O PAU

Por Pepe de Rocaforte

     Unha vez máis volvo ler a Odisea e decátome de cantas cousas se nos escapan nunha primeira, e mesmo nunha segunda, lectura.

     Andaba, como digo, a voltas coa versión ó galego feita polo profesor Evaristo González Fernández, Evaristo de Sela, cando na Rapsodia XI cheguei ó parágrafo onde Tiresias lle profetiza a Odiseo: “Cando na túa mansión teñas xa dado morte ós pretendentes [...] colle un remo de fácil manexo e camiña ata que chegues á terra daqueles homes que non coñecen o mar [...], que polo tanto non coñecen as naves de vermellos costados nin os remos de fácil manexo [...]. Terás chegado cando outro viaxeiro contigo se encontre e, ó verte, che pregunte a onde vas cunha pa de aventar sobre o teu fermoso ombro. Crava entón na terra o teu remo de fácil manexo e fai alí ó rei Posidón un fermoso sacrificio [...]. Andando o tempo, virache a morte lonxe do mar...”

     Fun buscar o mesmo fragmento á edición da Odisea en castelán, na tradución de Luis Segalá Estalella, e alí estaba, tan similar á versión de Evaristo de Sela que me fixo pensar que en ocasións, en lugar dunha tradución tan fiel ó orixinal como esta coincidencia me fai imaxinar, non estaría de máis unha certa liberdade que lle dese ó lector de hoxe unha idea mellor da obra homérica (ou, no seu caso, de quen fose).

     Pero, en fin, non era aquí onde quería chegar, senón a outra lectura que me véu á memoria despois de reler ese texto de Homero. Refírome a un conto de Manoel Riveiro Loureiro, “O pau”, premiado en 1981, na sétima edición do concurso “Modesto Figueiredo” do Pedrón de Ouro.

     Neste conto de Riveiro o protagonista sufre un naufraxio onde atopa a morte un tío seu (o seu pai xa morrera tamén no mar). Entón bota man do remo agarrado ó cal puido chegar a terra e marcha con el ó lombo ata arribar a un lugar onde non saben que tipo de ferramenta leva consigo aquel home. Aséntase alí e alí, xa vello, morrerá.

     Por aquela época dos anos oitenta teño falado con Riveiro deste conto seu, pero entón non lembraba para nada a profecía de Tiresias na Odisea. Riveiro referíame a historia como un suceso coñecido por el ou do cal lle falaran, xa non me acordo moito. E por aí quedou a cousa.

     Agora vólveme o conto á memoria e dáme a impresión de que polo menos conscientemente, Riveiro non asociaba a súa historia á lectura da Odisea; pero así e todo éntrame algunha dúbida cando nun repaso a “O pau” leo: “Pra moitos montañeses o que eu levaba ao lombo non era máis ca un pau [...] algúns aínda había que ben se decataban do que o tal viña sendo, pro non lle sabían o nome, e adoitaban de lle chamar “o pau viradoiro”.”

     Na tradución castelá de Luis Segalá os homes de terra dentro pregúntanlle a Odiseo se leva un “aventador”. Na versión galega nomeano como unha “pa de aventar”. Botándolle unha ollada ós dicionarios atopo aventador, virador, bieldo, angazo... A min “angazo” non me cadra, en todo caso “forcada”, ou “gallas”. Pero eso só ten interese en relación coas posibles fontes de onde bebeu Riveiro.

     A min, como sempre, segue a me dar voltas na cabeza aquela afirmación de Augusto Abelaira, da cal falei máis veces, de que despois daqueles textos gravados nos ladrillos caldeos, xa está todo escrito.