BUSCANDO UN TEMA

Por Pepe de Rocaforte

 

     Atopábame esta semana no apuro de non saber sobre o que escribir para estas colaboracións nOs Chanzos, atrapado por ese medo á páxina en branco, ou, no meu caso, á pantalla en branco. A voltas con esta falta de ideas veume á memoria un texto de Ortega y Gasset que lera a mediados do século pasado; pero non se vaia pensar por eso que teña eu unha memoria prodixiosa, senón que, a estas alturas da vida, as case únicas lembranzas que se me conservan na cabeza son aquelas de cando era rapaz. E creo non ser o único en non se acordar do título dun libro que estivo lendo a semana pasada e en cambio lembrar, coma se o tivese lido onte, “Cousas”, ou “Maese Pérez el organista”.

     En fin, para refrescar os recordos, busquei o libro de “Lecturas de Lengua y Literatura” do sexto curso de bacharelato, de Ángel Lacalle e deille un repaso á “Meditación del marco”, do xa citado señor Ortega, que empeza o mesmo que esta miña copia, ou sexa: “Buscando un tema”.

     Púxenme a ler, como digo, “Buscando un tema” e de entrada xa vin que Ortega y Gasset non me ía servir de moita axuda á hora de buscar algo que estimulase o meu intento de escribir. Xúlguese se non: As fotos vense enfrentadas desde paredes opostas; unha reproduce a figura da Gioconda que está no Museo do Prado, e a outra O home coa man ó peito, “que pintou o frenético grego de Toledo”.

     A partir de aquí o tema vai ascendendo para explicar como o autor ve na personaxe do cadro do Greco a representación máis cabal do Don Juan, tal como el o imaxina. E á Gioconda como a súa opoñente no xénero feminino por outras razóns, tamén con motivos explicados de modo absolutamente convincente. Prosegue desenvolvendo a continuación os puntos que o levan a estas suposicións, ata chegar a unha tal altura intelectual que pon a idea de eu buscar alí unha axuda para escribir nOs Chanzos completamente fóra dos alcances da miña escasa formación erudita.

Quen lese o ata aquí escrito pensará que non foi, nin é, don José Ortega y Gasset un autor a quen aprecie particularmente; aínda que para xulgalo mellor tampouco lin libros seus moi a miúdo. O último que tiven nas mans ata o día de onte foi “Paisajes”, pouco significativa colección de artigos nunha edición non venal da C.E.G.A.L. (Confederación Española de Gremios y Asociaciones de Empresarios del Comercio del Libro) en 1983. Pero a miña memoria, escasa e selectiva, tamén recuperou, mentres viña dándolle á tecla, outro texto do señor de referencia: un ensaio publicado en “El Espectador” no ano 1916 e repetido, a modo de prólogo, nunha nova edición dos pasados anos sesenta, na Editorial Aguilar, de “Los pilotos de altura” de Pío Baroja.

      Neste ensaio chamáranme a atención no seu día algúns parágrafos cunhas opinións que daquela me pareceran chocantes escritas por un home que no mesmo texto se dicía moi amigo e admirador de Baroja. Volvinas ler agora e non me pareceu a cousa para tanto. Por exemplo: O facer da utilidade a sustancia de todo valor é unha aberración moral (...) pero contra esta idea xa se están a producir cambios (...) Un precursor desa evolución é Baroja ,e eso asegura a súa obra, a pesar dos graves defectos que hai nela.

     Noutro lugar: As teorías e os conceptos de Baroja non teñen gran precisión nin novidade. O seu forte non é pensar, senón sentir.

     E unha terceira, non querendo facerme pesado: O ideal de Baroja é a acción e o seu erro é pensar que a acción é aventura. Reduce a acción á aventura, e esta confusión leva non poucas perturbacións á obra do novelista.

    Vistas hoxe, estas opinións resultan “pataca minuta”, como diría don José María Caneda, aquel en tempos presidente do Club de Fútbol Compostela. E aínda diría máis, (gracias Hernández e Fernández): se moitos autores actuais tivesen amigos de nivel intelectual superior que lle desen a súa opinión, coma neste caso, tal vez deixariamos de ver publicada tanta morralla como hoxe en día se ve, incluído o que eu escribo.

     E como dicía Lope de Vega naquel soneto que lle encargou Violante, burla burlando aquí queda, fresco e pimpante, o meu inocuo rollo desta semana, gracias á inestimable axuda que me prestou don José Ortega.