabo o meu escrito”. Entre medias, frases coma estas: “estou ingresado na Clínica Psiquiátrica de Oslo, unha institución para «nerviosos e enfermos mentais». O ano é 1945, do 15 de outubro en diante”. “Corre o ano 1946, estamos a 11 de febreiro. Saín da institución [...] Estou moi deprimido”. “Estou de volta na residencia de anciáns [...] son un preso preventivo recluído nunha residencia de anciáns”, “Chega o día. Ábrese a sesión. Como non oio e a miña vista empeorou moito no último ano, estou algo atordado, entro nunha escura sala de audiencias, téñenme que axudar, só albisco algunha que outra cousa. Fala o fiscal, contesta o meu defensor, nomeado de oficio”. “O que acabará comigo son unicamente os meus artigos nos xornais. Non me poden acusar de máis nada. Non delatei a ninguén, nin participei en reunións, nin sequera estiven involucrado en asuntos do mercado negro”. “Ó parecer, hoxe hai tres anos que me arrestaron. E aquí sigo”. “Non conto con que moita xente veña ó meu enterro”.

E aquí acabo por hoxe.