Crónicas desde o outro mundo (6)

                                                            O Curmán de Undochán

      Despóis do telón botánico destoutro día, tornarei ao elemento humano do Uruguai e concretamente aos inmigrantes a estas ribeiras. Penso, máis unha volta, nos que aquí arribaron no tempo da I República española, exiliados non tan dramáticos como os do franquismo de seis décadas posteriores (é de mencionar o ensaio de Marañón acerca das periódicas expulsións dos seus millores elementos que España fixo durante a sua axitada historia de país en tanta medida malogrado).

Figura case heroica, José P. Varela Berro, o Reformador do ensino, neto do coruñés Jacobo Varela

      Esa cumprida camada estaba composta por profesionais que exerceron un papel fundamental no erguemento do nivel cultural do Uruguai, cando aínda se estaba fundando a Universidade da República. (Aí atrás había intelectuais, xa fillos daqueloutros, que levaban nomes de pía evocadores das glorias españolas, recentes ou remotas, tales os irmáns Daoíz, Velarde, Ibero, Sagunto e Medulio Pérez, fillos dun Pérez Bugallo noso, exemplos abondo contundentes!).

      Está por facer, que eu saiba, a historia desta inmigración se non masiva si influínte no seu tempo. Aí están os mestres, galegos ou non, Frade, Campos ou Nieto; profesores ou avogados como Becerro de Bengoa ou Suñer i Capdevila; médicos tal Espínola, editores como Vázquez Cores… por non dar máis que unha manchea ben curta, que me leva, inevitabelmente, ao famoso Castro López de Buenos Aires. Non é de estrañar, pois,  que aquí, aos meus pés, xunto á praza Galicia esté o espazo I República española.

        Coa caída da II República (que tamén ten a sua grande praza na vila veciña de Santiago Vázquez, onde, por certo, se ergue un monolito, gémeo do que hai en Morata de Tajuña-Madrid, en honra dos brigadistas uruguaios na guerra española) pasou algo semellante, inda que, respecto dos intelectuais, agora outros foran os países principais de destino, particularmente, como é ben sabido, Arxentina e México.

      Tamén está por construirse o estudo dos encadeamentos de emigrantes en base ás zonas de procedencia: uns primeiros deslocados decimonónicos chaman a familiares e paisanos; os sobriños galegos veñen xunta os tíos xa ben situados… e tantas veces acaban casando coa curmá crioula: así os importantes De Castro de Dodro, afastados parentes de Rosalía.

      A bisbarra estradense no XVIII e o Val Miñor e Bergantiños no XIX e XX son algunhas das áreas que deron milleiros de valentes en procura dunha vida millor; primeiro homes, máis tarde mulleres e cativos. Mais tamén Coruña-capital, que ten tanto protagonismo na historia uruguaiana, como o demostran os que eu dei en chamar “Os sete de San Nicolás”, por teren sido ali batizados, resultando próceres eles mesmos, xunto a outros que fundaron familias con membros de moito destaque.

  Hospital público en terrenos doados por Dolores Pereira de Rossell, bisneta do coruñés Antonio Pereira

         Entre aqueles: José Pérez Brito (nado en 1753), Antonio Pereira Moscoso (de 1756), Joaquín de la Sagra (de 1784, irmán pequeno de Ramón) e Antonio Díaz Castañón (nado en 1789), e, entre os últimos: Manuel Vázquez Senra (de 1752), Jacobo Adrián Varela (de 1758) e Pablo Blanco Agruña (nado en 1812): as familias Brito del Pino, Pereira Buxareu ou Acevedo Díaz, Vásquez Acevedo (sic), Varela Berro ou Blanco Acevedo deles proceden e marcaron fitos no devir da novel república platense.

      Frase publicitaria de antano (non sabendo a que se dedicaría este galego oriundo): “En la vía asombrado/se paró el ferrocarril/para ver a Morgade/lo que tiene por allí”.