CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (43)

                                                                         O Curmán de Undochán

    

        Coruña, axencias... bó, na realidade é o meu curmán o informante: dime que empezou a florescencia do paloborracho dos xardíns de Méndez Núñez. Fiquei pampo, pois ignoraba houbese aí esa chorisia speciosa polo seu aristocrático nome (ver Crónica 5), tan escondida está que mesmo non foi descrita nun libro específico sobre a flora dese espazo, saído ben haberá trinta anos... Tan alta e tan recoleta se ergue que pasa desapercibida, mesmo a sua espectacular floración a estrar o céspede. Pois o certo é que ela florece no outono.

                         E así como o meu curmán me avisara da perda do salgueiro pingón do Parrote, agora, agoireiro como el é, fálame doutro exemplar exótico, o cordia boissieri ou falso pementeiro que había, si señor, na fronte da que foi biblioteca Menéndez Pidal, veciña a árbore á cafetería “Atalaya”. Pasa que eu pasaba por alí e, ao igual que aquí fago, frotaba as mans nas follas baixas para obter un recendo gorenteiro... por máis que algo pegañento: anacahuita chamámoslle nesta rexión sudamericana, con palabra nahuatl, cando deberíamos aludila co seu guaraní nome aguaribay (ou aguaribaí). Pois tamén xa non está, dime Un. 

 Todas estas morriñentas reflexións botánicas trasladáronme a unha historia conmovente. Cóntanola Luis Moure-Mariño (1915-1999) en Fantasías reales. Almas de un protocolo (1961), no que verte aconteceres acontecidos no decorrer da sua profesión de notario. Intitúlase a historia que nos move “El poder de Montevideo”.

     

       Évos unha historia máis de emigrantes, do emigrante chantadino Samuel María Montes que, non tendo nunca voltado e á hora de labrar testamento, deu poder transoceánico ao cura local para vender as suas leiras “con excepción de la rama que mira hacia el poniente del Roble Grande de Basán”. Chantado o xigante na noite dos tempos en terras do común, e protagonista anual da Romaxe do Carballo, esa sua ponla invadía amigabelmente a leira ou tenza do agora xardineiro  montevideano Samuel e así o explicaba el en carta a Moure:

            “Mis huesos se quedarán en este lado del charco... y, sin embargo, ¿cómo decírselo?, mi alma estuvo siempre ahí... la dejé ahí para siempre aquel día en que, a la sombra del roble de Basán, me dio mi madre el adiós de despedida”. Para que engadirmos nada? 

            Tamén está o adéus, esta volta da moza, nos versos de Manuel Martínez y González (1849-1894), xeitosamente musicados por Canuto Berea (1836-1891): “Un sospiro” deste composto sobre a “Rima” daquel, que comeza “A noite que salín da patria miña...” e segue “Do castaño das citas no cortizo/ unha cruz coa navalla che imprimín.../ Todo, muller, xa se enterrou no olvido... /A cruz inda está alí!”

            Vedeaí duas árbores nosas e duas alleas... de certo xeito tamén nosas desque aquel ombú (da Crónica 23) e este paloborracho levan décadas nutríndose da terra coruñesa.

Da retranca popular uruguaia: “-¿Cómo anda? -Aquí andamo'” (como o galego, non solta prenda!).