VOLTA Á ILLA DOS MORTOS

Por Pepe de Rocaforte

 Leva xa uns días nas librerías a reedición de “Catro cartas”, libro de Xabier P. Docampo, publicado por primeira vez no ano 2000, que segundo a información de “Edicións Xerais”, editorial que o publica agora, «son mensaxes de amor arredor da lectura. Cinco pretextos para compartir ese mundo marabilloso da literatura, a palabra, a ficción...»

Esta información fíxome lembrar doutro libro de Xabier, saído á luz despois da súa morte, sobre o cal tivera o primeiro coñecemento hai preto de catro anos nunha exposición de Xosé Cobas no Kiosko Alfonso, onde figuraba unha ilustración para o libro “O pintor cego”, entón aínda inédito. Falei entón con Xabier pensando que con ese título se referiría ó pintor portugués Antonio Guimarães, “Guima”, a quen eu coñecera nos anos oitenta con motivo dunha exposición súa en Caixa Galicia, a segunda que facía na Coruña. A anterior fixéraa en 1961, na Casa da Cultura, cando aínda non quedara cego.

Non era así, Xabier nin coñecía a Guima nin oíra falar del, e máis tarde, vista a historia referida no seu libro, puiden comprobar que o conto do escritor de Rábade non tiña relación ningunha coa persoa de Antonio Guimarães, á parte de o protagonista do texto ser tamén un pintor cego.

Outra equivocación cometina na presentación do libro cando se me ocorreu dicirlle a Xosé Cobas que a reprodución do cadro de Arnold Böcklin “A illa dos mortos” non me parecía a elección máis axeitada para representar o lugar a onde a raíña namorada levaba ó seu amado pintor. O simbolismo do cadro de Böcklin, o seu clima onírico, produce no espectador unha impresión estremecedora, resaltada polos cipreses, árbores fúnebres por antonomasia, e sobre todo por ese mar liso, inmóbil, sobre o cal a barca que se dirixe á illa esvara sen deixar ronsel. A sensación que produce no espectador ese ambiente onírico, cos dous viaxeiros vistos de costas levando un cadaleito na proa da embarcación, resulta cando menos inquietante.

Tanto o cadro, como o lugar que lle serviu de inspiración ó pintor, na miña opinión a illa de Sveti Dorde, nas Bocas de Kotor, á cal por certo non atopei ningunha referencia como posible modelo en ningún dos sitios onde recadei información sobre o particular, non deixan indiferente ó viaxeiro.

Non sei se Böcklin visitou ou non esas paraxes montenegrinas, pero, se non o fixo, ben se puido encontrar con alguén que por alí andara e lle fixese unha descrición, ou mesmo lle debuxase un esbozo das illas de San Xurxo e Nosa Señora das Rochas (Gospa od Skrfpjela). Cando pasei por alí non tiña aínda información do cadro (cadros, mais ben, pois fixo cinco versións do mesmo tema) do pintor suízo, pero o lugar produciume unha sensación moi profunda, e máis cando souben que na illa de San Xurxo se edificara un mosteiro no século XII e había un cemiterio no cal, ata fins do século XVIII, se viñera enterrando a xente da nobreza de Perast, a vila que se atopa frente ás illas, desde onde fixen unha colección de fotografías, das que acompaño estas dúas, unha desde o sudeste e outra desde o suroeste. E foi mágoa non telas fotografado tamén desde o norte, a parte por onde pasara aquela mesma mañá, pero ¿quen sabe se  tal vez se me presenta outra ocasión para o facer? Se alguén quere observar as posibles similitudes entre os cadros e as fotos pódeo mirar aquí. 

E xa que comentei a posibilidade de que Böcklin falase con alguén que o informase sobre as insuas das Bocas de Kotor, non me resisto a referir unha anécdota que me contou Pepe Mondelo. A historia seica foi relatada por Walter Benjamin, quen di que Arnold Böcklin, seu fillo Carlo e o escritor Gottfried Keller tiñan en Munich unha tertulia coñecida como a dOs Parcos. Aqueles homes adoraban o silencio e disque un día, na taberna onde se reunían, Carlo dixo: “¡Vaia calor!”. Despois duns quince minutos comentou Arnold: “Non circula nada de aire”. Transcorrido outro pouco tempo Keller levantouse e exclamou: “¡Non quero seguir bebendo entre charlatáns!”.

Non sei quen dixo que saber cando un debe calar é unha habilidade difícil de acadar. Tardamos tres anos en aprender a falar e a veces non nos chega toda a vida para aprender a estar calados. E así nos vai.